2 Mch 1, 7 - Demetriusz II Nikator (145-140; 129-126 przed Chr.); "w roku 169" - 145 rok przed Chr.; "Jazon" - por. 2 Mch 4,7nn.
2 Mch 1, 8 - Por. 2 Mch 10,1nn; 1 Mch 4,49-56.
2 Mch 1, 9
- Święto Poświęcenia Świątyni w miesiącu Kislew (grudniu) powinno być
tak obchodzone jak Święto Namiotów w październiku; "w roku 188" - 124 r.
przed Chr.
2 Mch 1, 10
- "Juda" = Machabeusz; "Arystobul" - Żyd aleksandryjski, znany z
dzieła, które dedykował królowi Ptolemeuszowi VI Filometorowi (180-145
przed Chr.), a w którym alegorycznie tłumaczył Pięcioksiąg.
2 Mch 1, 11 - Antiochowi IV Epifanesowi (175-164/163 przed Chr.).
2 Mch 1, 12 - Tj. Jerozolimie.
2 Mch 1, 13-16
- Referuje opowiadanie ludowe, które pomieszało okoliczności śmierci
syna i ojca - Antiocha III zabitego w Elimaidzie. O śmierci króla
Antiocha IV Epifanesa por. 2 Mch rozdz. 9; 1 Mch 6,1-16.
Tutaj autor referuje to, co ludzie o śmierci króla opowiadali, aby
wykazać, że prześladowca został przez Boga ukarany. Śmierć miała
nastąpić w mieście Elimais.
2 Mch 1, 14 - Pogański zwyczaj.
2 Mch 1, 19 - Ludowe opowiadanie wątpliwej wartości historycznej, które ma wykazać znaczenie świątyni jerozolimskiej.
2 Mch 1, 20 - Artakserksesa I (464-424 przed Chr.).
2 Mch 1, 23 - Bliżej nie znany.
2 Mch 1, 26 - Naród wybrany.
2 Mch 1, 29 - Por. Pwt 30,3nn.
2 Mch 1, 32 - Dosł.: "światło". Sens znaku: nadal ważny jest kult sprawowany na legalnym ołtarzu.
2 Mch 1, 35 - Wlg: "a gdy stwierdził, darował kapłanom wiele dóbr i rozmaite dary, które biorąc swą ręką dawał im".
2 Mch 1, 36 - Nazwa oznacza naftę.
2 Mch 2, 2 - Por. Ba rozdz. 6.
2 Mch 2, 4 - "Namiot" - w którym stała Arka Przymierza przed wybudowaniem świątyni: "górę" - Nebo; por. Pwt 34,1-4.
2 Mch 2, 8 - Por. 1 Krl 8,11; 2 Krn 5,14.
2 Mch 2, 10 - Por. Kpł 9,24; 2 Krn 7,1.
2 Mch 2, 11 - Por. Kpł 10,16n.
2 Mch 2, 13
- "Pamiętnikach" - pisma te nie weszły do kanonu ksiąg świętych i
zaginęły; "listy" - dokumenty państwowe częściowo wcielone do ksiąg
Ezdrasza i Nehemiasza.
2 Mch 2, 14 - Starania o przechowanie Pisma świętego.
2 Mch 2, 17 - Tj. świątynię.
2 Mch 2, 20 - Antioch V Eupator (163-162 przed Chr.).
2 Mch 2, 23 - Postać do dziś nie znana.
2 Mch 2, 24 - Wlg: "wielkość ksiąg".
2 Mch 2, 28 - Autor podał tylko streszczenie dzieła Jazona z Cyreny, a nie stwierdzał prawdziwości opowiedzianych faktów.
2 Mch 3, 1 - Oniasz III.
2 Mch 3, 3 - Król syryjski, Seleukos IV Filopator (187-175 przed Chr.).
2 Mch 3, 4 - Rkp gr.: "Beniamina": popr. na podstawie starych rkp łacińskich; por. Ne 12,5.18.
2 Mch 3, 7 - Heliodor, który później otruł króla Seleukosa IV Filopatora.
2 Mch 3, 11 - Hirkan był członkiem wpływowej rodziny Tobiadów, mieszkającej w Zajordaniu.
2 Mch 3, 15 - Zob. Wj 22,6-12.
2 Mch 3, 19 - Wg ówczesnych zwyczajów dziewczęta prawie zawsze przebywały w domu.
2 Mch 4, 7 - Antioch IV Epifanes (175-164/163).
2 Mch 4, 9
- "Efebion" - place sportowe i urządzenia związane z ćwiczeniami
sportowymi. "Gimnazjum" miało za zadanie hellenizować Żydów;
"Antiocheńczycy" - korporacja, której patronem był król Antioch.
Członkowie jej korzystali z wielu przywilejów.
