1 Kor 1, 1 - Nie ma dostatecznych podstaw, by tego Sostenesa utożsamiać ze wspomnianym w Dz 18,17; przełożonym synagogi.
1 Kor 1, 2 - Prawdopodobnie już w tych słowach kryje się lekka aluzja do zwalczających się wzajemnie stronnictw religijnych w Koryncie (por. 1 Kor 1,10-16). Mniej zgodny z kontekstem, lecz gramatycznie równie poprawny byłby przekład: "którzy na wszelkim, ich i naszym miejscu, wzywają Pana naszego Jezusa Chrystusa".
1 Kor 1, 5 - Por. 2 Kor 10,18-22.
1 Kor 1, 6 - Chodzi tu o świadectwo dawane przez Koryntian lub - inaczej mówiąc - o ich wiarę i przywiązanie do Chrystusa.
1 Kor 1, 7 - Ponowne przyjście Chrystusa (paruzja: 1 Kor 15,23), określone gdzie indziej mianem "dnia Pana naszego Jezusa Chrystusa" (1 Kor 1,8), "dnia" (1 Kor 3,13) albo "dnia Pańskiego" (1 Kor 5,5).
1 Kor 1, 9 - W sensie dotrzymania obietnic. Por. 1 Kor 10,13; 1 Tes 5,24; 2 Tes 3,3.
1 Kor 1, 11 - Nie znana bliżej chrześcijanka.
1 Kor 1, 12 - Z Dziejów Apostolskich wiadomo, że Apollos był Żydem z Aleksandrii (Dz 18,24), że przyjął "chrzest Janowy" (Dz 18,25) i że był "uczony i znający... Pisma" (Dz 18,24). Dzięki Akwili i Pryscylli, których poznał w Efezie (Dz 18,26), zetknął się bliżej z Ewangelią, a następnie "z wielkim zapałem nauczał... tego, co dotyczyło Jezusa" (Dz 18,25). Prawdopodobnie zjednywał sobie słuchaczy talentem krasomówczym, który pochwala także autor Dziejów Apostolskich (Dz 18,28); "Kefas" - wyraz aram. oznaczający skałę, opokę; imię dane Szymonowi przez samego Jezusa (zob. Mt 16,18; J 1,42). Odpowiednikiem aram. Kefas jest gr. Petra. Św. Paweł mówiąc o pierwszym z Apostołów często nazywa go imieniem Kefas (por. 1 Kor 3,22; 1 Kor 9,5; Kor 15,5; Ga 1,18; Ga 2,9.11).
1 Kor 1, 14 - Kryspus był przełożonym synagogi w Koryncie i został ochrzczony razem za całą swą rodziną podczas drugiej podróży misyjnej Pawła; por. Dz 18,8; "Gajus" - por. Rz 16,23.
1 Kor 1, 16 - Por. 1 Kor 16,15.17.
1 Kor 1, 17 - Nie chodzi tu o jakiekolwiek pomniejszenie wartości chrztu świętego, lecz o wyjaśnienie, na czym polegało powołanie Pawła. Być może miał też Paweł na uwadze uchylenie błędnego przeświadczenia, że wierni należą jakoś - tworząc w ten sposób pewne stronnictwa religijne - do człowieka, z którego rąk otrzymali chrzest święty; "Mądrość", którą chlubili się Koryntianie, w tym wypadku jest chyba synonimem przesadnej troski o formę retoryczną bardzo wówczas cenioną.
1 Kor 1, 19 - Iz 29,14 (LXX).
1 Kor 1, 21 - Mądrość przejawiająca się w dziełach Bożych; por. Mdr 13,1-9; Rz 1,19-20.
1 Kor 1, 26 - Dosł.: "według ciała" - zwrot ten oznacza u św. Pawła to wszystko, co jest tylko przyrodzone.
1 Kor 1, 31 - Jr 9,23 (LXX).
1 Kor 2, 1 - Świadectwo dane przez Boga w całej misji Chrystusa. Jest to również świadectwo o Bogu - Miłości zbawczej.
1 Kor 2, 3 - Por. 2 Kor 7,15; Ef 6,5; Flp 2,12. Ostatecznym źródłem tej bojaźni zdaje się być świadomość odpowiedzialności za dzieło głoszenia Ewangelii oraz pamięć na poniesione niedawno porażki apostolskie w Atenach (Dz 17,32nn) i w Koryncie (Dz 18,1.5n).
