Hi 1, 1 - "Us", kraina w Arabii Skalistej koło Petry. "Hiob", hebr. 'Ijjob, w tabliczkach z Tell el-Amarna - Aiab.
Hi 1, 5 - Hebr. dosł.: "błogosławili" - eufemizm wprowadzony przez pisarza dla uniknięcia bluźnierczego brzmienia słowa "złorzeczyć" w odniesieniu do Boga.
Hi 1, 6 - "Synowie Boży" - tzn. "aniołowie". "Szatan", tutaj - nazwa ogólna, oznaczająca przeciwnika - w tym wypadku - ludzi, nie Boga.
Hi 1, 7-12 - Sens sceny: Bóg dopuszcza zło na świecie.
Hi 1, 15 - Lud południowoarabski, żyjący koczowniczo.
Hi 1, 16 - Tj. piorun.
Hi 1, 17 - Tu koczowniczy szczep, pochodzenia aram.
Hi 1, 21 - Wlg dod.: "Jak się Panu podobało, tak się stało".
Hi 1, 22 - Inni tłum.: "nie powiedział przeciw Bogu nic głupiego".
Hi 3, 3-10 - Dla oceny złorzeczeń Hioba trzeba wziąć pod uwagę język poetycki i wschodnią przesadę.
Hi 3, 6 - Dosł.: "Niech nie będzie widoczna".
Hi 3, 7 - Por. Jr 20,14-18.
Hi 3, 12 - Umieszczenie tu w. 16 daje lepszy bieg myśli.
Hi 3, 13 - Chodzi o pobyt w Szeolu.
Hi 3, 20 - W ocenie mów Hioba trzeba także wziąć pod uwagę mowy Elihu i Boga, prostujących niejedno jego powiedzenie.
Hi 3, 26 - Wlg: "Czy to mimo uszu puszczałem? Czy nie milczałem? Czy nie byłem spokojny? A przyszło na mnie zagniewanie".
Hi 4, 1 - Elifaz jest najstarszy z rozmówców i przemawia pierwszy. Mówi też najspokojniej.
Hi 4, 7 - Elifaz wygłasza tradycyjną tezę o sprawiedliwości Bożej, za życia karzącej grzesznika lub jego potomków.
Hi 4, 10 - Przenośnia oznaczająca nagłą karę Bożą.
Hi 4, 13 - Wolę swą Bóg wyrażał niekiedy przez sny (por. Rdz 15,12-16; Rdz 28,10-15; Rdz 37,5-11).
Hi 4, 17 - Grzech wynika z naturalnej słabości człowieka. Za karą widzi Elifaz grzech, a przynajmniej się go domyśla.
Hi 4, 19 - Powodem słabości człowieka jest składnik materialny.
Hi 4, 21 - Dosł.: "kołek konieczny do przymocowania liny od namiotu". Tłum. przypuszczalne.
Hi 5, 1 - O wstawiennictwie aniołów por. Tb 12,12; Za 1,12.
Hi 5, 7 - Cierpienie jest naturalnym następstwem grzechu: jak każdy grzeszy, tak też każdy cierpi. Tłum. staroż. zamiast "iskry" mają "młodego orła".
Hi 5, 19 - Styl mędrców - tzw. przysłowie liczbowe (por. Prz 6,16-19; Prz 30,15n). Opisane uwolnienie od nieszczęść jest następstwem przyjęcia kary Bożej w duchu pokuty.
Hi 6, 4 - Wlg: "I gniew ich wypije ducha twojego".
Hi 6, 6 - Inni różnie tłum.: "białko jajka (surowe)" lub "żółtko", "sok malwy".
Hi 6, 9 - Przeciwnie radzi żona (Hi 2,9). Hiob nie chce popełnić samobójstwa, nie zamierza też prowokować Boga do kary za wypowiedziane bluźnierstwa. Chce być poddany Bogu.
Hi 6, 14 - Wiersz różnie tłumaczony.
Hi 6, 17 - Mowa o potokach (arab.: wadi), które w zimie pełne wody, wysychają na wiosnę, gdy deszcz przestaje padać.
Hi 6, 18 - Ponieważ przypuszczali, że w tym miejscu znajdą strumyk, gdzie mogliby napoić zwierzęta. Tymczasem strumyk wysechł, a innego w tej pustyni nie znajdą. Hiob się podobnie zawiódł, przypuszczając, że poza ich kurtuazją kryje się uczucie ludzkie.