2 Mch 4, 12 - Kapelusza Merkurego (petasos) używali greccy młodzieńcy podczas ćwiczeń sportowych.
2 Mch 4, 14 - Tj. szkoły gimnastycznej, która o tyle była "niezgodna z Prawem", iż miała za patronów bóstwa pogańskie.
2 Mch 4, 18 - Na wzór igrzysk olimpijskich.
2 Mch 4, 19 - Zob. przypis do 2 Mch 4,9.
2 Mch 4, 20 - Tj. okrętów wojennych o trzech rzędach wioseł.
2 Mch 4, 21 - Ptolemeusz VI Filometor (181-145 przed Chr.).
2 Mch 4, 28 - Tj. Akry w Jerozolimie.
2 Mch 4, 30 - Miasta w Cylicji.
2 Mch 4, 33 - Słynny w starożytności święty gaj bóstw: Apollina i Artemidy.
2 Mch 4, 46 - Atrium pałacowe otoczone podcieniami i kolumnadą.
2 Mch 5, 8 - Aretas I.
2 Mch 5, 9 - Por. 1 Mch 12,21.
2 Mch 5, 11-21 - Por 1 Mch 1,20-24.
2 Mch 5, 24 - Por. 1 Mch 1,29-32.
2 Mch 5, 26 - Wojskowa defilada.
2 Mch 5, 27 - Przez pokarmy nieczyste wg Prawa.
2 Mch 6, 1-11 - Por. 1 Mch 1,44-61; "starca z Aten" - Wlg: "Antiocheńczyka".
2 Mch 6, 2 - "Zeus Olimpijski" to tytuł naczelnego bóstwa Greków jako dawcy zwycięstwa; a "Zeus Ksenios" - jako opiekuna gości.
2 Mch 6, 7 - Czyli Bakchosa - tracko-greckiego boga wina.
2 Mch 6, 8 - Por. 2 Mch 4,45. Inni popr.: "mieszkańców Ptolemaidy".
2 Mch 6, 10 - Por. 1 Mch 1,60n.
2 Mch 6, 11 - Por. 1 Mch 2,32-38.
2 Mch 6, 19 - Tłum. przybliżone; gr. dosł.; "bęben" - jakieś narzędzie tortur.
2 Mch 6, 21 - Pogańskich.
2 Mch 7, 1 - Daje się im zwykle przydomek Machabejskich ze względu na epokę.
2 Mch 7, 9 - Wyraźna wiara w zmartwychwstanie i życie wieczne.
2 Mch 7, 11 - Zob. 1 Mch 3,18-22.
2 Mch 7, 29 - Przy powszechnym zmartwychwstaniu ciał.
2 Mch 7, 34 - Inni tłum.: "dzieci".
2 Mch 8, 8-30 - Por. 1 Mch 3,38-4,25.
2 Mch 8, 9 - Zob. 1 Mch 2,18.
2 Mch 8, 10 - Kontrybucja nałożona na Antiocha III Wielkiego i jego następców po bitwie pod Magnezją.
2 Mch 8, 19 - Por. 2 Krl 19,35.
2 Mch 8, 20 - Prawdopodobnie walki Antiocha III Wielkiego przeciwko Molonowi, satrapie Medii, lata: 221-220 przed Chr.
2 Mch 8, 23 - Rkp greckie: "Eleazarowi"; popr. wg Wlg.
2 Mch 8, 32 - Tytuł wojskowy oficera stojącego na czele znacznego oddziału konnicy.
2 Mch 9, 1-28 - Ludowe opowiadanie o śmierci Antiocha IV Epifanesa ma wykazać, że Bóg karze przestępców za grzechy. Por. 2 Mch 1,11-17; 1 Mch 6,11-16. List przytoczony w w. 19-27 opiera się, być może, na jakimś dokumencie pisanym.
2 Mch 9, 2 - Elimais koło Persepolis. Por. 1 Mch 6,1.
2 Mch 9, 3 - Stolica Medii.
2 Mch 9, 4 - "Nieba" - zob. 1 Mch 3,18.22.
2 Mch 9, 9 - Część rkp: "z ciała".
2 Mch 9, 20 - Tekst skażony.
2 Mch 9, 23 - "Ojciec" - Antioch III Wielki; "... krainy" - za Eufrat.
2 Mch 9, 25 - Antiocha V Eupatora; "załączone" - 2 Mch nie podaje tego listu.
2 Mch 9, 28 - W Tabai (Gabai?) koło Ispahanu, w Persji, na terenach wrogo usposobionych do króla, choć do niego należących.
2 Mch 10, 1-8 - Por. 1 Mch 4,36-61. Samo oczyszczenie świątyni nastąpiło w rzeczywistości przed śmiercią Antiocha IV Epifanesa.
2 Mch 10, 3
- Przerwa trwała trzy lata. Niedokładność powstaje w związku z
orientalnym sposobem wyrażania się ("dwa" = "kilka") lub z faktem
liczenia czasu od wystąpienia Judy Machabeusza.