1 Kor 2, 4 - Być może aluzja do cudów dokonywanych za pośrednictwem św. Pawła; por. 1 Kor 1,6; 2 Kor 12,12.
1 Kor 2, 6 - Tj. ludźmi żyjącymi już łaską chrztu świętego i duchem Ewangelii.
1 Kor 2, 8 - "Władców" - w tym wypadku są to ludzie posiadający władzę ziemską doczesną, lecz działający pod wpływem złych mocy nadziemskich. Por. także 1 Kor 15,24; Ef 6,12; Łk 4,6; J 12,31; J 14,30; J 16,11. - "Chwała" w ST jest często synonimem majestatu Bożego. "Nie ukrzyżowaliby Pana chwały" - gdyby pojęli, że jest absolutnym Panem wszechrzeczy i że się kieruje wyłącznie miłością w postępowaniu z ludźmi.
1 Kor 2, 9 - Źródła tego cytatu dotychczas są nieznane. Być może chodzi tu o pewną kombinację Iz 64,3 z Jr 3,16 lub o jakiś tekst apokryficzny.
1 Kor 2, 10 - Duch Święty, bez którego pomocy nikt nie może powiedzieć: "Jezus jest Panem" (1 Kor 12,3), umożliwia nie tylko Pawłowi, lecz i wszystkim wiernym zrozumienie nauki Chrystusa.
1 Kor 2, 13 - Inne również dopuszczalne przekłady: "do spraw duchowych duchową miarę stosując", "pod osąd tych, co są z Ducha, duchowe sprawy poddając".
1 Kor 2, 14 - Tj. człowiek pozbawiony w swym poznaniu światła łaski.
1 Kor 2, 15 - Prawdopodobnie aluzja do tego, że Koryntianie, których Paweł uważa za cielesnych (1 Kor 3,1-13), nie mają prawa go osądzać.
1 Kor 3, 15 - Tekst niniejszy, nie będąc formalnym dowodem na istnienie czyśćca, zawiera jednak aluzję do tej prawdy.
1 Kor 4, 3 - Chodzi o osąd apostolskiej pracy Pawła, pod względem szukania lub nieszukania w tej pracy własnej chwały.
1 Kor 4, 6 - Być może chodzi o to, ażeby w nauczaniu nie popełniać pewnej przesady, polegającej na podawaniu własnych domysłów, wykraczających poza granice tego, co zostało napisane, bądź w jakiejś apostolskiej utrwalonej na piśmie katechezie. Do apostołów należy wierne przekazywanie depozytu wiary, bez wprowadzania jakichkolwiek zmian ludzkich.
1 Kor 4, 7 - Wyróżnianie w sensie udzielania pochwał, podkreślania czyichś przymiotów i zasług.
1 Kor 4, 8 - "Królować" - aluzja do udziału wiernych, jeszcze za ich ziemskiego życia, w królestwie niebieskim; "bez nas" - ponieważ Apostoł nie ma o sobie tak wysokiego mniemania, co zresztą wyłoży za chwilę.
1 Kor 4, 9 - "Ostatnich" - jeśli chodzi o upokorzenie i zniewagi doznawane od świata; "aniołom i ludziom" - tworzącym w ten sposób jakby cały kosmos.
1 Kor 4, 12 - Por. 1 Kor 9,6.14n; Dz 18,3; Dz 20,34n; 1 Tes 2,9; 2 Tes 3,8.
1 Kor 4, 18 - Tzn. dając do zrozumienia, ze odnieśli zwycięstwo nad Pawłem.
1 Kor 5, 1 - Chodzi tu zapewne o macochę.
1 Kor 5, 5 - W przekonaniu autorów ST odwrócenie się od Boga pociągało za sobą, jako następstwa, choroby ciała i wewnętrzne udręki człowieka. Por. Hi 2,7. O związku choroby z szatanem zob. także Łk 13,16; 2 Kor 12,7. Mamy tu przykład starochrześcijańskiej ekskomuniki. Zarządzona kara, mimo całej surowości, ma jednak charakter leczniczy, zmierza bowiem do ratowania duszy grzesznika.
