Hbr 1, 2 - "Dniach" - czasy mesjańskie (por. Hbr 9,26; 1 Kor 10,11); "wszechświat" - dosł.: "wielki". Por. Hbr 11,3; J 1,3.
Hbr 1, 3 - Por. Wj 24,16; Mdr 7,25n; Kol 1,15. Syn jest współistotny Ojcu.
Hbr 1, 5 - "Pośrednika" - jako Boga-Człowieka; "zrodził" - Ps 2,7; "Synem" - 2 Sm 7,14.
Hbr 1, 6 - Ps 97[96],7 (LXX). Boska cześć należy się Chrystusowi.
Hbr 1, 7 - Ps 104[103],4 (LXX).
Hbr 1, 10-12 - Ps 102[101],26nn (LXX).
Hbr 1, 14 - Por. Tb 5,4; Tb 12,12-15; Ap 19,10; Ap 22,9.
Hbr 2, 2 - Por. Dz 7,38.53; Ga 3,19.
Hbr 2, 3 - Tj. Chrystusa, którego słowa "umacniają" Apostołowie jako Jego świadkowie.
Hbr 2, 6 - Ps 8,5nn (LXX). Wyrazowy sens tego psalmu dotyczy wielkości człowieka. Autor stosuje go do Boga-Człowieka Chrystusa, rzeczywistego, choć niewidzialnego Władcy wszechświata. Por. 1 Kor 15,25.
Hbr 2, 10 - Sens: Chrystus przez cierpienie wypełnił dobrowolnie i chętnie wolę Ojca. "Udoskonaliło" ono nie tylko samego Chrystusa w Jego posłannictwie Odkupiciela, lecz również i tych, którzy w Niego uwierzą (por. Hbr 5,9n; Hbr 10,14).
Hbr 2, 12 - Ps 22[21],23 (LXX).
Hbr 2, 15 - Por. Rz 5,12-21.
Hbr 3, 7-11 - Ps 95[94],7-11 (LXX); por. Lb 14,21nn.29.
Hbr 4, 8 - Por. Pwt 31,7; Joz 22,4.
Hbr 4, 9 - Odpoczynkiem Bożym dla nawróconych Hebrajczyków nie jest uczestnictwo w posiadaniu Ziemi Obiecanej, ale uczestnictwo w posiadaniu nieba.
Hbr 4, 12 - Por. 1 Tes 2,13. Boże słowo objawione rozsądza szczerość intencji u tych, którzy go słuchają.
Hbr 4, 14 - Na wzór arcykapłana ST, który przechodził przez przedsionek i Miejsce Święte do "Świętego Świętych", Chrystus przeszedł "ponad wszystkie niebiosa" (Ef 4,10), a Żydzi liczyli ich siedem, docierając do samego Boga (Hbr 9,11n.24).
Hbr 5, 7 - Szkołą kapłańskiego współczucia było dla Syna Bożego Jego ziemskie życie. "Gorące prośby" powtarzały się w życiu Chrystusa. Autor natchniony ma tu na myśli głównie modlitwę w Ogrójcu (Mt 26,36-46; Mk 14,32-42; Łk 22,39-46); "został wysłuchany" bądź w tym sensie, że z dwóch próśb w Getsemani stało się zadość Jego prośbie nie względnej o "oddalenie kielicha", lecz bezwzględnej o wypełnienie woli Ojca, bądź, że przez zmartwychwstanie Chrystus ostatecznie zatriumfował nad śmiercią (por. Rz 6,9).
Hbr 5, 9 - Inni tłum.: "a wydoskonalony pod każdym względem".
Hbr 6, 1 - Czyny wykonane bez łaski lub grzechy (Hbr 9,14).
Hbr 6, 2 - Świat żydowski znał wiele obmyć rytualnych: od nich należy odróżniać sakrament chrztu.
Hbr 6, 4 - Kościół potępił takie tłumaczenie tej "niemożliwości", jakoby Bóg czy Kościół nie mógł odpuścić grzechów popełnionych po chrzcie. Idzie tu o skutki duchowe odstępstwa od wiary: odrzucenie Chrystusa uniemożliwia nawrócenie, z powodu braku odpowiedniej dyspozycji.
Hbr 6, 8 - Por. Pwt 29,22, na wzór kary zesłanej na Sodomę i Gomorę (Rdz 19,24).
Hbr 6, 13 - Rdz 22,16n (LXX).
Hbr 6, 18 - "Dwie rzeczy" - obietnica i przysięga; "skłamał": kłamstwo jest niezgodne z naturą Boga Tt 1,2.
Hbr 6, 19 - Jako część niebieskiego sanktuarium (Hbr 9,3; Hbr 10,20) - aluzja do wejścia arcykapłana ST raz w roku do Miejsca Najświętszego w przybytku (Wj 26,33; Kpł 16,2.12).
Hbr 7, 8 - Por. Hbr 7,3: "nie ma... końca życia".
