Ef 1, 3 - Zwrot ten zachodzący tylko w tym liście (Ef 1,20; Ef 2,6; Ef 3,10; Ef 6,12)
oznacza świat nadzmysłowy, niebo jako sferę bytowania nadprzyrodzonego,
źródło łask Ducha, przedmiot aspiracji człowieka, o który walczą z nim
demoniczne "Potęgi" (Ef 6,12; Rz 8,38; 1 Kor 15,24; Kol 2,15).
Ef 1, 10 - Chrystus jest ponad całym światem materialnym i duchowym.
Ef 1, 13 - "Wy" - tj. nawróceni poganie; "pieczęcią"; jak w Ef 4,30 i 2 Kor 1,22, jest to aluzja do obrzędu chrztu.
Ef 1, 14 - Będzie nią już teraz nowy ludu Boży, nowy Izrael - Kościół w aspekcie eschatologicznym.
Ef 1, 17 - Są to charyzmaty: 1 Kor 12,8; 1 Kor 14,6.26.
Ef 1, 20 - "Prawicy" - Ps 110[109],1; "niebieskich" - zob. Ef 1,3.
Ef 1, 21 - Nazwy te (por. Kol 1,16) oznaczały wówczas różne rodzaje istot duchowych. U św. Pawła mogą one oznaczać również złe duchy: Kol 2,15.
Ef 1, 22 - "Stopy" - Ps 8,6n; "nade wszystko" - zapewne w sensie "ponad wszystkimi stworzeniami".
Ef 1, 23 - Termin ten (pleroma) oznacza bądź pełny zakres działania łaski Chrystusa, jako Głowy, bądź fakt dopełnienia Chrystusa, jako Głowy przez Kościół, jako Jego Ciało.
Ef 2, 1 - "Umarłymi" - dosł.: "i was umarłych", przy czym brak orzeczenia. Mowa o śmierci duchowej.
Ef 2, 2 - Starożytność uważała je za sferę działania złych duchów. Por. 2 Kor 4,4.
Ef 2, 3 - "My" = Żydzi; "ciała" - termin sarx u św. Pawła oznacza przeważnie naturę ludzką bez łaski (por. Rz 7,5 itd); "potomstwem... zasługującym na gniew" - tzn. skazanymi na gniew Boży podczas sądu (por. Ef 5,6; J 3,36; Rz 1,18; Rz 2,5.8; Kol 3,6; 1 Tes 1,10; 1 Tes 5,9; Ap 6,16n itd.).
Ef 2, 6 - Zob. przypis do Ef 1,3.
Ef 2, 12
- W dziejach objawienia następuje po sobie szereg przymierzy (z Noem,
Abrahamem, Izaakiem, Jakubem, Mojżeszem, Dawidem), a każde z nich
zawiera obietnicę, która doskonale spełnia się dopiero w Chrystusie.
Ef 2, 14 - "Pokojem" - por. Iz 9,5; Mi 5,4; Ag 2,9;
"mur" - aluzja do muru odgraniczającego w świątyni dziedziniec pogan.
Za przekroczenie tej granicy groziła poganom śmierć (por. Dz 21,28n).
Ef 2, 15 - Tych, które wykluczały pogan od kultu Jahwe. Por. Kol 2,14 itd.
Ef 2, 16 - Śmierć Chrystusa usunęła wrogość grzesznej ludzkości względem Boga.
Ef 3, 1 - Zdanie niedokończone, które podejmuje wiersz 14.
Ef 3, 10 - Zob. Ef 1,3.21; Ef 2,6.
Ef 3, 18
- Ówczesną formułę czterech wymiarów stosują komentatorzy bądź do
tajemnicy zbawienia, bądź do "niezgłębionego bogactwa Chrystusa" (Ef 3,8),
bądź do "miłości Chrystusa" (wiersz następny). Być może, jest On
wyobrażony tutaj jako rozpięty na krzyżu o rozmiarach kosmicznych, jak
komentują niektórzy Ojcowie Kościoła.
Ef 3, 19 - Jest nią tutaj osiągnięte - poprzez także już bogiem "napełniony" kosmos - nieskończone życie Boga.
Ef 4, 8 - Ps 68[67],19 z zamianą "wziął" na "rozdał", zapewne pod wpływem tradycji judaistycznych, które tak czytały lub tłumaczyły ten tekst.
Ef 4, 9 - Mowa o wcieleniu lub o zstąpieniu Chrystusa do otchłani przed zmartwychwstaniem (Rz 10,6n; 1 P 3,18nn; 1 P 4,5; Ap 1,18).
Ef 4, 10 - "Napełnić" - potęgą Króla i łaską Odkupiciela.
Ef 4, 15 - Por. Kol 1,18; Ap 22,13.
Chrystus jest końcem działalności Kościoła, uświęcającej wszechświat,
jak i jej początkiem (wiersz następny). Inni tłum.: "abyśmy dorośli pod
każdym względem do Tego, który jest Głową".
Ef 4, 30 - Zob. Ef 1,13. "Zasmucać" to wprawdzie antropomorfizm, ale stwierdza on, że Duch Święty jest osobą Por. Iz 63,10.
Ef 5, 2 - Wj 29,18; Ps 40[39],7; Ez 20,41.
Ef 5, 14 - Urywek jakiegoś hymnu starochrześcijańskiego, jak w 1 Tm 3,16. Chrzest jako oświecenie: zob. Hbr 6,4; Hbr 10,26.32.
Ef 5, 26 - Sakrament chrztu.
Ef 5, 27 - Mowa o ostatecznym kształcie Kościoła. Por. Ez 16,9-14; 2 Kor 11,2; Ap 19,7nn; Ap 21,2.9.
Ef 5, 32
- Tajemnicę tu stanowi to, że związek małżeński pierwszych rodziców
jest typem - zapowiedzią związku Chrystusa z Kościołem. Już prorocy
chętnie przedstawiali związek Boga z Jego ludem jako małżeństwo (Iz 50,1; Jr 2,2; Ez rozdz. 16 [->Ez 16,1]; Oz 2,18;
podobnie całą Pnp). Każde małżeństwo chrześcijan jest widzialnym
odnowieniem misterium Chrystusa i Kościoła. Z tego tekstu pośrednio da
się wywnioskować, że małżeństwo chrześcijan jest sakramentem.