1 Kor 5, 7 - Ta przenośnia wskazuje, że list prawdopodobnie był napisany w okresie Święta Paschy. Przygotowując się do tego święta, Żydzi najpierw bardzo starannie usuwali ze swoich domostw wszystko, co było kwasem, po czym posilali się wyłącznie chlebem przaśnym.
1 Kor 5, 9 - Aluzja do poprzedniego listu, który się nie zachował.
1 Kor 5, 11 - Wskutek należenia do tej samej gminy chrześcijańskiej.
1 Kor 5, 12 - Tzn. pogan nieochrzczonych.
1 Kor 6, 1 - Chodzi o pogan nie posiadających sprawiedliwości, tj. świętości udzielonej przez Boga ochrzczonym.
1 Kor 6, 2 - Por. Mdr 3,8; Dn 7,18.22.27; Mt 19,28; Ap 2,26n.
1 Kor 6, 3 - Tzn. aniołów upadłych. Por. 1 Kor 15,24; Iz 24,21; 2 P 2,4; Jud 1,6.
1 Kor 6, 4 - Tzn. pogan. Inni tłum.: "... gdy macie sprawy doczesne do rozstrzygnięcia, wybierzcie sobie sędziów spośród najmniej ważnych w Kościele". Inni jeszcze stawiają na końcu znak zapytania.
1 Kor 6, 7 - Por. Mt 5,38nn; Łk 6,29n.
1 Kor 6, 9 - Tzw. katalog występków. Zob. Rz 1,29nn.
1 Kor 6, 12 - Zdanie zasłyszane być może od Pawła i powtarzane, lecz w błędnej interpretacji, przez korynckich głosicieli absolutnej swobody obyczajów.
1 Kor 6, 13 - Znów prawdopodobnie chodzi o powtarzaną wśród Koryntian maksymę.
1 Kor 6, 15 - Por. 1 Kor 12,12-27; Rz 12,4n; Rz 14,7nn; Ef 3,6; Ef 4,16.25; Ef 5,30.
1 Kor 6, 18 - "Na zewnątrz" - oczywiście w porównaniu z grzechem nieczystym; "przeciwko... ciału grzeszy" - pozbawiając je zaszczytnej godności świątyni Boga. Można też widzieć tu aluzję do Mistycznego Ciała Chrystusa.
1 Kor 6, 20 - Mowa o odkupieniu ludzi krwią Chrystusa. Por. 1 Kor 7,23; Dz 20,28; 1 P 1,18n; Ap 5,9; Ap 14,3n.
1 Kor 7, 7 - "Jak i ja" - tzn. aby żyli jak Paweł w celibacie czy dziewictwie; "dar" = charyzmat.
1 Kor 7, 10 - Por. Mt 5,32; Mt 19,9; Mk 10,11n; Łk 16,18.
1 Kor 7, 14 - "Brat" - dzięki wyznawaniu tej samej wiary. Wskutek przebywania w atmosferze chrześcijańskiego życia przynajmniej dzieci jednej strony uczestniczą niejako w dobrach duchowych wierzącego ojca czy matki, zbliżając się w ten sposób do samego Boga; "święte" - zarówno owa "nieczystość" dzieci, jak i ich "świętość" mają charakter zewnętrzny - społeczny, choć nie są pozbawione związku z wewnętrznym usposobieniem człowieka.
1 Kor 7, 15 - Jest to tzw. "przywilej Pawłowy", do którego Kościół odwołuje się po dzień dzisiejszy, gdy chodzi o małżeństwa nieochrzczonych po nawróceniu się jednej ze stron.
1 Kor 7, 16 - Inni tłum.: "Być może, że zbawisz twego męża... być może... twoją żonę".
1 Kor 7, 21 - Tłum.: "Jeśli możesz się stać wolnym. Korzystaj z tego", samo w sobie również możliwe, jest jednak pozbawione logicznego związku z kontekstem następującym.
1 Kor 7, 23 - "Nabyci" - zob. przypis do 1 Kor 6,20. "Niewolnikami ludzi" staliby się Koryntianie, gdyby tylko po ludzku myśleli i do ludzi wyłącznie, a nie do Boga, byli przywiązani.