Hi 6, 19 - "Tema", znana oaza w północnej Arabii. "Saba" - por. Hi 1,15.
Hi 6, 25 - "Słowa szczere" służą prawdzie, a ich "łajania" chcą mieć za wszelką cenę rację; stąd są nieskuteczne.
Hi 6, 29 - Osądzacie fałszywie, bo mi wmawiacie przestępstwo, którego mi sumienie nie wyrzuca.
Hi 6, 30 - Wlg: "I nie znajdziecie w języku moim nieprawości, ani w ustach moich odezwie się głupstwo".
Hi 7, 1 - Przymusowa służba wojskowa była obrazem życia trudnego. Tak też mówi NT o trudach chrześcijanina na tym świecie: 1 Kor 9,7; 2 Tm 2,3n.
Hi 7, 2 - Robotnikom wypłacano zapłatę codziennie wieczorem. Por. Mt 20,8.
Hi 7, 6 - Wlg: "Dni moje przeminęły prędzej, niźli tkacz płótno obcina".
Hi 7, 7 - Hiob nie zna jeszcze ani nagrody po śmierci, ani dokładnej idei zmartwychwstania. Życie raz zakończone więcej nie wraca. Zostaje tylko wieczny, ciemny Szeol.
Hi 7, 12 - Ujarzmienie pramorza (Tiamat w poezji i mitologii babilońskiej) jest częstym obrazem w poezji ST na oznaczenie ujarzmienia sił wrogich Bogu (por. Iz 27,1; Iz 51,9; Ps 89[88],10-11; Ps 93[92],3n).
Hi 7, 17 - Por. Ps 8,4n, lecz tu w sensie przeciwnym, jakoby Bóg zajmował się człowiekiem tylko w celu dręczenia go, o czym często jest mowa w literaturze akkadyjskiej.
Hi 7, 20 - Obrazowo wyrażona myśl, że kłopotliwą dla Boga jest taka nieustanna czujność. Tekst niepewny.
Hi 8, 4 - Odpowiedzialność zbiorowa działałaby w kierunku odwrotnym: karząc ojca za grzechy synów.
Hi 8, 6 - Przygotowuje zakończenie: Hi 42,10-17.
Hi 8, 15 - "Jej" - dosł.: "domu jego", tzn. pajęczego.
Hi 8, 16 - "On" to alegoria człowieka, którego szczęście jest nietrwałe. Wlg: "Ze wschodem jego wyjdzie latorośl jego".
Hi 8, 20 - Wiersze 20-22 zawierają krótkie sformułowanie tezy Bildada o sprawiedliwości Bożej.
Hi 9, 4 - Sprawiedliwości karzącej człowieka za życia Hiob przeciwstawia absolutną wolność Boga wszechpotężnego, zsyłającego nieszczęście często niezależnie od winy.
Hi 9, 5 - Wlg: "A nie wiedzieli ci, których wywrócił w zapalczywości swojej".
Hi 9, 9 - Znane ówczesne gwiazdozbiory.
Hi 9, 12 - Wlg: "Jeśli spyta nagle, kto odpowie?"
Hi 9, 13 - "Służki", Wlg: "Którzy niosą świat".
Hi 9, 20 - Nasza prawość wobec Bożej doskonałości nie jest czysta. Nieświadome błędy i uchybienia ma każdy. Ale za nie Bóg tak surowo karać nie może.
Hi 9, 22 - Dowodzi na podstawie doświadczenia, że Bóg nie zawsze zsyła klęski tylko na złych, jak chcą przyjaciele.
Hi 9, 23 - Wlg: "Jeśli biczuje, niech raz zabije".
Hi 9, 29 - Ten argument można zrozumieć na tle zarzutu przeciwnika: Hiob musi być grzesznikiem, skoro cierpi. Stąd odpowiedź jest podana w stylu zarzutu.
Hi 9, 31 - Tj. w Szeolu.
Hi 10, 5 - Człowiek, istota doczesna, w sądach się myli, Bóg jest wieczny, nieomylny, stąd wie, że źle nie postępowałem.
Hi 10, 8 - Tekst inni popr: "potem rozmyśliłeś się".
Hi 10, 10 - "Zlałeś" - Wlg: "udoiłeś". "Serowi" - powstanie człowieka z nasienia przyrównuje Hiob do tworzenia się sera z mleka.
