Ez 1, 3 - Tzn. otrzymał jako prorok objawienie od Boga (por. Ez 1,1).
Ez 1, 4-28 - Symbole, przy pomocy których Ezechiel przedstawia swoje wizje Boga, są dla nas - ludzi innej epoki i kultury - niezupełnie zrozumiałe. Jednakże sens ogólny jest jasny: Bóg nie przebywa wyłącznie w Jerozolimie w świątyni, ale czcicielom swoim towarzyszy także w niewoli. Wiele szczegółów tych wizji wykorzystał św. Jan w Apokalipsie. Tekst obfituje w glosy, które zostały ujęte w nawias <>.
Ez 1, 10 - Dziwne te zwierzęta, cheruby, jak wynika z Ez 9,3, przypominają asyryjskie "karibu" (por. cheruby znad Arki Przymierza: Wj 25,18), których posągi strzegły pałaców Babilonu, prorok wyzyskał niektóre elementy owych posągów pogańskich przy opisie rydwanu Bożego. Por. cztery zwierzęta w Ap 4,7n.
Ez 1, 18 - Oczy zdają się symbolizować tu wszechwiedzę Bożą. Por. Za 4,10; Ap 4,8.
Ez 1, 20 - Inni popr.: "istot żyjących", mając na myśli cztery cheruby.
Ez 1, 22 - Por. Wj 25,10.18-22; por. też Wj 24,10.
Ez 1, 24 - Szaddaj, zob. Rdz 17,1.
Ez 3, 3 - Por. Iz 6,5n; Jr 1,9; Ap 10,8.
Ez 3, 25 - "Związany jesteś nimi" - w zdarzeniu tym należy doszukać się znaczenia symbolicznego: albo Prorok uległ jakiemuś paraliżowi, na skutek którego został pozbawiony mowy, albo też z polecenia Bożego miał na pewien czas zamilknąć. Jednakże milczenie może być nawet wymowniejsze niż mowa; "do nich" - tzn. do Izraelitów.
Ez 5, 6 - Hebr.: "oni".
Ez 5, 10 - Por. Pwt 28,53; 2 Krl 6,26-29; 2 Krl 25,18-21; Jr 19,9; Lm 2,20.
Ez 5, 11 - Mowa o przedmiotach kultu bałwochwalczego.
Ez 7, 10 - Tekst skażony, różnie popr.
Ez 7, 13 - Tekst popr.; hebr.: "widzenie", co inni wolą.
Ez 7, 15-27 - Dalszy ciąg Ez 6,11-14.
Ez 7, 16 - Inni popr. wg przekł. gr.: "jęczących".
Ez 7, 23 - Inni popr.: "oni posuną się do rzezi".
Ez 8, 3 - Możliwy przekład: "wyobrażenie [bogini] zazdrości" (por. 2 Krl 21,7).
Ez 8, 4 - Por. Ez 1,28; Ez 3,22n; Wj 24,16n.
Ez 8, 14 - Najpierw sumeryjskie, potem babilońskie bóstwo wegetacji, czczone z czasem w Syrii i Grecji jako Adonis. W Iz 17,10 zapewne aluzja do innych praktyk ku jego czci. Por. Iz 1,29; Iz 65,3; Iz 66,17.
Ez 8, 17 - Obrzęd bliżej nieznany. Może naśladowanie irańskiej adoracji słońca, przy której trzymano gałązkę palmy przed ustami, by oddech nie kalał powietrza.
Ez 12, 2 - Dosł.: "domu".
Ez 12, 3 - Jest to zapowiedź rychłego uprowadzenia. Por. Jr 6,1nn; Jr 18,1-11.
Ez 12, 12 - Aluzja do losu Sedecjasza. Por. 2 Krl 25,4n.7.
Ez 14, 9 - Tzn. Pan dopuszcza, że proroctwa ich się nie spełnią.
