1 Sm 1, 1 - Por. 1 Krn 6,12;
1 Sm 1, 3 - Hebr. 'Eli.
1 Sm 1, 11
- Dzięki specjalnej interwencji Bożej Samuel jest synem niepłodnej,
jak Izaak, Samson, Jan Chrzciciel. Oddany też zostaje Bogu specjalnym
ślubowaniem. Będzie nazirejczykiem.
1 Sm 1, 13 - Hebrajczycy zazwyczaj modlili się głośno.
1 Sm 1, 20 - Szwmul = "Bóg wysłuchał".
1 Sm 1, 24 - popr. wg LXX; hebr.: "trzy cielce".
1 Sm 2, 1-10 - Pieśń Anny jest kantykiem mesjańskim. Mówi o nadziei ludzi biednych; stąd wyraźne jego podobieństwo do Magnificat (Łk 1,46-55).
1 Sm 2, 13 - Specjalne przepisy wyznaczały część ofiar dla kapłanów: Kpł 7,29-36; Pwt 18,3.
1 Sm 2, 20 - Inni: "pożyczonego".
1 Sm 2, 22 - Por. Wj 38,8. LXX opuszcza tę część zdania.
1 Sm 2, 27 - Prorok o nieznanym imieniu ogłosił Helemu wolę Boga. Epizod ten łączy się z 1 Sm 3,11-14. Śmierć synów Helego jest wstępem do innych nieszczęść, które spadną na jego rodzinę (por. 1 Sm 22,18n; 1 Krl 2,27; 2 Krl 23,9).
1 Sm 2, 29 - Wyraz niepewny, różnie poprawiany.
1 Sm 2, 32 - Słów tych brak w LXX.
1 Sm 2, 33
- Tekst niepewny. Inni popr.: "Zachowam niejednego z twoich blisko
mego ołtarza, by oczy twoje nie osłabły, a dusza twoja nie ustała ze
strapienia; ogół jednak twego domu umrze w męskim wieku".
1 Sm 3, 1 - W przeciwieństwie do nadchodzącego okresu historii Izraela.
1 Sm 3, 13 - Inni popr. wg LXX: "bluźnią Bogu".
1 Sm 3, 17 - Hebrajska formuła zaklinająca; zob. Rt 1,17.
1 Sm 3, 20 - Tzn. od północnego krańca do południowego.
1 Sm 3, 21 - Dod. za LXX.
1 Sm 4, 16 - wg LXX; hebr.: "pola walki".
1 Sm 4, 21 - Tłum. przybliżone: "Nie ma chwały".
1 Sm 6, 6 - Tzn. Izraelitom.
1 Sm 6, 9 - Tzn. Bóg Izraela.
1 Sm 6, 19 - Popr. wg LXX. Hebr.: "I zabił ludzi z Bet-Szemesz, bo zobaczyli Arkę Pana. Zabił pięćdziesiąt tysięcy siedemdziesięciu".
1 Sm 7, 6 - Nieznany obrzęd pokutny (por. Lm 2,19; Mk 1,4).
1 Sm 7, 12 - Tzn. "Kamień Pomocy". Tekst popr. wg LXX i syr.
1 Sm 7, 15
- Siedzibą właściwą Samuela jako sędziego było miasto Rama. Do Betel -
jednego z sanktuariów izraelskich - położonego na północ od Jerozolimy,
udawał się po to, by spełnić obrzędy kapłańskie.
1 Sm 8, 1-22
- Powstanie królestwa izraelskiego jest wydarzeniem ważnym w historii
narodu. Już dawno był on podzielony na dwa obozy: jeden, który żądał
króla, drugi, który temu się sprzeciwiał. Por. Sdz 8,22; Sdz 9,1n; 1 Sm 9,1-10; 1 Sm 10,17-24; 1 Sm rozdz. 12 [->1 Sm 12,1].
1 Sm 8, 9 - Tzn. wymagania przyszłego władcy.
1 Sm 9, 1-20
- Wypadek z oślicami jest okazją dla autora księgi, by mógł
przedstawić Samuela jako "jasnowidza" - proroka. Samuel dostrzega rzeczy
ukryte, jest wysłannikiem Boga dla namaszczenia Saula na króla (1 Sm 9,26) i obdarzony jest duchem Bożym (1 Sm 10,6.10).
1 Sm 9, 2 - Hebr. Szaul.
1 Sm 9, 14 - Popr. wg w. 18; hebr.: "do środka".
1 Sm 9, 25 - Popr. wg LXX; hebr.: "rozmawiał z Aulem".
1 Sm 10, 1 - Namaszczenia króla dokonywał kapłan albo prorok (por. 1 Sm 16,13; 1 Krl 1,39; 2 Krl 9,6; 2 Krl 11,12). Królowie nabywali wtedy specjalnego charakteru świętości (por. 1 Sm 2,35; 1 Sm 24,7.11; 1 Sm 26,9.16; por. też Wj 30,22-33). Zdanie w <> dod. wg LXX.