Hi 10, 13 - Wlg: "Wszak wiem, że o wszystkim pamiętasz".
Hi 10, 14 - (',13) Wlg: "Wszak wiem, że o wszystkim pamiętasz".
Hi 10, 22 - Mowa o Szeolu.
Hi 11, 4 - LXX: "Postępowanie".
Hi 11, 6 - Wlg: "Sądy Boże".
Hi 11, 8 - Wg Wlg Sofar zwraca uwagę na niezbadaną mądrość Boga, niezrozumianą przez ludzi: "Nigdy Go nie przenikniemy".
Hi 11, 10 - Mądrość Boża sprawiedliwie karze, bo każdy ma winy, choćby tylko nieświadome.
Hi 11, 12 - "Lekkoduch", dosł.: "źrebię dzikiego osła".
Hi 11, 13 - Przy modlitwie błagalnej.
Hi 11, 17 - "Mrok", wg 3 rkp i przekładów starożytnych. Wlg: "A gdy będziesz mniemał, żeś zniszczony, wzejdziesz jak jutrzenka".
Hi 11, 20 - Wlg: "Obrzydliwość dla ducha".
Hi 12, 8 - Dosł.: "ziemi"; tę zmianę znaczenia wykazują Hi 10,21n; Hi 15,29 oraz teksty z Ugarit.
Hi 12, 16 - Wielkość Boga polegała wg Izraelitów nie tylko na Jego mądrości, kryjącej w sobie tajniki nam nie znane, ale także na mocy dokonania zamierzonych planów.
Hi 12, 17-25 - Zbytni pesymizm tych wierszy należy tłumaczyć polemicznym charakterem wypowiedzi.
Hi 12, 18 - Ten sam argument w Ps 107[106],4n oraz w Iz 44,28 dowodził Bożego miłosierdzia.
Hi 12, 19 - Inni: "bosych".
Hi 12, 23 - Inni popr.: "rozszerza ludy i niszczy".
Hi 13, 1 - "To wszystko", wg LXX, syr., Wlg, rkp.
Hi 13, 3 - Cała dyskusja odbywa się w formie sądu, gdzie przyjaciele mają go uznać za niewinnego, stąd od ich wyroku potępiającego Hiob odwołuje się do Boga.
Hi 13, 12 - Wlg: "Pamięć po was podobna będzie do popiołu i będą zgięte w błoto szyje wasze". "Tarcze" - dosł.: "odbicia tarczy". Tarczę na obwodzie umacniano metalem lub drzewem.
Hi 13, 14 - Sens: narażam się na największe niebezpieczeństwo.
Hi 13, 18 - Elihu w tej pewności siebie dojrzy zaczątek pychy (por. Hi 35,12-15).
Hi 13, 20 - Chce stanąć przed Bogiem na stopniu pewnej równości i niezależności. Najmocniejszy to argument za niewinnością.
Hi 13, 21 - Tzn. potęgę, której się lękam.
Hi 13, 24 - Tzn. nie chcesz się zmiłować nade mną.
Hi 13, 26 - W rozumieniu rozmówców, zsyłając cierpienie.
Hi 13, 28 - Inni umieszczają ten wiersz po Hi 14,20, zmieniając "to" na "on".
Hi 14, 4 - Wlg: "Któż może czystym uczynić tego, który się począł z nieczystego nasienia? Czy nie Ty, który sam jesteś?"
Hi 14, 5 - Od Hi 14,1 Hiob wraca do argumentu podanego w Hi 7,1nn.
Hi 14, 6 - Tzn. przestań doświadczać.
Hi 14, 12 - Trwałość niebios była przysłowiowa. Por. np. Ps 89[88],30.37n; Ps 148,6.
Hi 14, 13 - Por. Iz 26,20 i Am 9,2nn, gdzie mowa o próbie schowania się przed gniewem Bożym.
Hi 14, 19 - Bo przebywanie w Szeolu jest smutne.
Hi 14, 22 - Zapewne mowa o wspomnieniach życia w ciele. Wlg: "A jednak ciało jego, póki żyje, boleć go będzie, a dusza jego nad nim samym płakać będzie".
Hi 15, 1 - Przyjaciele już nie starają się nawrócić Hioba, wykazują mu tylko błędy.
Hi 15, 3 - Wlg: "Ganisz słowami tego, który nie jest równy tobie i mówisz, co nie jest pożyteczne".