1 Kor 7, 26 - Chodzi o udręki związane z życiem ziemskim w ogóle albo o utrapienia poprzedzające ponowne przyjście Chrystusa. Oczekiwanie na to przyjście zaczęło się już w dzień zesłania Ducha Świętego (por. 1 Kor 10,11).
1 Kor 7, 28 - Najprawdopodobniej chodzi tu o udręki i odpowiedzialność, jaka ciąży na ludziach żyjących w małżeństwie, doceniających równocześnie powagę ponownego przyjścia Chrystusa.
1 Kor 7, 29 - "Krótki" - nie znaczy to, że Apostoł myśli o rychłym końcu świata. Raczej ma on na uwadze w ogóle krótkość ludzkiego życia; "jakby... nieżonaci" - to znaczy tak bardzo i jakby wyłącznie zajęci sprawami życia wiecznego.
1 Kor 7, 36 - Istnieją dwie interpretacje tego trudnego tekstu: 1. chodzi o pewnego ojca stojącego wobec zagadnienia wydania lub niewydania za mąż córki, która jest już nie pierwszej młodości; 2. chodzi o dziewicę, która - by strzec skutecznie swej czystości - oddaje się w opiekę jakiemuś znanemu z uczciwości mężczyźnie. Przy obydwu tłumaczeniach powstają jednak trudności logiczne, filologiczne i historyczne.
1 Kor 7, 39 - Tzn. poślubiając chrześcijanina i kierując się w swoim zamiarze całkowitą uczciwością.
1 Kor 7, 40 - Jeśli chodzi o dawanie tego rodzaju rad.
1 Kor 8, 1-13 - Podczas uroczystości pogańskich składano ofiary bogom. Część tych ofiar - już po obdarowaniu kapłanów i samego ofiarodawcy - była sprzedawana wszystkim bez wyjątku, poganom i chrześcijanom. Ci ostatni miewali wątpliwości, czy kupowanie tego rodzaju "ofiar" nie jest wykroczeniem przeciwko Ewangelii. Im to odpowiada tu Apostoł.
1 Kor 8, 1 - Zapewne ironiczna aluzja do cenionego przez Koryntian charyzmatu gnosis (por. 1 Kor 1,5; 1 Kor 12,8; 1 Kor 13,2.8; 1 Kor 14,6).
1 Kor 8, 5 - Według religijnych przekonań pogan.
1 Kor 8, 6 - Por. J 1,3; Kol 1,15-20; Hbr 1,2.
1 Kor 8, 11 - Działanie wbrew nakazom sumienia jest grzechem, nawet gdy człowiek ma błędnie urobione sumienie. Por. Rz 14,23.
1 Kor 8, 13 - Oczywiście ofiarowanego bożkom.
1 Kor 9, 1 - Zob. 1 Kor 15,8.
1 Kor 9, 4 - Należy się domyślać, że chodziło o jedzenie i picie na koszt gminy, dla której Apostoł pracował.
1 Kor 9, 5 - "Brać z sobą" - termin tu użyty może też znaczyć: "mieć", "posiadać" (żonę); "niewiasty-siostry" - zapewne kobiety troszczące się o materialne sprawy codziennego życia Apostołów; por. Łk 8,2n.
1 Kor 9, 12 - Św. Paweł bezinteresownie głosił Ewangelię. Por. Dz 20,34n; 2 Kor 11,7.9.
1 Kor 9, 14 - Por. Mt 10,10; Łk 9,4.
1 Kor 9, 15 - Przedmiotem tej chluby jest bezinteresowność głoszenia Ewangelii.
1 Kor 9, 18 - Inni tłum.: "Gdzie jest zatem moje prawo do zapłaty?"
1 Kor 10, 1 - "Obłok", którym Bóg wskazywał drogę wychodzącym z Egiptu Izraelitom (por. Wj 13,21; Wj 14,20).
1 Kor 10, 2 - Tzn. weszli w jedność z Mojżeszem jako Bożym wysłannikiem.
1 Kor 10, 3 - Tj. mannę (por. Wj 16,4.35; Pwt 8,3).
1 Kor 10, 4 - "Towarzyszącej im... skały" - sam obraz jest chyba aluzją do pewnej legendy rabinistycznej, według której skała, dotknięta laską Mojżesza, towarzyszyła Izraelitom w ich wędrówce po pustyni. Apostoł, abstrahując od faktu, posługuje się tym obrazem, by wyrazić rzeczywistość łaski; "a ta skała - to był Chrystus" - gdyż łaski przez Niego dane urzeczywistniały w stosunku do wiernych to, co jako typ biblijny zapowiadała woda cudownie wyprowadzona przez Mojżesza ze skały.