Hbr 7, 16 - Chrystus jest kapłanem z tytułu swej mocy, płynącej z połączenia natury ludzkiej z naturą Bożą w Osobie Syna (por. Hbr 7,24) lub z racji zmartwychwstania.
Hbr 7, 27 - Jedyna Ofiara Chrystusa zajmuje miejsce centralne w całości zbawczego planu Boga (por. Hbr 9,12.26.28; Hbr 10,10).
Hbr 8, 8-12 - Jr 31,31-34 (LXX).
Hbr 8, 13 - Por. Łk 22,20; 1 Kor 11,25; 2 Kor 3,6.14; Ap 21,5.
Hbr 9, 2 - Por. Wj 25,23-40.
Hbr 9, 3 - Por. Wj 26,31-37.
Hbr 9, 4 - Por. Wj 16,33; Wj 25,10-22; Wj 30,1-10; Lb 17,16-26.
Hbr 9, 5 - Por. Wj 25,18-22; Wj 26,34.
Hbr 9, 7 - Por. Kpł rozdz. 16 [->Kpł 16,1].
Hbr 9, 11 - "Przybytkiem" tym jest raczej niebo (Hbr 6,19n; Hbr 9,24) niż natura ludzka Chrystusa czy jego Mistyczne Ciało.
Hbr 9, 13 - Por. Kpł 16,3.14n; Lb 19,9.17n.
Hbr 9, 14 - Sens ten sam co w Hbr 7,16. Można odnieść te słowa do działania Ducha Świętego, zwłaszcza w zmartwychwstaniu.
Hbr 9, 20 - Wj 24,8; Por. Mt 26,28.
Hbr 9, 22 - Por. Kpł 8,15.24.30; Kpł 9,7.12.18; Kpł 12,7n; Lb 8,12-15. Zasada ogólna co do ofiar ST opiera się na Kpł 17,10-14; stwierdza ona typologicznie konieczność śmierci Chrystus dla odpuszczenia grzechów świata. Por. 1 Kor 1,30; 1 Kor 2,2.
Hbr 9, 23 - Sens: wejście do sanktuarium niebieskiego, celem sprawowania wieczystej liturgii, wymagało większej ofiary (liczba mnoga w tekście wyraża po prostu kategorię: "jakiejś większej ofiary").
Hbr 9, 26 - Tzn. w czasach mesjańskich (por. Hbr 1,2; 1 Kor 10,11; Ga 4,4).
Hbr 9, 28 - Inni tłum.: "by wziąć na siebie". Por. Iz 53,12.
Hbr 10, 1 - "Prawo" Mojżeszowe jako zaledwie niedoskonały typ doskonałego Nowego Prawa Ewangelii.
Hbr 10, 5 - Ps 40[39],7nn (LXX) - wkłada Autor w usta Syna Bożego.
Hbr 10, 10 - Por. Hbr 7,27.
Hbr 10, 11 - Oczywiście, Starego Testamentu.
Hbr 10, 14 - Wszelkie środki naszego uświęcenia, choć ponawiane, biorą swą skuteczność z jednej, jedynej ofiary krzyżowej Chrystusa.
Hbr 10, 18 - W sensie ofiar ST.
Hbr 10, 19 - Śmierć Chrystusa - Arcykapłana - zerwała zasłonę nie tylko świątyni jerozolimskiej (Mt 27,51; Mk 15,38; Łk 23,45), ale i świątyni niebieskiej, czyli dała nam przystęp do Boga.
Hbr 10, 21 - Por. Za 6,11nn.
Hbr 10, 22 - Aluzja do sakramentu chrztu.
Hbr 10, 25 - "Zebrań": por. Dz 2,46; Dz 20,7; 1 Kor 11,17-21; Rdz 2,4-251 Kor 14,23 - przejaw życia społecznego pierwotnego Kościoła; "zbliża się dzień" - przypomnienie powtórnego przyjścia Chrystusa (paruzji).
Hbr 10, 26 - Należy rozumieć w podobnym sensie jak Hbr 6,4nn; "ofiary przebłagalnej" w rozumieniu ST już nie ma.
Hbr 10, 37 - Iz 26,20; Ha 2,3n. Bliskie "przyjście" Chrystusa to zburzenie Jerozolimy w r. 70 - typ końca świata. Paruzja w NT jest "bliska" według Bożej skali porównania (por. 2 P 3,8).
Hbr 11, 4 - Por. Hbr 12,24; Rdz 4,4.10; Mt 23,35; Ap 6,9n.
Hbr 11, 5 - Por. Rdz 5,21-24; Syr 44,16.
Hbr 11, 7 - Por. Rdz 6,8-22; Rdz 7,1; 1 P 3,20; 2 P 2,5. "Potępił" samym przykładem życia krańcowo różnego od życia jego współczesnych.
Hbr 11, 8 - Por. Rdz 12,1-4; Rdz 23,4; Rdz 26,3; Rdz 35,12.