Hi 15, 6 - Sens: to, coś powiedział, świadczy, że coś ukrywasz.
Hi 15, 9 - Hiob gardzi tradycją, podstawą ich mądrości, stając się w ich oczach pyszałkiem.
Hi 15, 14 - Słabość naturalna jest powodem ciężkich jego przestępstw i zobowiązuje go do pokuty. Nieco inaczej Hi 14,1-4.
Hi 15, 15 - W liczbie mnogiej wyraz ten oznacza aniołów.
Hi 15, 29 - Nie liczy się z Bożym nakazem, gdyż chce być samowystarczalny. Toteż smutny koniec czeka pyszałka.
Hi 16, 7-17 - Opis stanu zniszczenia Hioba, za który odpowiedzialnym czyni on samego Boga jako przyczynę ostateczną, sam zaś nie poczuwa się do winy (w. 17), co jest odpowiedzią na zarzut Elifaza.
Hi 16, 11 - Idzie o bezkarne obelgi rozmówców, zarzucających mu nieprawdę. Zastosowanie do obecnej sytuacji Hioba.
Hi 16, 18 - Krew zamordowanego niewinnie woła o pomstę do Boga (por. Rdz 4,10; Iz 26,21).
Hi 17, 2 - Wlg: "Nie zgrzeszyłem, a w gorzkościach mieszka oko moje".
Hi 17, 3 - Wlg: "Wybaw mnie, Panie, i postaw mnie obok siebie, a czyjakolwiek ręka niech walczy przeciwko mnie". "Zastaw" - za jakim można było się wydostać z więzienia. Za Hioba tylko Bóg może poręczyć.
Hi 17, 5 - Przysłowie ludowe.
Hi 17, 15 - Hiob już stracił nadzieję, że jego ziemskie życie ulegnie zmianie. Zostaje mu tylko ufność: oddanie się litościwemu Bogu.
Hi 18, 5 - "Światło", "lampa" grzesznika jest normalnie używanym powiedzeniem literatury mądrościowej, por. Prz 13,9; Prz 20,20; Prz 24,20. Dawny argument, w który Hiob nie wierzy.
Hi 18, 12 - "Żarłoczna" i "Śmierć" - synonimy Szeolu.
Hi 18, 13 - Wlg: "pierwotna śmierć". Hebr. dosł.: "pierworodny śmierci".
Hi 18, 14 - Postać mitologiczna: bogini Nergal, u Greków - Hades. Tu sam Szeol jest przedstawiony jako najgorszy ze strachów.
Hi 18, 15 - Środek dezynfekcyjny stosowany po śmierci.
Hi 18, 16 - Alegoria zguby grzesznika.
Hi 18, 19 - Największą karą wówczas była bezdzietność.
Hi 19, 5 - Wlg: "Ale wy się wynosicie przeciwko mnie i zarzucacie mi niesławę moją".
Hi 19, 6 - Odpowiedź właściwie ta sama co poprzednio: Bóg jest przeciwko niemu. Napięcie dochodzi do szczytu w obecnym rozdziale.
Hi 19, 20 - Tekst skażony, różnie popr.; tłumaczenie przypuszczalne.
Hi 19, 21 - Podstawowym obowiązkiem przyjaciela jest litość, a nie potępianie i doszukiwanie się zaraz grzechu w cierpiącym człowieku. Wystarczy cierpienie zesłane przez Boga. Nie trzeba powiększać go domysłami.
Hi 19, 23 - Inni popr.: "w brązie wyryć".
Hi 19, 25 - Wlg: "25 Wiem bowiem, Odkupiciel mój żyje, a w dzień ostateczny powstanę z ziemi, 26 i znów obleczon będę w skórę moją, i w ciele moim oglądać będę Boga mego, 27 którego ujrzeć mam ja sam, i oczy moje oglądać będą, a nie inny: złożona jest ta nadzieja w zanadrzu moim".
Hi 19, 26 - Hiob wierzy, że Bóg wróci mu pełne szczęście po przywróceniu ciała. Czy to się stanie po zmartwychwstaniu, czy też jeszcze przed śmiercią, tego dokładnie nie mówi. Inni tłumaczą: "Nawet gdy to (=robactwo) zniszczy moje ciało, bez ciała Boga zobaczę". "Ciałem" - dosł. "z ciała", chodzi tu o pewną narzędziowość. Tekst skażony, różnie poprawiany.