1 Kor 10, 5 - Por. Lb 14,16.
1 Kor 10, 6 - Popr. Lb 11,4.34; Ps 106[105],14.
1 Kor 10, 8 - Por. Lb 25,1.9 - rozbieżność liczb w obu tekstach różnie tłumaczona.
1 Kor 10, 9 - Por. Lb 21,5n.
1 Kor 10, 10 - Tzn. anioła wykonującego Boże wyroki (por. Lb 14,2.35nn).
1 Kor 10, 11 - Tzn. czasy mesjańskie (por. Hbr 1,2; Hbr 9,26).
1 Kor 10, 16 - Podobnie jak Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy: Mt 26,26n; Mk 14,22n. "Kielichem błogosławieństwa" nazywali Żydzi trzeci kielich obrzędowy wieczerzy paschalnej.
1 Kor 10, 18 - Tzn. Izraelowi - narodowi z ksiąg ST.
1 Kor 10, 20 - Ps 106[105],37.
1 Kor 10, 23 - Zob. przypis do 1 Kor 6,12
.
1 Kor 10, 29 - Tzn. dlaczego by moja wolność postępowania miała sprowadzać wyroki potępienia ze strony innych ludzi.
1 Kor 11, 1 - Por. 1 Kor 4,16; Flp 3,17; 1 Tes 1,6; 2 Tes 3,7.9.
1 Kor 11, 2 - W tym wypadku cała nauka Chrystusa przekazana przez Pawła Koryntianom.
1 Kor 11, 3 - W sensie powagi czynnika kierującego; "głową Chrystusa" w Jego naturze ludzkiej jest Bóg.
1 Kor 11, 4 - Tzn. przemawiając pod specjalnym natchnieniem Ducha Świętego, który pozwala rozpoznawać rzeczy zakryte z teraźniejszości i przyszłości.
1 Kor 11, 7 - Tzn. jak mężczyzna stworzony najprzód przez Boga, był niejako odbiciem Stwórcy, tak kobieta stworzona "za pośrednictwem" mężczyzny, jest odbiciem i chwałą tego ostatniego.
1 Kor 11, 9 - Por. Rdz 2,18.
1 Kor 11, 10 - Aniołowie uważani byli za stróżów porządku publicznego, zwłaszcza na zebraniach liturgicznych. "Na głowie znak poddania" lub "władza na głowie" to wyrażenia, których dokładnego sensu dotychczas nie znamy. Możliwy jest przekład: "znak uprawnienia", domyślnie: do udziału w liturgii.
1 Kor 11, 16 - Tzn. dalsze dyskusje na ten temat uważamy za zbyteczne.
1 Kor 11, 20 - Wynika stąd, że wspólne zebrania i uczty miały na celu przypomnienie lub powtórzenie niejako Wieczerzy Eucharystycznej, celebrowanej przez samego Jezusa i Apostołów.
1 Kor 11, 23 - Treść objawienia, jakie Paweł otrzymał od Pana, dotyczy nie samego faktu ustanowienia Eucharystii, ile raczej pozwala odkryć prawdziwe znaczenie wielkoczwartkowych słów i czynów Jezusa.
1 Kor 11, 25 - Por. Mt 26,26nn; Mk 14,22nn; Łk 22,19n.
1 Kor 11, 27 - Tekst klasyczny na potwierdzenie rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii.
1 Kor 11, 29 - Tzn. bez należytego uświadomienia sobie, że spożywa prawdziwe Ciało i pije prawdziwą Krew Chrystusa.
1 Kor 11, 31 - Chodzi tu o sąd prowadzący do żalu za grzechy.
1 Kor 12, 3 - Tzn. jak niemożliwością jest, by ktoś był wspierany przez Ducha Świętego, gdy bluźni Jezusowi, tak również nikt nie może wyznać swej wiary, jeżeli nie otrzyma specjalnej pomocy z góry.
