2 Sm 1, 9 - Tłum. przybliżone. Inni: "skurcz".
2 Sm 1, 12 - Śmierć tego, który rzeczywiście miał uwolnić Izraela od groźby filistyńskiej (por. 1 Sm 8,20), jest klęską narodową, jest też osobistą tragedią Saula.
2 Sm 1, 16 - Dosł.: "Krew twoja na twojej głowie".
2 Sm 1, 18 - Hebr. ma tu słowo "łuk", brakujące w LXX. niektórzy je zatrzymują jako tytuł elegii.
2 Sm 1, 19 - Tekst niepewny, różnie popr. już w starożytności.
2 Sm 1, 25 - Tekst popr.; hebr.: "na wzgórzach". Inni: "przez śmierć twoją jestem zasmucony".
2 Sm 2, 4 - Por. 1 Sm 27,10-12; 1 Sm 30,26-31.
2 Sm 2, 8
- Iszbaal - w tekście hebr. imię to brzmi Iszboszet. Imiona, mające w
zakończeniu imię bożka kananejskiego, zostały zamienione w czasach
późniejszych na boszet = hańba (por. Mefiboszet: 4,4 Jerubboszet: 2 Sm 11,21).
2 Sm 2, 9
- "Aserytami" - tekst popr. wg Targumu, hebr.: "Asyryjczykami";
"Izraelem" - Abner pretendował do tronu po Saulu. Iszbaal był królem
tylko pozornym, jak świadczy zajście między nim i Abnerem w sprawie
haremu Saula (2 Sm 3,6-11).
2 Sm 2, 16 - Tekst popr.; hebr.: "Skał".
2 Sm 2, 29 - Inni czytają nazwę geograficzną: "Bitron".
2 Sm 3, 7 - Harem należał do dziedzictwa po poprzednim królu (por. 2 Sm 12,8). Zamach na harem traktowano jako uzurpację praw króla (por. 2 Sm 16,21n; 1 Krl 2,13-25).
2 Sm 3, 8 - Dosł.: "głową psa, który jest Judy" - różnie się tłumaczy.
2 Sm 3, 14 - Zob. 1 Sm 18,25nn.
2 Sm 3, 24 - Popr. wg LXX.
2 Sm 3, 35 - Zob. Rt 1,17.
2 Sm 4, 4 - Hebr. Mefiboszet popr. wg 1 Krn 8,34. Por. przypis do 2 Sm 2,8. Inni popr.: Mippibaal.
2 Sm 4, 6
- Tekst popr. wg LXX; hebr. antycypuje w. 7: "Weszli do wnętrza domu,
jak gdyby chcieli odebrać zboże, i zadawszy mu pchnięcie w podbrzusze -
Rekab i jego brat Baana uciekli". Inni inaczej poprawiają.
2 Sm 5, 2 - Dosł.: "wychodził i wracał z Izraelem".
2 Sm 5, 5
- Wprawdzie Dawid objął rządy nad północnym państwem, jednak już teraz
zaznacza się rozdział między pokoleniami: Juda i Izrael już obecnie
stanowią jedynie jedność zewnętrzną, z czasem ujawnił się to w sposób
drastyczny.
2 Sm 5, 8
- Tekst skażony. Przejście podziemne było prawdopodobnie jedną z metod
fortyfikowania miasta, znanych Dawidowi z czasów przebywania u wrogów
Izraela. Wiodło ono od źródła Gihon na szczyt Ofelu. Por. 1 Krl 1,33.38.45. końcowe zdanie: por. Kpł 21,17-23.
2 Sm 5, 9
- "Miasto Dawidowe" - niegdyś starożytna twierdza Jebusytów, położone
jest na wzgórzu wschodnim pomiędzy doliną Cedronu i Tyropeonu. Świątynia
i pałac Salomona (por. 1 Krl rozdz. 5 [->1 Krl 5,1]) wznosiły się w północnej części wzgórza. "Millo" - część obwarowań zamku, być może zbiornik na wodę na wypadek oblężenia.
2 Sm 5, 20 - Hebr.: paras - rozbił.
2 Sm 6, 1-17
- Przeniesienie arki do Miasta Dawidowego stanowiło akt polityczny i
religijny. Jerozolima stała się dzięki temu ośrodkiem życia religijnego,
"miastem świętym", dzięki szczególnemu znakowi Bożej obecności nad Arką
Przymierza (Wj 25,8; Pwt 4,7).