Ez 14, 12 - W najstarszych tekstach ST nagroda i kara spadała na poszczególnego osobnika jako członka danej grupy społecznej, pokolenia czy rodziny. Widzimy to konkretnie w prośbie Abrahama o ocalenie Sodomy (Rdz 18,22n). W Wj 20,5; Pwt 5,9; Jr 5,1 występuje ta sama myśl w węższym zakresie - solidarność pomiędzy pokoleniami. U proroków da się zauważyć pogłębienie poprzednich przekonań: każdy odpowiada przed Bogiem sam za swoje czyny. Wśród proroków Ezechiel jest głównym przedstawicielem tej myśli.
Ez 14, 14 - Przez długi czas utożsamiono Danela z prorokiem Danielem. Ezechiel jednak występuje przed Danielem. Dokumenty odkryte w Ras-Szamra, pochodzące z połowy drugiego tysiąclecia, wykazały, że w starożytności znany był mędrzec imieniem Danel, opiekun wdów i opuszczonych. Prorok zapewne jego ma na myśli.
Ez 16, 1 - Do często powtarzanych w tradycji prorockiej obrazów należy naród wybrany jako oblubienica Boga, niewierna swemu Oblubieńcowi przez oddawanie czci obcym bóstwom. Oblubieniec jednak przebacza swojej oblubienicy tę niewierność, postanawiając zawrzeć z nią nowe przymierze, zrealizowane w NT.
Ez 16, 3 - Odnosi się to nie do Izraela jako narodu, ale do Jerozolimy jako miasta i do jego pogańskiego pochodzenia.
Ez 16, 16 - Reszta zdania, krytycznie niepewna, została tu opuszczona.
Ez 16, 30 - Inni popr.: "Jakże pełen jestem gniewu na ciebie".
Ez 16, 37 - Zapewne kara wymierzana cudzołożnikom (por. Jr 13,22.26; Oz 2,12; Na 3,5).
Ez 16, 57 - Hebr.: "Aramu".
Ez 16, 62 - Idea darmowości dobrodziejstw ze strony Boga jest przygotowaniem teologii NT o darmowości łaski. Por. 1 J 4,10.
Ez 18, 2 - Jr 31,29. Zob. objaśnienie do Ez 14,12nn.
Ez 18, 4 - "Umrze" - przedwcześnie; "osoba" - dosł. "dusza".
Ez 18, 6 - (18,11 18,15) Tekst. popr.; hebr.: "nie jada na górach" w sensie kultu zakazanego.
Ez 18, 9 - "Żyć będzie" pod szczególną opieką Bożą.
Ez 18, 11 - Tekst. popr.; hebr.: "nie jada na górach" w sensie kultu zakazanego.
Ez 18, 15 - Tekst. popr.; hebr.: "nie jada na górach" w sensie kultu zakazanego.
Ez 18, 22 - Por. Ez 14,12. Człowiek nie może ponosić odpowiedzialności za swoich przodków, a w dodatku swoją własną przeszłość może odpokutować przez szczere nawrócenie się do Boga.
Ez 18, 23 - Por. Ez 33,11; Mdr 1,13; Mdr 11,26; Łk 15,7.10.32; J 8,11; Rz 11,32; 2 P 3,9.
Ez 19, 2 - Naród izraelski.
Ez 19, 4 - Mowa tu o królu Joachazie. Por. 2 Krl 23,33n.
Ez 19, 9 - Chodzi tu niewątpliwie o króla Jojakina, deportowanego do Babilonu. Por. 2 Krl 24,8n.
Ez 20, 1-44 - Por. Ez rozdz. 16 [->Ez 16,1].
Ez 20, 5 - Por. Pwt 4,31; Pwt 7,7n; Wj 13,5.
Ez 20, 7 - Dosł.: "ohydy". Por. Kpł 18,3.