1 Sm 10, 5
- Dwa rodzaje proroków znane były w Izraelu: prorocy z powołania i
prorocy z doboru. Tym drugim dała początek potrzeba przeciwstawienia się
prorokom pogańskim. Prorocy z doboru łączyli się w gromady, zrzeszenia,
a zamieszkiwali wokół miejsc świętych. Prorockie ich uniesienie miało
zwykle podłoże czysto naturalne.
1 Sm 10, 12 - Objaw lekceważenia (por. 2 Krl 9,11).
1 Sm 10, 21 - Dod. wg LXX.
1 Sm 10, 27 - Ostatni zwrot inni popr. na "w miesiąc później" i umieszczają na początku 1 Sm 11,1.
1 Sm 11, 10 - Do oblegających Ammonitów, udając że przyjmują warunki przymierza.
1 Sm 11, 14 - Inni popr.: "poświęcona".
1 Sm 12, 1-25 - Ostatni sędzia Izraela, Samuel, zgłasza rezygnację ze swego urzędu. Synowie jego nie roszczą sobie praw następstwa.
1 Sm 12, 6 - Dod. za LXX.
1 Sm 12, 8 - Dod. za LXX.
1 Sm 12, 11 - inni popr. wg Sdz 12,13.15 na "Abdona" lub "Baraka" (Sdz 4,6).
1 Sm 12, 17 - Wg Oz 8,4; Oz 9,15 uznanie Saula za króla było grzechem (por. 1 Sm 8,6-8).
1 Sm 13, 1 - Wiersza 13,1 brak w LXX; w hebr. niepewne są liczby lat: w chwili wstąpienia Saula na tron i trwania rządów.
1 Sm 13, 3 - "Załogę" - inni tłum.: "dowódcę"; "Geba" - wg LXX, Targ.: "Gibea", co odpowiada danym z 1 Sm 10,5; "Hebrajczycy" - jak w 1 Sm 4,6 w przeciwieństwie do Filistynów.
1 Sm 13, 6 - Inni popr.: "została odparta".
1 Sm 13, 7-14 - Opowiadanie to łączy się z wypadkami opisanymi w 1 Sm rozdz. 15 [->1 Sm 15,1].
Saul jest postacią tragiczną. Z jednej strony jest przyjęty przez lud, z
drugiej - odrzucony przez Boga (1 Sm rozdz. 13 [->1 Sm 13,1] i 15 [->1 Sm 15,1]). Na jego przykładzie wyraźnie widać darmowość darów Bożych, z zarazem ich rozdział według upodobania Bożego.
1 Sm 13, 15 - Dod. za LXX.
1 Sm 13, 20 - Terminy określające poszczególne narzędzia są przybliżone.
1 Sm 14, 7 - Popr. wg LXX; hebr.: "udaj się dokądkolwiek".
1 Sm 14, 10 - Ma on okazać wolę Bożą. Okazuje ją niekiedy sam Bóg: Wj 3,12 lub mąż Boży: 1 Sm 2,34; 1 Sm 10,7-9; 2 Krl 19,29 lub znak jest sam w sobie zrozumiały: Rdz 24,12nn; Sdz 6,17n.36-40; 2 Krl 20,8-10.
1 Sm 14, 13
- LXX tak uzupełnia i zmienia: "i obrócili się w stronę Jonatana, a
ten na nich uderzył; niosący zaś jego broń dobijał za nim".
1 Sm 14, 14
- Ostatnie określenie niejasne skutkiem skażenia tekstu. LXX:
"Strzałami i z procy (?) i kamieniami"; Wlg: "na połowie staja, które
zwykła para wołów na dzień zorać".
1 Sm 14, 15 - Dosł.: "Boży".
1 Sm 14, 19 - Kapłan miał rzucać losy w sprawie celowości walki. Saul rezygnuje z dalszej porady.
1 Sm 14, 23
- Inni popr. za przekł. staroż. na "Bet-Charon". LXX dod.: "a cały lud
był za Saulem - około dziesięciu tysięcy ludzi. Walka się rozszerzyła
na wszystkie miasta góry Efraima".
1 Sm 14, 24 - LXX tu dod.: "popełnił wielki błąd i".
1 Sm 14, 25 - LXX: "zaczęli pościć".
1 Sm 14, 33 - por. Kpł 3,17; Kpł 7,26n; Kpł 17,10-14; Kpł 19,26; Pwt 12,16.23.
1 Sm 14, 41
- LXX: "Dlaczego dziś nie odpowiedziałeś twemu słudze? Jeśli ja jestem
winien lub syn mój Jonatan, daj urim; jeśli winien jest lud izraelski,
daj tummim".