1 Kor 12, 8 - "Mądrość" - niezbędna do wykładania najbardziej wzniosłych prawd wiary; "umiejętność poznawania" - być może najbardziej elementarnych prawd Ewangelii.
1 Kor 12, 9 - Chodzi prawdopodobnie o wiarę wyjątkowo silną, wiarę działającą cuda (por. 1 Kor 13,2).
1 Kor 12, 10 - "Proroctwo" - por. 1 Kor 11,4; "rozpoznawanie duchów" - pozwalało odróżnić fałszywe natchnienia od prawdziwych charyzmatów Ducha Świętego; "dar języków" - zwany inaczej glosolalią, przejawia się w wychwalaniu Boga słowami niezrozumiałymi dla zwykłych ludzi (por. 1 Kor 14,5.18.23.39); "łaska tłumaczenia języków" - czyli rozumienia i przekazywania innym tego, co mówili ludzie, korzystający z daru glosolalii.
1 Kor 12, 12-30 - Por. 1 Kor 6,15.17; 1 Kor 10,17n; 1 Kor 12,27; Rz 12,4n; Ga 3,28; Ef 1,22n; Ef 2,16; Ef 4,11-16; Ef 5,23; Kol 1,24; Kol 2,19n; Kol 3,15.
1 Kor 13, 1 - Wyraźna aluzja do daru glosolalii.
1 Kor 13, 3 - Może ratując kogoś z pożaru. Wiele rkp i tłum. staroż. zmieniają jedną literę i tłumaczą: "abym wydał ciało celem chełpienia się".
1 Kor 13, 12 - Mowa o poznaniu przez Boga.
1 Kor 13, 13 - Lub: "Teraz".
1 Kor 14, 2 - "Językiem" - tzn. korzystając z daru języków: "nie słyszy", tj. nie rozumie.
1 Kor 14, 11 - Za takiego uchodził nie mówiący po grecku.
1 Kor 14, 14 - Wskutek niezrozumienia tego, co się mówi.
1 Kor 14, 25 - Iz 45,14; Za 8,23.
1 Kor 14, 34 - Dwuwiersz ten winien być interpretowany w duchu ówczesnej epoki. "Prawo": por. Rdz 3,16.
1 Kor 14, 38 - Przez Boga.
1 Kor 15, 3 - b-6a Jest to jeden z najstarszych fragmentów katechezy NT i najstarsze pisane świadectwo o zmartwychwstaniu Chrystusa.
1 Kor 15, 8 - Aluzja do nawrócenia Pawła. Nie tyle chodzi tu o przenośnie anormalnego porodu, ile raczej o pojęcie jeszcze niedojrzałego owocu. Apostoł świadkiem Zmartwychwstałego - por. Dz 1,21n.
1 Kor 15, 9 - Por. Dz 8,3; Dz 9,1n; Dz 22,4.19; Dz 26,9-12; Ga 1,13.23; Flp 3,6; 1 Tm 1,13.
1 Kor 15, 17 - Bez zmartwychwstania Chrystusa nie byłoby pełnego zwycięstwa nad szatanem i nad grzechem. Tekst klasyczny o zbawczym charakterze zmartwychwstania Chrystusa. Por. Rz 4,25.
1 Kor 15, 19 - Tzn.: "Jeżeli przedmiotem naszej nadziei w Chrystusie jest tylko to życie...".
1 Kor 15, 20.23 - Dosł.: "pierwociny".
1 Kor 15, 22 - Przeciwstawienie Chrystus - Adam; por. Rz 5,12-21.
1 Kor 15, 29 - Dotychczas nie wiadomo dokładnie, na czym polegała owa praktyka "chrztu za zmarłych". Być może, iż przyjmowano chrzest, ulegając życzeniom osób już zmarłych, po to, by się z nimi zjednoczyć po śmierci. Wówczas zwrot ten należałoby tłum.: "dla zmarłych", "ze względu na zmarłych". Gdyby jednak zmarli nie mieli zmartwychwstać, nie nastąpiłoby również przyszłe zjednoczenie z nimi, uwarunkowane niejako przyjęciem chrztu za życia.