Hi 19, 29 - Przestroga przed sądem Bożym za fałszywe oskarżenie.
Hi 20, 2 - Wlg: "Dlatego myśli moje rozliczne następują jedna po drugiej i duch się rozrywa na różne strony".
Hi 20, 7 - Wbrew nadziei Hioba z Hi 19,25; "mierzwa" - inni popr.: "jak widmo".
Hi 20, 10 - Odpowiedź na Hi 14,21n. Inni umieszczają ten wiersz po Hi 20,19.
Hi 20, 11 - Wlg: "Kości jego będą napełnione występkami młodości jego".
Hi 20, 17 - Inni popr.: "wody" na "oliwę". Literatura z Ras Szamra często wspomina o mleku i oliwie jako symbolach bogactwa kraju rolniczego. Por. Iz 7,15.
Hi 20, 18 - Wlg: "Będzie karany za wszystko, co zdziałał, a przecież nie niszczeje: ile wymyślił, tyle też cierpieć będzie".
Hi 20, 27 - Dzień sądu nad narodami.
Hi 21, 2 - Wlg: "I czyńcie pokutę".
Hi 21, 6 - Hiob zmienia ton z emocjonalnego na rozumiejący - oparty na wierze. Zwraca uwagę na niesprawiedliwość społeczną z moralnego punktu widzenia.
Hi 21, 7 - Hiob odpiera zarzut jakoby indywidualna kara, wymierzana za życia grzesznika, nie znała wyjątków. Opiera się na doświadczeniu, jak jego rozmówcy (por. Hi 20,4nn).
Hi 21, 12 - Inni popr.: "bębenek".
Hi 21, 13 - Centralna myśl Hioba: źli za życia są szczęśliwi, nie cierpią za poprzednie grzechy. Podstawą dyskusji jest równość wszystkich po śmierci, co rzuca światło na całość zagadnienia.
Hi 21, 19 - Hiob stwierdza niedoskonałość odpowiedzialności zbiorowej.
Hi 21, 21 - Wlg: "Do połowy skrócona".
Hi 21, 22 - Hiob nie odmawia Bogu mądrości, zwraca tylko uwagę na fakt braku różnicy między złymi a dobrymi (por. Hi 9,22-24). Powodów takiego postępowania Boga my przeniknąć nie jesteśmy w stanie.
Hi 21, 24 - Inni tłum.: "uda obrosły mu tłuszczem".
Hi 21, 31 - Nawet śmierć nie jest karą dla wielu zbrodniarzy na tronach, bo ich czczą jeszcze w mogile.
Hi 22, 2 - Wlg: "Sam człowiek może być porównany z Bogiem". Podstawowym przymiotem Boga jest Jego bezinteresowność, stąd rozumny poddaje się sprawiedliwości Bożej, otrzymując w zamian za to łaskę Bożą. Hiob ma czynić podobnie.
Hi 22, 11 - Wlg: "I mniemałeś, że nie będziesz oglądał ciemności, ani uciśniony będziesz gwałtem wód wzbierających".
Hi 22, 12 - Elifaz zarzuca Hiobowi sceptycyzm, czerpiąc argumenty z jego mowy, nie wyrażone jednak słowami.
Hi 22, 15 - Hebr.: "dawnej", co inni zatrzymują.
Hi 22, 16 - Aluzja do potopu (por. Ps 14[13],2n; Ps 102[101],20n).
Hi 22, 19 - Bo widzą w jego losie zwycięstwo idei Bożej sprawiedliwości.
Hi 22, 23 - LXX: "Upokorzysz się".
Hi 22, 24 - "Ofir" - symbol złota.
Hi 23, 3 - Hiob jest gotów stanąć "oko w oko" z Bogiem przed sądem, aby bronić swej sprawy.
Hi 23, 6 - Wlg: "Nie chcę, aby się ze mną spierał wielką siłą, ani żeby mnie przytłaczał ciężkością wielkości swej. 7 Niech przyłoży przeciwko mnie, co słuszne, a sąd mój niech dojdzie do zwycięstwa".
Hi 23, 7 - Hiob jest przekonany, że mówiąc z Bogiem osobiście, zostałby wysłuchany. Z tego wynikałoby, że mowa jest o próbie ze strony Boga, co było w Hi rodz. 1-2.