1 Sm 14, 44 - Zob. Rt 1,17.
1 Sm 15, 1-35
- W związku z wojną prowadzoną z Amalekitami dochodzi do sporu między
królem a prorokiem. Przyczyną jego jest zachowanie zdobyczy obłożonej
klątwą. Podobne konflikty zarysowywały się później, np. między Achabem a
Eliaszem.
1 Sm 15, 4 - Inni popr. na "jeźdźców".
1 Sm 15, 7 - Tekst skażony, różnie popr.
1 Sm 15, 9 - Targum popr.: "tłustymi".
1 Sm 15, 11 - Zob. przypis do 1 Sm 15,29.
1 Sm 15, 12 - Dosł.: "rękę", gdyż na stelach punickich często wyobrażano rękę.
1 Sm 15, 13 - LXX dod. w w. 12: "a oto on składał Panu jako całopalenia pierwociny łupów, jakie zdobył na Amaleku".
1 Sm 15, 29 - Postanowienie Boże jest nieodwołalne. Natomiast w 1 Sm 15,11.35 to samo słowo na ludzi sposób wyraża ocenę niewierności wybrańca.
1 Sm 15, 32 - Inni popr. wg LXX: "Naprawdę gorzka jest śmierć".
1 Sm 16, 1 - Hebr.: Iszaj.
1 Sm 16, 2-13 - Namaszczenia Dawida na króla dokonał Samuel. Czynności tej dopełnia w ukryciu. Powtórzą ją jawnie ludzie z Judy (2 Sm 2,4), może przy udziale kapłana Abiatara (por. 1 Sm 22,20-23; 1 Sm 23,6-9), a następnie ludzie z pokoleń izraelskich (2 Sm 5,3).
1 Sm 16, 5 - Zob. Wj 19,22; Lb 11,18; Joz 3,5.
1 Sm 16, 7 - Dod. za LXX.
1 Sm 16, 11 - Tzn. najmłodszy z rodziny. Mógł mieć około lat 20.
1 Sm 16, 12 - Trudno dać pewne tłumaczenie tego wyrazu. Być może określa on blondyna.
1 Sm 16, 14 - W tym sensie, że Bóg jest przyczyną pierwszą wszelkiego działania (por. Sdz 9,23). Saul opanowany został jakimś rodzajem schorzenia psychicznego.
1 Sm 16, 20 - Tekst popr.; hebr.: "osła", co inni uzupełniają "i obładował go...".
1 Sm 17, 26 - Por. Iz 37,4.17; 2 Krl 19,16.
1 Sm 17, 32 - Popr. wg LXX; hebr.: "serce człowieka".
1 Sm 17, 40 - Popr. wg LXX; hebr.: "i do kieszeni", co inni zatrzymują.
1 Sm 17, 42 - Zob. przypis do 1 Sm 16,12.
1 Sm 17, 54 - Dodatek późniejszy redaktora (por. 2 Sm 5,6nn).
1 Sm 17, 55 - Pytanie dziwne wobec 1 Sm 16,18nn; 1 Sm 17,32-37. Prawdopodobnie opowiadanie zawarte w 1 Sm rozdz. 16 [->1 Sm 16,1] jest uprzedzeniem faktu zaliczenia Dawida do dworu króla. LXX (kodeks B) opuszcza 1 Sm 17,55-18,5. Brak dotąd zadowalającego rozwiązania tej trudności.
1 Sm 18, 3 - Dosł.: "przymierze".
1 Sm 18, 4 - Szata zastępuje niejako samą osobę (por. 1 Sm 24,6).
1 Sm 18, 6 - Mowa o wojsku. Jest to dalszy ciąg opowiadania z 1 Sm 17,58.
1 Sm 19, 13 - Hebr. terafim.
1 Sm 19, 18 - Najot jest to albo miejscowość koło Rama, albo jakiś dom w tym mieście. Inni tłum.: "dom proroków".
1 Sm 19, 20 - Tzn. ulegli naturalnemu entuzjazmowi religijnemu zapewne pod wpływem muzyki.
1 Sm 19, 24 - Por. 1 Sm 10,10-12. Saulowi udzieliły się zewnętrzne przejawy ekstazy (1 Sm 19,20),
które - być może - wyzwoliły u niego odruchy chorobliwe. Termin hebr.
oznacza prorokowanie pod wpływem Ducha Bożego i związane z tym
czynności, niekiedy dość dziwne np. Iz 20,3; Ez 4,4-8; Ez 21,11n.