1 Kor 15, 31 - Tzn. jestem narażony na niebezpieczeństwa śmierci. Por. Dz 9,23.29; Dz 14,19; 2 Kor 1,8nn; 2 Kor 4,10nn; 2 Kor 6,9; 2 Kor 11,23.
1 Kor 15, 32 - "Z dzikimi zwierzętami" - jest to zapewne nawiązanie do zmagań z ludźmi niechętnymi Pawłowi i głoszonej przez niego nauce (por. 2 Kor 1,8); "pomrzemy" - Iz 22,13.
1 Kor 15, 33 - Cytat z greckiego poety-komediopisarza, Menandra.
1 Kor 15, 44 - W tym wypadku: "podlegające prawom fizycznego rozkładu".
1 Kor 15, 45 - Rdz 2,7. "Ostatni Adam" - Chrystus, ożywiający mocą objawioną szczególnie w Jego zmartwychwstaniu. Por. Flp 3,18-21.
1 Kor 15, 50 - Semityzm służący do określenia człowieka żyjącego na ziemi. Por. Mt 16,17.
1 Kor 15, 51 - Aluzja do tych, których koniec świata zastanie przy życiu. Por. także 2 Kor 5,1-4; 1 Tes 4,16n. Wlg wiersz ten tłumaczy: "Wszyscy co prawda zmartwychwstaniemy, lecz nie wszyscy będziemy odmienieni".
1 Kor 15, 52 - Por. Mt 24,31; 1 Tes 4,16. Jest to nie tyle przekonanie, że ponowne przyjście Chrystusa zastanie Pawła przy życiu, ile raczej pragnienie Apostoła, by nie tracąc życia doczesnego (2 Kor 5,4), zjednoczyć się całkowicie z Bogiem, mając już ciało odmienione. Por. szczególnie Flp 1,23.
1 Kor 15, 54 - Por. Iz 25,8.
1 Kor 15, 55 - Por. Oz 13,14. "Oścień": zob. przypis do Dz 26,14.
1 Kor 15, 56 - Por. Rz 3,20; Rz 4,15; Rz 5,13.20; Rz 7,8.10.13; Ga 3,10.
1 Kor 16, 1 - Por. Dz 11,29; 2 Kor rozdz. 8-9 [->2 Kor 8,1]; Ga 2,10.
1 Kor 16, 8 - W rzeczywistości został tam Paweł, jak się okazało, znacznie dłużej.
1 Kor 16, 9 - Tzn. perspektywy nowej pracy apostolskiej.
1 Kor 16, 10 - O jego wysłaniu do Koryntu zob. 1 Kor 4,17.
1 Kor 16, 12 - Być może dlatego, żeby swoją obecnością wśród Koryntian nie stwarzać okazji do nowych rozdźwięków; inni tłum.: "nie było wcale woli Bożej".
1 Kor 16, 15 - Por. 1 Kor 1,16.
1 Kor 16, 17 - Prawdopodobnie właśnie ci trzej doręczyli Pawłowi pismo Koryntian z pytaniami (1 Kor 7,1).
1 Kor 16, 19 - Oboje przybyli z Rzymu - wskutek antyżydowskiego dekretu cezara Klaudiusza (Dz 18,2) - do Koryntu, gdzie źródłem ich utrzymania, podobnie jak Pawła, który z nimi współpracował, było wyrabianie namiotów. Do Efezu, skąd Paweł przesyła ich pozdrowienia, przybyli z Apostołem prawdopodobnie około roku 52 (Dz 18,18; Rz 16,3nn; 2 Tm 4,19).
1 Kor 16, 21 - Po podyktowaniu całego listu Apostoł własnoręcznie kreśli ostatnie pozdrowienia (por. Ga 6,11-18; Kol 4,18; 2 Tes 3,17).
1 Kor 16, 22 - Ten zwrot aram. oznacza, zależnie od podziału na wyrazy: "Pan nasz nadchodzi" lub: "Przyjdź, Panie nasz!" (por. Ap 22,20), co jest bardziej prawdopodobne.