2 Mch 10, 15 - Tj. odstępców.
2 Mch 10, 18 - Tzn. zamków.
2 Mch 10, 26 - Por. Wj 23,22n.
2 Mch 10, 32 - Biblijne Gezer.
2 Mch 10, 33 - Por. 1 Mch 13,43-48.
2 Mch 11, 1-15 - Por. 1 Mch 4,27-35.
2 Mch 11, 13 - Por. 1 Mch 6,57-61.
2 Mch 11, 14 - Tekst skażony.
2 Mch 11, 18 - Inni popr. wg kod. A: "a ja zgodziłem się".
2 Mch 11, 21 - Wiosną roku 164 przed Chr.; "Dioskora" - popr. wg rkp łacińskich.
2 Mch 11, 22 - Tytuł honorowy.
2 Mch 11, 23 - Antioch IV Epifanes.
2 Mch 11, 30 - Tj. kwietnia.
2 Mch 11, 31 - Występowanie przeciw państwowym władzom.
2 Mch 11, 33 - Kwiecień roku 164 przed Chr.
2 Mch 11, 34 - Rkp podają różną pisownię tych imion i dlatego nie wiadomo dokładnie, do kogo się one odnoszą.
2 Mch 12, 4 - Prawdopodobnie była to jakaś państwowa uroczystość.
2 Mch 12, 8 - Na południe od Jafy.
2 Mch 12, 10-29 - Por. 1 Mch 5,24-53.
2 Mch 12, 10 - Tzn. na Judę.
2 Mch 12, 13 - Por. 1 Mch 5,26-36.
2 Mch 12, 15 - "Jozuego" - por. Joz 6,1-21; "zajadle" - dosł.: "sposobem dzikich zwierząt".
2 Mch 12, 17 - Inni widzą tu nazwę geograficzną: "Charaks" lub "Charaka"; "Tubianami" - por. 1 Mch 5,13.34-37.
2 Mch 12, 21 - Por. 1 Mch 5,43.
2 Mch 12, 26 - Bogini syryjska, przedstawiana jako kobieta z rybim ogonem.
2 Mch 12, 27 - Por. 1 Mch 5,46.
2 Mch 12, 29 - Biblijne bet-Szean: 1 Mch 5,52.
2 Mch 12, 35 - "Tubianów" tekst popr.; por. 2 Mch 12,17; "chlamidę" - peleryna spięta koło szyi.
2 Mch 12, 36 - Zob. 2 Mch 8,23. W gr. jest "Esdris", co inni zachowują.
2 Mch 12, 38 - Dziś Chirbet Id-el-Ma (por. 1 Sm 22,1).
2 Mch 12, 40 - Por. Pwt 7,25n.
2 Mch 12, 43 - Wlg: "dwanaście tysięcy".
2 Mch 12, 45
- "Pobożna" - modlitwa za zmarłych; "uwolnieni" - podstawą do nauki o
czyśćcu jako o karze wprawdzie pośmiertnej, lecz mającej koniec.
2 Mch 13, 1 - Latem roku 162 przed Chr.
2 Mch 13, 4 - Tj. Menelaos.
2 Mch 13, 5 - Wg perskich zwyczajów w popiele ginęli publiczni przestępcy.
2 Mch 13, 18-26 - Por. 1 Mch 6,48-63.
2 Mch 13, 23 - Prawdopodobnie tylko w opinii Lizjasza i jego zwolenników. Inni tłum.: "dokonał zamachu stanu".
2 Mch 13, 24 - Do granicy egipskiej; jest to nadmorska prowincja.
2 Mch 14, 1-10 - Por. 1 Mch 7,1-25.
2 Mch 14, 1 - Demetriusz I Soter, syn Seleukosa IV Filopatora.
2 Mch 14, 4 - Tj. w r. 161 przed Chr.; por. 1 Mch 7,25.
2 Mch 14, 15 - Por. 1 Mch 7,36nn.
2 Mch 14, 16 - Por. 1 Mch 7,40.
2 Mch 14, 30 - Por. 1 Mch 7,29n.
2 Mch 14, 31 - Por. 1 Mch 7,33-38.
2 Mch 14, 33 - Zob. 2 Mch 6,7.
2 Mch 14, 38 - Wlg: "ten przez wiele czasu trzymał się zasad powściągliwości według judaizmu, gotów wydać ciało i duszę za wytrwanie".
2 Mch 14, 42 - W owych czasach za dobry czyn uważano odebranie sobie życia dla uniknięcia hańby i śmierci z rąk wrogów (por. 1 Sm 31,4).
2 Mch 14, 44 - Możliwy również przekład: "na podbrzusze" (por. w. 46).
2 Mch 14, 46 - Dowód wiary w zmartwychwstanie ciał.
2 Mch 15, 8 - "Nieba" - zob. 1 Mch 3,18.20.
2 Mch 15, 12 - Oniasz III; por. 2 Mch 4,33n.
2 Mch 15, 14 - Święci wstawiają się do Boga za wiernymi.
2 Mch 15, 20 - Tj. słonie.
2 Mch 15, 22 - Por. 2 Krl 19,35.
2 Mch 15, 25-36 - Por. 1 Mch 7,43-50.
2 Mch 15, 31 - Zob. 1 Mch 1,33nn.
2 Mch 15, 33
- Mowa o ręce. W tekście oryginalnym gra słów polegająca na tym, że
ten sam wyraz oznacza przedramię. Niektórzy też tak tłumaczą to miejsce.
2 Mch 15, 36 - Święto Purim; por. Est 9,20-22.