Hi 23, 9 - Hiob jest podobny do człowieka skrzywdzonego, który nie może nigdzie znaleźć sędziego, gotowego rozstrzygnąć jego spór.
Hi 23, 10 - Wg syr.
Hi 23, 13 - Tu nie ma krytyki Boga, a tylko chylenie czoła przed Jego wielkością, często niezbadaną i niezrozumiałą.
Hi 24, 1 - "Terminów" - kary na złych. Chodzi ciągle o karę wymierzaną za życia. Ten rozdział jest odpowiedzią na Hi 21,19n, zwracaniem uwagi na bezkarność ludzi bez moralności i poczucia sprawiedliwości społecznej.
Hi 24, 10 - Wlg: "Nagim i bez odzienia chodzącym, głodującym zabrali kłosy".
Hi 24, 11 - Inni tłum.: "między dwoma kamieniami wyciskają oliwę".
Hi 24, 12 - Bóg zdaje się tylko milczeć, gdyż w rzeczywistości szczęście grzesznika jest chwilowe. Wlg: "A Bóg nie puści bez karania".
Hi 24, 13 - Przeciwieństwo "światła i ciemności" jest symbolem strony moralnej człowieka. Grzeszący przeciw przykazaniom Bożym (',20">J 3,20; Ef 5,8; 1 Tes 5,4).
Hi 24, 17 - Wiersze 18-25 umieszczone po Hi 27,23 ze względu na sens.
Hi 26, 6 - Poetycka nazwa Szeolu, dosł. znaczy: "Zatracenie" (por. Ap 9,11).
Hi 26, 8 - W opisie potęgi Boga posługuje się Hiob znanym ówcześnie obrazem świata: w głębi ocean i Szeol, nad ziemią i oceanem strop nieba, nad którym drugi ocean - górny.
Hi 26, 13 - Jest nim Lewiatan z Hi 3,8; Hi 7,12 (por. Iz 51,9n).
Hi 27, 7 - Sens: Oby się kiedyś okazało, że moi rozmówcy nie mają racji!
Hi 27, 19 - Tłum. przypuszczalne. Inni popr.: "już nie rozpocznie".
Hi 27, 19 - Tłum. przypuszczalne. Wlg: "Niech przejdzie do wielkiego gorąca z wód śnieżnych, a grzech jego aż do otchłani".
Hi 28, 1 - Ten rozdział przygotowuje wystąpienie Elihu i Boga oraz walczy z naturalizmem Hioba i przyjaciół, opierających się w dyskusji tylko na własnym rozumie.
Hi 28, 2 - Kopalnie miedzi były na Synaju i w krainie Edomu.
Hi 28, 5 - Ziemia żywi człowieka, a on niezadowolony z tego wdziera się do jej wnętrza.
Hi 28, 12 - Człowiek zdoła wiele rzeczy odkryć, prócz Mądrości.
Hi 28, 17 - "Szkło" - wówczas bardzo ceniony materiał, wyrabiany w Egipcie.
Hi 28, 19 - Wlg: "Farba".
Hi 28, 28 - W przeciwieństwie do tajemnic Bożej Mądrości, podstawą postępowania człowieka jest bogobojność, bo naturalnym rozumem tajemnic Bożych się nie zgłębi.
Hi 30, 5 - Wlg: "Którzy w dolinach to porywali, a gdy co znaleźli, z wołaniem do tego biegali".
Hi 30, 11 - Wlg: "Włożył wędzidło w usta moje".
Hi 30, 12 - Tekst skażony.
Hi 30, 17 - Tłum. przypuszczalne.
Hi 30, 23 - Tzn. czekam tylko niezawodnej śmierci, uznanej za największe nieszczęście, a wołanie o pomoc jest bezskuteczne.
Hi 30, 24 - Wlg: "Wszakże nie ku wyniszczeniu ich wyciągasz rękę Twoją, a jeśli upadną, sam zbawisz".
Hi 30, 29 - Szakale całymi nocami wyją na pustyni; podobnie Hiob stale płacze.
Hi 31, 1-40 - Hiob szczegółowo uzasadnia swą niewinność. Odrzuca jeden możliwy grzech za drugim.
Hi 31, 5 - Dosł: "do marności". Por. Jr 18,15; Jon 2,9.
Hi 31, 18 - Tłum. przypuszczalne. Inni popr.: "Bóg wychowywał... prowadził mnie".