Ez 20, 25 - Ezechiel zapewne ma tu na myśli przykazanie o ofiarowaniu synów pierworodnych (por. Wj 13,2.13.15; Wj 34,20; Lb 3,13; Lb 18,5n), zniekształcone później przez niecne praktyki składania w ofierze dzieci. Por. Kpł 18,21n.
Ez 20, 29 - Bama - wyżyna. Tekst hebr. zawiera grę słów, w której jest aluzja do nierządu sakralnego (por. Ez 16,15).
Ez 20, 37 - Tekst popr. wg LXX; hebr.: "pójdziecie w więzach przymierza".
Ez 21, 14 - Babilończycy, którzy z dopuszczenia Jahwe karzą niewierny naród.
Ez 21, 15 - Opuszczono dalszy ciąg jako skażony i niezrozumiały: "Albo będziemy się cieszyć. Berło mego syna gardzi każdym drzewem".
Ez 21, 17 - Objaw żalu.
Ez 21, 18 - Tekst skażony. Zapewne glosa do zakończenia w. 15. Wlg: "Gdy berło wywróci i nie będzie go".
Ez 21, 19 - LXX, Wlg, syr. "wprawia ich w osłupienie"; "was przeraża".
Ez 21, 25 - Wg LXX, syr., Targ.: "od", co wolą inni.
Ez 22, 10 - Por. Kpł 18,7.19.
Ez 22, 16 - Tekst skażony popr. wg LXX; inni popr.: "okazałaś się winną".
Ez 22, 18-22 - Por. Iz 1,22.25.
Ez 22, 18 - Inni przenoszą wyraz "srebro" po "stali się".
Ez 23, 1-49 - Rozszerzenie obrazu z Ez 16,1nn.
Ez 23, 4 - Imiona (Ohola - Jej namiot; Oholiba - Mój namiot jest w niej) zdają się przeciwstawiać kult schizmatycki Samarii kultowi autentycznemu z Jerozolimy.
Ez 23, 10 - Aluzja do upadku Samarii w r. 721.
Ez 23, 40 - Liczba pojedyncza zdaje się wskazywać na to, że Prorok zwraca się wprost do współczesnego mu pokolenia.
Ez 23, 42 - Tzn. obu sióstr. Tekst wiersza skażony, różnie poprawiany.
Ez 24, 3 - Akcja symboliczna; por. Jr 18,1n. Nie bez wyraźnej ironii wprowadza tu Prorok znane wśród mieszkańców Jerozolimy przysłowie o rzekomym bezpieczeństwie stolicy. Por. Ez 11,3. Wszyscy bez wyjątku będą musieli w obrębie Świętego Miasta przeżyć dni grozy i klęski.
Ez 24, 6 - Tzn. zagłada miasta jest nieuchronna.
Ez 24, 13 - Tekst skażony, różnie poprawiany.
Ez 24, 16 - Zapewne chodzi o żonę Proroka (w. 18). Symbolicznie daje Ezechiel do zrozumienia, jaki los czeka Święte Miasto.
Ez 24, 22 - Tak wielki będzie ból po stracie ukochanej świątyni, że na wieść o tym nieszczęściu mieszkańcy nie będą zdolni okazać swej żałości.
Ez 27, 5 - Hermon.
Ez 27, 6 - Ogólne określenie wysp Morza Śródziemnego.
Ez 27, 8 - Tekst popr. Hebr.: "mędrcy twoi, Tyrze".
Ez 27, 10 - Inni popr.: "Kusz".
Ez 27, 11 - Wg LXX. Inni niezrozumiały wyraz hebr. czytają: "Gammadejczycy", tzn. mieszkańcy miasta Kumidi w Syrii niedaleko Hermonu.
Ez 27, 14 - Zapewne Armenia.
Ez 27, 19 - Szczepy arabskie.
Ez 27, 23 - Inni popr.: "cała Media".
Ez 28, 3 - "Danela" - zob. Ez 14,14; "żadna... tobą" - popr. wg Wlg; inni popr.: "żaden z mędrców ci nie dorówna".