2 Sm 6, 3 - Popr. wg LXX.
2 Sm 6, 5 - Popr. wg 1 Krn 13,8.
2 Sm 6, 6 - Sens wydarzenia: Arka jest nie tylko postrachem dla nieprzyjaciół (1 Sm rozdz. 5 [->1 Sm 5,1]), sprowadzającym na nich kary za zniewagę (1 Sm 6,19), ale jest również nietykalna (por. Lb 4,5.15.20).
2 Sm 6, 8 - Tzn. "Klęska Uzzy".
2 Sm 6, 14 - Był to znany i ceniony w kultach starożytnych taniec religijny.
2 Sm 6, 21 - Część rkp LXX dodaje tu: "tańczyłem. Na życie Pana...".
2 Sm 6, 22 - Wg LXX; hebr.: "moich".
2 Sm 7, 7 - Popr. wg 1 Krn 17,6; hebr.: "pokoleń".
2 Sm 7, 11 - "Obdarzyłem" - inni: "obdarzę"; "zbuduje dom" - tzn. założy dynastię.
2 Sm 7, 13
- Wyniesienie domu Dawidowego jest dalszym etapem w zamiarach Bożych:
wzrasta nadzieja przywrócenia porządku zakłóconego przez grzech
pierworodny. W przymierzu z Noem błogosławieństwo przeszło na Sema, z
Abrahamem - zacieśniło się do dzieci Izraela, umierający Jakub
stwierdza, że nie będzie odjęte berło od Judy. Wreszcie po synajskim
przymierzu obietnica dana Dawidowi zacieśnia krąg wybranych do jego
potomstwa.
2 Sm 7, 14 - Bóg będzie się odnosił do następców Dawidowych jak do swoich dzieci (Ps 89[88],31-34). Już u Żydów z czasem słowa te nabrały sensu mesjańskiego - Ps 2,7 (por. Hbr 1,5). Chrystus jest synem Dawida; NT to stwierdza: Mt 1,1; Mt 22,41-45 par.; Łk 1,32; Łk 3,31; Dz 13,22n; Rz 1,3; 2 Tm 2,8; Ap 5,5; Ap 22,16. W nim też słowa te nabierają najpełniejszego znaczenia.
2 Sm 7, 19 - Inni inaczej poprawiają.
2 Sm 7, 21 - Tekst niepewny, różnie przekazany w przekładach starożytnych, dlatego różnie poprawiany.
2 Sm 8, 1 - Tekst popr. wg 1 Krn 18,1; hebr.: "wędzidło łokcia", co inni zatrzymują w sensie "przeszkody ruchów".
2 Sm 8, 2 - Surowa ta kara zgodna była z ówczesnymi obyczajami wojennymi.
2 Sm 8, 7 - Wyraz ten inni oddają jako: "kołczany", "tarcze" lub "pasy".
2 Sm 8, 10 - Popr. wg 1 Krn 18,10.
2 Sm 8, 11 - Popr. wg 1 Krn 18,11; hebr.: "poświęcił".
2 Sm 8, 12 - Popr. wg 1 Krn 18,11; hebr.: "Aramu".
2 Sm 8, 13 - Tekst popr.
2 Sm 8, 16 - Był to doradca króla, pośrednik między królem a ludem, a także nadworny mistrz ceremonii.
2 Sm 8, 18
- "Keretyci i Peletyci" - przyboczna gwardia Dawida, złożona z
najemników cudzoziemskich, być może z Kreteńczyków i Filistynów;
"kapłanami" - zapewne w znaczeniu zastępców w czynnościach liturgicznych
w których brał udział sam król (por. 2 Sm 6,13-20). Inaczej funkcje synów określa 1 Krn 18,17.
2 Sm 10, 1
- Ten i następne rozdziały pochodzące z jakiegoś jednolitego,
odrębnego źródła, podają historię Dawida i jego rodziny podkreślają
przyczyny niepowodzeń w polityce zewnętrznej, jak też i nieszczęść w
życiu rodzinnym (2 Sm 10,1-19; por. 1 Krn 19,1-19).
2 Sm 10, 18 - 1 Krn 19,18 ma: "pieszych".
2 Sm 11, 11 - Wstrzemięźliwość od pożycia małżeńskiego była prawem religijnym, obowiązującym wojowników w czasie wojny. por. 1 Sm 21,6. tekst nieco popr.