1 Sm 20, 3 - Popr. wg LXX; hebr. "przysiągł", co inni wolą.
1 Sm 20, 13 - Zob. Rt 1,17.
1 Sm 20, 14 - Popr. wg przekł. staroż.; hebr.: "i nie umrę", co inni wolą jako prośbę o zachowanie przy życiu samego Jonatana.
1 Sm 20, 16 - Tekst skażony, różnie popr.
1 Sm 20, 26 - Tekst popr.
1 Sm 20, 30 - Dosł.: "nagości"; przekł. staroż. popr.: "dziewcząt". Saul w gniewie przeklina syna i jego matkę.
1 Sm 20, 41 - Tekst popr.; hebr.: "południa". Koniec wiersza skażony. Inni popr.: "aż był czas na Dawida".
1 Sm 21, 5 - Chleby pokładne mogły być spożywane tylko przez kapłanów (por. Wj 25,30; Kpł 24,5-9). W tym wypadku arcykapłan Achimelek słusznie odstąpił od tej zasady, widząc konieczność życiową (por. Mt 12,3n).
1 Sm 21, 6 - Zasady świętej wojny (por. Pwt 23,10n; a także Wj 19,15; Kpł 15,18).
1 Sm 21, 10 - Tutaj zapewne woreczek z urim i tummim.
1 Sm 21, 12 - Inni czytają: "królu ziemi!".
1 Sm 23, 11 - Hebr. omyłkowo na początku antycypuje w. 12; opuszczamy za LXX.
1 Sm 23, 15 - Tekst popr.; hebr.: "spostrzegł się", co inni wolą.
1 Sm 24, 4 - Zob. Sdz 3,24 z przypisem.
1 Sm 24, 6 - Por. 1 Sm 18,4.
1 Sm 24, 7 - Powiedzenie to i jego kontekst są bardzo podobne do opisu w 1 Sm rozdz. 26 [->1 Sm 26,1] (por. zwł. w. 1 Sm 26,9). Przekazanie podobnego wydarzenia przez autora tym bardziej okazuje wspaniałomyślność Dawida, zwłaszcza jego szacunek dla króla jako pomazańca Bożego.
1 Sm 25, 6 - Tekst popr.; hebr.: "żyjącemu".
1 Sm 25, 22 - "Dawidowi" - popr. wg LXX; hebr,: "nieprzyjaciołom Dawida"; "odrzuci": zob. Rt 1,17; "chłopca" - dosł.: "który moczy ścianę".
1 Sm 25, 25 - "Nabal" po hebr. oznacza człowieka mającego różne braki moralne.
1 Sm 25, 29 - Obrazowe określenie przedstawiające ciągłą opiekę Bożą.
1 Sm 25, 34 - Zob. przypis do 1 Sm 25,22.
1 Sm 25, 35 - Dosł.: "podniosłem twoją twarz" - zwrot z rytuału dworskiego.
1 Sm 26, 14 - Inni popr.: "na mnie". Rkp LXX opuszczają te słowa.
1 Sm 27, 1 - Jak widać, Saul wbrew wielokrotnym zapewnieniom, ulegając swej manii wciąż prześladuje Dawida.
1 Sm 27, 8 - popr. wg LXX; hebr.: "od wieku".
1 Sm 27, 10
- Dawid, chcąc zyskać względy Akisza, twierdził, że dokonywał wypraw
na Judę. W ten sposób zresztą torował sobie drogę do celu, tępiąc
niepożądanych sąsiadów na pustyni.
1 Sm 28, 3 - por. 1 Sm 25,1.
1 Sm 28, 7 - Dosł.: "mającej ducha, który wróży". Wróżby za pomocą duchów zmarłych były praktykowane u Izraelitów. Świadczą o tym 2 Krl 21,6; Iz 8,19. Praktyka ta była surowo potępiona przez Prawo: por. Kpł 19,31; Kpł 20,6.27; Pwt 18,11. Tu Bóg wykorzystuje przejaw zabobonnej wiary Saula i przepowiada mu koniec (1 Sm 31,1nn).
1 Sm 29, 10 - LXX tu ma: "i pójdziecie do miejsca, które wam wyznaczyłem. Nie chowaj w sercu urazy, bo w moich oczach jesteś dobry".
1 Sm 30, 14 - Zob. 2 Sm 8,18.
1 Sm 30, 27 - popr. wg 1 Krn 4,30.
1 Sm 30, 28 - niektóre z nazw miejscowości popr. wg miejsc równoległych, lekcji rkp i przekładów starożytnych.
1 Sm 31, 3 - Przekł. staroż.: "został zraniony".
1 Sm 31, 9 - Wg przekł. staroż.; hebr.: "w domu bogów".