Ez 28, 12 - Mowa o Ittobaalu II. Jednakże Prorok nie tyle ma na myśli nagły upadek tego władcy, ile raczej miasto, którym on władał. Tradycja chrześcijańska upatrywała w tym obrazie symbol upadku szatana. Por. Ez 28,2; Iz 14,12-15.
Ez 28, 13 - Tekst skażony, tłum. przybliżone.
Ez 28, 14 - Zachodzą tu szczegóły wyjęte z historii upadku rajskiego oraz mitologiczne tradycje Wschodu.
Ez 29, 4 - Mowa o odnogach Nilu.
Ez 29, 7 - Popr. wg syr.; hebr.: "umocniłeś".
Ez 29, 14 - Por. Iz 11,11; Jr 44,1-15.
Ez 33, 22 - Por. Ez 3,24-27; Ez 24,27.
Ez 33, 24 - Izraelici, którzy przeżyli dni grozy, bynajmniej nie stali się lepsi. Pozbawieni wszystkiego na skutek klęski, teraz, kiedy niebezpieczeństwo minęło, nagle postanowili się bogacić i to na dobytku tych, co polegli, i tych, co zostali uprowadzeni.
Ez 33, 25 - Por. Kpł 1,5n; Kpł 17,10-16.
Ez 34, 2 - Chodzi tu o królów i wodzów narodu. O ich niegodnym sprawowaniu urzędu wspominał już Jeremiasz: Ez 2,8; Ez 3,15; Ez 10,21; Ez 23,1-6. Bóg odbierze im rządy nad narodem i sam zostanie pasterzem swego ludu; por. Rdz 48,15; Rdz 49,24; Iz 40,11; Ps 23[22] [->Ps 23[22],1]; Ps 80[79],2; Ps 95[94],7. Sprawdzi się to konkretnie w okresie po niewoli, kiedy królestwo nie zostanie już odnowione. W czasach późniejszych zaś Bóg da swemu narodowi wyjątkowego pasterza (w. 23n), "władcę": por. Ez 45,7n; Ez 46,8n, nowego Dawida, który będzie panował w czasach mesjańskich. Można tu się doszukać zalążka przypowieści o zagubionej owcy (Mt 18,12n; Łk 15,4) oraz alegorii o Dobrym Pasterzu (por. J 10,11n).
Ez 34, 4 - Wg LXX.
Ez 34, 16 - Wg LXX; hebr.: "zniszczę".
Ez 34, 17 - Przeciw nierównościom społecznym w Izraelu. Por. Iz 3,13nn.
Ez 36, 12-15 - Aluzja do nikłych środków utrzymania lub do ofiar z dzieci składanych na górach. Por. Kpł 18,21.
Ez 36, 13 - Popr. wg LXX.
Ez 36, 17 - Por. Kpł 15,19-30.
Ez 36, 24 - Por. Ez 11,17-20.
Ez 36, 27 - Por. Jr 31,31n; Ga 5,22n; 1 J 3,23. Objawienie Ducha Św. jako Osoby Trójcy Św. następuje dopiero w NT, a ST mówi często o "duchu świętym" w znaczeniu jeszcze nieosobowej siły Bożej. Natomiast w NT każdy wierzący stanie się przybytkiem Ducha Św.; por. Lb 11,29; Za 4,6; Za 6,8; Dz 2,16-21; 1 J 3,1n. On stanowić będzie podstawę wewnętrznej przemiany (por. Iz 32,15n; Ez 11,19; Ez 37,14; Za 12,10) poszczególnych wiernych tak w ST, jak również i w Nowym Przymierzu: Jr 31,31n; Dz 1,8n; Rz 5,5n.
Ez 37, 5-14 - Ten sam termin hebr. oznacza "ducha", "dech" i "wiatr". Por. Rdz 1,2; J 3,8.