2 Sm 11, 15 - L. poj. w LXX, co inni wybierają.
2 Sm 11, 21 - Por. Sdz 9,50-54.
2 Sm 11, 22 - Dodano według LXX i popr. na podstawie wierszy poprzednich.
2 Sm 12, 10 - Prorok czyni tu aluzję do nieszczęść, jakie spotkają synów Dawida: Amnona, Absaloma i Adoniasza.
2 Sm 12, 14 - "Wzgardzić" - hebr. dod. zbędne: "wrogami"; "umrze" - Dawid wydał na siebie wyrok (2 Sm 12,5). Za niego umrze syn zrodzony przez Batszebę.
2 Sm 12, 25 - "Posłał" - tekst skażony, tłum. przypuszczalne; "Jedidiasz" = "Umiłowany przez Pana".
2 Sm 12, 27 - Mowa o zachodniej części miasta.
2 Sm 12, 28 - Por. 2 Sm 5,7nn. Inni: "nie głoszono tego pod moim imieniem".
2 Sm 12, 31 - Tekst hebr. w tym miejscu jest bardzo niejasny. Wlg odczytała go jako akt niesłychanego okrucieństwa, większego niż w 1 Sm 11,2.
2 Sm 13, 1 - "Absalon" - hebr.: Abszalom; Tamar = palma.
2 Sm 13, 2 - Z powodu przebywania siostry w domu przeznaczonym tylko dla kobiet.
2 Sm 13, 3 - Tj. szamma: 1 Sm 16,9; 1 Sm 17,13.
2 Sm 13, 12 - Por. Rdz 34,7; Pwt 22,21; Sdz 20,6.10; Jr 29,23.
2 Sm 13, 13 - Tego rodzaju związek, tolerowany dawniej, np. Rdz 20,11-13, był jednak zabroniony przez Prawo. Por. Kpł 18,9; Kpł 20,17; Pwt 27,22.
2 Sm 13, 20 - Hebr.: Aminon - może przez pogardę.
2 Sm 13, 21 - Choć czyn Amnona domagał się kary śmierci (por. Kpł 20,17). Całe zdanie wg LXX.
2 Sm 13, 27 - Dod. wg przekł. starożytnych.
2 Sm 13, 32 - Tekst popr.; inni zostawiają hebr.: "rzecz była na ustach Absaloma".
2 Sm 13, 34 - LXX dod.: "Strażnik zawiadomił króla w słowach: Widzę ludzi na drodze z Choronaim".
2 Sm 13, 37a
- "Talmaj" = dziadek Absaloma; "Ammichuda" - popr. wg rkp i przekł.
staroż. Przestawienie zdań podyktowane sensem. Tekst rkp skażony.
2 Sm 14, 9 - Tzn. niepomszczenie bratobójstwa (por. Lb 35,19nn; Pwt 19,6).
2 Sm 14, 14 - Inni tłum.: "a Bóg nie wskrzesza trupa".
2 Sm 14, 30 - LXX dod.: "Słudzy Joaba przyszli do niego z rozdartymi szatami i powiedzieli: Słudzy Absaloma spalili pole ogniem".
2 Sm 15, 12 - Dodane przekł. staroż.
2 Sm 15, 18 - Tylko obcy, najemni żołnierze zostali wierni Dawidowi. Por. 2 Sm 8,18.
2 Sm 15, 20 - Dodane wg LXX.
2 Sm 15, 23 - Rkp LXX: "na wschód od drogi wzdłuż pustyni".
2 Sm 15, 24 - Tekst popr.; hebr.: "i wstąpił Abiatar", co wolą inni.
2 Sm 15, 27 - Tekst skażony.
2 Sm 16, 1 - "Meribbaala" - por. 2 Sm 9,1-13; "placków figowych" - tłum. przybliżone.
2 Sm 16, 7 - Dosł.: "mężu Beliala".
2 Sm 16, 14 - Brak w tekście nazwy miejscowości.
2 Sm 16, 22 - W ten sposób czynili zwycięzcy po śmierci lub po obaleniu dotychczasowego władcy.
2 Sm 17, 3 - Popr. wg LXX.
2 Sm 17, 8 - LXX dod.: "i jak dzika świnia na polu".
2 Sm 17, 20 - Tłum. Przybliżone; inni popr.: "stąd do". Następne zdanie niektórzy zaliczają do sprawozdania owej kobiety.