Hbr 11, 10 - Por. Ap 21,10-22.
Hbr 11, 11 - Por. Rdz 17,17; Rdz 18,10-15; Rdz 21,1-7.
Hbr 11, 12 - Rdz 15,5; Rdz 22,17.
Hbr 11, 13 - Patriarchowie tylko "z daleka patrzyli" na obietnice mesjańskie, które miały się urzeczywistnić dopiero w następnych pokoleniach.
Hbr 11, 16 - "Niebieskiej" - por. Flp 3,20; "ich Boga": por. Wj 3,6; Mt 22,32 i par. "Miasto" - por. Mt 25,34; J 14,2; Ap 21,2.
Hbr 11, 17 - Por. Rdz 22,1-14.
Hbr 11, 20 - Por. Rdz 27,27-40.
Hbr 11, 21 - Scena: Rdz rozdz. 48 [->Rdz 48,1]; ostatnie słowa to Rdz 47,31 wg LXX (TM i Wlg mówią o łożu). Tu Autor sugeruje jakiś hołd wobec Józefa jako władcy Egiptu lub wobec ziemi Kanaan jako Ziemi Obiecanej.
Hbr 11, 23 - Wj 1,22; Wj 2,2.
Hbr 11, 24 - Por. Wj 2,12-15.
Hbr 11, 26 - Dosł.: "Pomazańca" (por. Ps 89[88],51n) - jest nim lud Boży - Izrael (Wj 19,6) jako typ zrodzonego z jego łona po wiekach Mesjasza - Jezusa. "Zniewagi dla Chrystusa" - por. 2 Kor 1,5; Flp 3,10; Kol 1,24; 1 P 4,13.
Hbr 11, 27 - Por. Wj 2,15.
Hbr 11, 28 - Por. Wj rozdz. 12 [->Wj 12,1].
Hbr 11, 29 - Por. Wj 14,22.27n.
Hbr 11, 30 - Por. Joz 6,1-20.
Hbr 11, 31 - Por. Joz 2,1-21; Joz 6,17.22-25.
Hbr 11, 32 - Por. Sdz rozdz. 4-16 [->Sdz 4,1].
Hbr 11, 33 - Por. Sdz 14,6; 1 Sm 17,34n; 2 Sm 23,20; Dn 6,23.
Hbr 11, 34 - Por. Dn 3,49n (LXX).
Hbr 11, 35 - "Zmarłych": por. 1 Krl 17,17-24; 2 Krl 4,33-37; "zmartwychwstanie": por. 2 Mch rozdz. 7 [->2 Mch 7,1].
Hbr 11, 38 - Por. 1 Mch 2,29n.
Hbr 11, 40 - Sens: nie osiągnęli natychmiast po śmierci zbawienia, czekając na zstąpienie Chrystusa do Otchłani (1 P 3,19); "lepszy los" chrześcijan to natychmiastowy u zbawionych wstęp do niebieskiej świątyni (por. Hbr 10,19n).
Hbr 12, 12 - Iz 35,3; Syr 25,23.
Hbr 12, 13 - Prz 4,26 (LXX).
Hbr 12, 15 - Pwt 29,17 (LXX); Dz 8,23.
Hbr 12, 17 - Por. Rdz 27,30-40. Tutaj tyle co odmiana losu, gdzie idzie o Ezawa. Chrześcijanom odstępcom grozi zatwardziałość w niepokucie (por. Hbr 6,4nn; Hbr 10,26-31).
Hbr 12, 18-21 - Aluzja do objawienia synajskiego (Wj 19,16-25; Pwt 4,9-20).
Hbr 12, 21 - Pwt 9,19; Por. Wj 4,10.
Hbr 12, 24 - Por. Rdz 4,10.
Hbr 12, 26 - Ag 2,6 (LXX).
Hbr 12, 29 - Pwt 4,24; Iz 33,14. Sens: sprawiedliwość Boża jest groźna dla odstępców.
Hbr 13, 2 - Por. Rdz 18,1-15; Rdz 19,1-22; Sdz rozdz. 13 [->Sdz 13,1]; Tb 5,4-22; Tb 12,15-20.
Hbr 13, 10 - Sens: z ofiar składanych na ołtarzu chrześcijańskim nie mają prawa korzystać czciciele dawnej świątyni.
Hbr 13, 11 - Por. Kpł 16,27.
Hbr 13, 13 - Wezwanie do męczeństwa, na jakie byli narażeni ochrzczeni Żydzi, jawnie zrywający z dawnym kultem. Por. Hbr 11,26.
Hbr 13, 14 - Por. Hbr 11,10.
Hbr 13, 15 - Ps 50[49],14.23 (LXX); Oz 14,3.
Hbr 13, 18 - Obrona przed oszczerstwami rzucanymi na Apostoła.
Hbr 13, 23 - Okoliczności zwolnienia tego towarzysza św. Pawła (Dz 16,1) nie są znane.
Hbr 13, 24 - Skąd jest pisany list.