Ez 37, 10 - Por. Oz 6,2; Oz 13,14; Iz 26,19. W czasach mesjańskich nastąpi dopiero właściwe odrodzenie narodu izraelskiego. Por. Ez wiersze 11-14; Ap 20,4. Użyte tu symbole mówią także o zmartwychwstaniu ciał, podobnie jak Hi 19,25nn; Dn 12,2; 2 Mch 7,9; 2 Mch 12,43n; por. 1 Kor rozdz. 15 [->1 Kor 15,1].
Ez 38, 2 - "Gog" - zapewne chodzi tu o jakiegoś władcę kraju położonego na północy Azji Mniejszej. Tajemniczy ów król posłużył Ezechielowi za symbol władcy napadającego na królestwo mesjańskie pod koniec czasów, który jednak w zapasach tych poniesie zdecydowana porażkę. Gog w Ap 20,8 wraz z Magogiem jest symbolem wrogów Kościoła.
Ez 38, 17 - Tekst poprawiony.
Ez 38, 21 - Popr. wg LXX. Inni popr.: "miecz".
Ez 39, 16 - Mowa o mieście najbliższym pobojowiska. Nazwa miasta zawiera aluzję do "tłumu". Jest to zapewne glosa.
Ez 40, 1 - Rozdziały 40-47 maja charakter symboliczny. Prorok w sposób bardzo szczegółowy zapowiada, że na pewno nadejdzie dzień odrodzenia narodu, że znowu będą się dokonywały święte obrzędy w odbudowanej świątyni. Różnice zachodzące w szczegółach między świątynią Ezechiela a przyszłą Zorobabela dowodzą, że nie brano dosłownie tego tekstu prorockiego.
Ez 40, 2 - To Jerozolima, ale wyidealizowana i podniesiona do niebywałej wielkości.
Ez 40, 3 - Jest nim anioł, który wyjaśnia Prorokowi jego widzenia.
Ez 40, 5 - Jest to łokieć większy, składający się z siedmiu piędzi, a nie z sześciu, jak łokieć zwyczajny.
Ez 40, 11 - Dosł.: "długość".
Ez 40, 13 - Inni popr. dwukrotnie: "od ściany".
Ez 40, 20 - Uzupełniono wg wierszy 17.24.28 itd.
Ez 40, 44 - Uzupełniono wg LXX.
Ez 40, 48 - Sama świątynia, opisana tu przez Ezechiela, składająca się z trzech zasadniczych części, jest wiernym prawie odtworzeniem świątyni Salomona (',1">1 Krl 6,1]). Części natomiast zewnętrzne, a więc dziedziniec i przybudówki, wymienione są tylko w tej księdze.
Ez 41, 1-4 - Zob. 1 Krl 6,3.5.16.19n z przypisami.
Ez 42, 12 - Opuszczono dalszą skażoną część tego wiersza, którą inni odtwarzają: "Po jednej bramie było na początku każdej galerii, naprzeciw położonego na wschód miejsca odgrodzonego, przez które się wchodzi".
Ez 44, 19 - Por. Wj 29,37; Wj 30,29; Kpł 22,4-7; Ag 2,12n.
Ez 44, 21 - Por. Kpł 10,9nn.
Ez 44, 28 - Por. Lb 18,20-24; Pwt 10,9; Pwt 18,1n.
Ez 47, 8 - Morze Martwe.
Ez 47, 9 - Por. J 4,7-15; Ap 22,1n.
Ez 47, 11 - Tzn. z myślą o jej wydobywaniu.
Ez 47, 13 - Idealnie przeprowadzony podział kraju przez Ezechiela od zachodu do Jordanu różni się znacznie na północy i południu od faktycznych granic historycznych Izraela, ustalonych w pierwszej fazie osiedlenia się narodu w Ziemi Obiecanej. Por. Lb 34,1-12; Joz 13,1-8; Sdz 20,1n.