2 Sm 17, 25 - "Jitra" - 1 Krl 2,5.32: "Jeter". "Nachasza" - inni popr.: "Jessego" (por. 1 Sm 26,6; 1 Krn 2,13-16).
2 Sm 17, 28 - Dod. wg LXX.
2 Sm 18, 14 - Tłum. przypuszczalne. Wlg: "nie tak, jak ty chcesz, ale rzucę się nań przed tobą".
2 Sm 18, 18 - Inna tradycja niż w 2 Sm 14,27; być może wcześniejsza.
2 Sm 19, 14 - Zob. Rt 1,17.
2 Sm 19, 19 - Tekst skażony, różnie popr. LXX: "i oddali usługę".
2 Sm 19, 43 - "Mnie" - pokolenie stanowi jedną całość, stąd liczba pojedyncza; "zabraliśmy" - dosł.: "zjedliśmy".
2 Sm 20, 4
- Król pragnąc uniknąć okrucieństwa Joaba mianował Amasę dowódcą
wojsk, mających walczyć z powstaniem. Okazało się jednak, że tylko Joab
zdolny jest uratować królestwo Dawida (por. 2 Sm 20,23).
2 Sm 20, 6 - Tekst skażony, różnie popr.; dosł.: "nie wyrwał nam oczu".
2 Sm 20, 7 - Por. 2 Sm 8,18.
2 Sm 20, 14 - Tekst skażony; różnie popr.
2 Sm 20, 18 - Tekst popr.; LXX: "Należy zapytać w Abel <i Dan>, czy ustało" lub "czy ustalono".
2 Sm 20, 24 - Zob. przypis do 2 Sm 8,16.
2 Sm 20, 25 - Prawdopodobnie Szewa. Por. 2 Sm 8,17; 1 Krl 4,3.
2 Sm 20, 26 - Zob. przypis do 2 Sm 8,18.
2 Sm 21, 2 - Por. Joz 9,3-27.
2 Sm 21, 6 - Zgodnie z ówczesnymi poglądami moralnymi (prawo odwetu). LXX: "w Gibeonie, na górze Pańskiej".
2 Sm 21, 9 - Jest to Gibeon - dziś El-Dżib.
2 Sm 21, 14 - "Powieszonych" - dod. wg LXX; "łaskawy" - tzn. zesłał deszcz, który zakończył okres głodu.
2 Sm 21, 18 - Tzn z Refaitów, czyli olbrzymów.
2 Sm 21, 19 - Popr. wg 1 Krn 20,5.
2 Sm 21, 20 - Tzn z Refaitów, czyli olbrzymów.
2 Sm 21, 22 - Por. 2 Sm 21,16.
2 Sm 22, 2 - Jest to Ps 18[17] [->Ps 18[17],1]; wg jego tekstu dokonano więc kilku poprawek.
2 Sm 22, 11 - Tekst popr.; hebr.: "ukazał się".
2 Sm 22, 25 - Dod. wg LXX.
2 Sm 22, 33 - Tekst popr. wg Ps 18[17],33; inni za hebr.: "jest umocniona moją ochroną".
2 Sm 22, 43 - Tekst popr.; inni: "proch ulicy" lub "ziemi".
2 Sm 22, 46 - Inni tłum.: "opasują się warowniami".
2 Sm 22, 47 - Brak w LXX.
2 Sm 23, 7 - Hebr. ma zbędny wyraz.
2 Sm 23, 8-39 - por. 1 Krn 11,10-41.
2 Sm 23, 8 - Tekst skażony. "Włócznią" - obrzęd wojenny na polu zwycięskiej bitwy.
2 Sm 23, 9 - popr. wg 1 Krn 11,13.
2 Sm 23, 13 - Popr. wg 1 Krn 11,15; inni zostawiają tu i tam: "na początku żniwa".
2 Sm 23, 15 - Por. 1 Krn 11,17.
2 Sm 24, 1-25 - por. 1 Krn 21,1-30 wraz z przypisami.
2 Sm 24, 6 - Tekst poprawiony.
2 Sm 24, 9 - Liczba ta jest w ogóle niepewna. 1 Krn 21,5; podaje liczbę jeszcze wyższą.
2 Sm 24, 10 - Był to niejako zamach na suwerenne prawa Boga wobec swego ludu.
2 Sm 24, 13 - LXX: "trzy lata". Tak samo 1 Krn 21,12.
2 Sm 24, 15 - LXX zaczyna: "Dawid wybrał sobie zarazę".
2 Sm 24, 22 - Zob. Iz 28,27.
2 Sm 24, 24 - Wg 2 Krn 3,1 pole Arauny, tam zwanego Ornanem, zostało przeznaczone pod budowę świątyni Salomona.