Hi 31, 23 - Wlg: "Zawsze bowiem jak fal wezbranych nade mną bałem się Boga i nie mogłem znieść ciężaru Jego".
Hi 31, 27 - Był to znany hołd oddawany ciałom niebieskim jako bogom, niezgodny z monoteizmem Izraela.
Hi 31, 31 - Namiot Hioba służył za miejsce zebrań i przyjęć, a obcym za dom noclegowy. "Pożywmy się jego ciałem", tzn. uknujmy przeciw niemu zdradę (por. Dn 3,8; Dn 6,25). W literaturze z Ras Szamra i w Egipcie w ten sposób wyrażano stosunek cielesny (Horus-Set). Inni tłum. o prawie gościnności: "Kto u niego nie nasycił się mięsem".
Hi 31, 37 - Ta spowiedź ma sens, jeżeli jest wypowiedziana wobec Boga; stąd do Niego są skierowane ostatnie słowa.
Hi 31, 38 - Kolejność przestawiona ze względu na lepszy sens.
Hi 31, 39 - Inni tłum.: "właściciela".
Hi 32, 2 - Osoba tajemnicza (Elihu - "On jest moim Bogiem"), pochodzenia arabskiego, stanowiąca pomost między dotychczasową dyskusją a mowami Boga. Nie znany we wstępie i w zakończeniu. Hiob w ogóle mu nie daje odpowiedzi.
Hi 32, 3 - W hebr.: "Hioba" - poprawka dokonana ze względów religijnych.
Hi 32, 13 - Inni popr.: "poucza nas Bóg".
Hi 32, 21 - Wlg: "Z człowiekiem Boga równał nie będę".
Hi 32, 22 - Wlg: "Bo nie wiem, jak długo trwać będę".
Hi 33, 6 - Odpowiedź na Hi 9,32-35; Hi 13,2-22.
Hi 33, 8 - Por. Hi 10,7.16n; Hi 23,10-12; Hi 27,5; Hi 31,1-37.
Hi 33, 10 - Por. Hi 13,24; Hi 19,11; Hi 30,21.
Hi 33, 12 - Odpowiedź tę rozszerzą mowy Boga: Hi rozdz. 38-41 [->Hi 38,1].
Hi 33, 13 - Por. Hi 9,14-16; Hi 23,3-9; Hi 27,9; Hi 30,20.
Hi 33, 15 - Elihu zwraca uwagę, że Bóg poucza niekiedy przez sny. Tu chodzi o sen ostrzegający przed grzechem, por. Rdz 20,3; Rdz 31,24; Rdz 41,1; Dn 4,1-15.
Hi 33, 16 - Tekst różnie poprawiany.
Hi 33, 24 - Okupem jest tutaj tajne nawrócenie się grzesznika na skutek Bożego karcenia, zauważone przez anioła i zaniesione Bogu, aby się zlitował nad nim, uwalniając go od śmierci.
Hi 33, 26 - Tzn. chce być dopuszczony przed Jego oblicze (= Boża łaskawość i miłosierdzie). Por. Ps 24[23],6; Ps 27[26],8;
Hi 34, 5 - Por. zwł. Hi 27,5n oraz Hi 6,29n; Hi 10,7; Hi 13,23; Hi 16,17; Hi 19,4n; Hi 23,7.10nn; Hi 29,12-17; Hi 31,1-37. Jednak zarzut Elihu nie jest w pełni słuszny, bo Hiob ma też świadomość własnej grzeszności (por. Hi 9,2n.21.29; Hi 10,14; Hi 13,26; Hi 14,16n), ale utrzymuje, że cierpienie nie ma swej całkowitej przyczyny w grzechach uczynkowych, co twierdzą jego przyjaciele.
Hi 34, 18 - "Nicponiu" - w oryginale: "Belial". Autor chce powiedzieć, że Bóg musi być sprawiedliwy jako władca świata (por. Rdz 18,25).
Hi 34, 24 - Elihu odpowiada na zarzut Hioba, jakoby Boga trzeba powoływać do sądu: On widzi wszystko, stąd nie ma mowy o niesprawiedliwości z Jego strony.
Hi 34, 26 - Chodzi o publiczną egzekucję.
Hi 34, 30 - Wlg: "On czyni, aby dla grzechów ludu królował człowiek obłudny".
Hi 34, 36 - Wlg: "Ojcze mój, niech Hiob będzie doświadczony do końca, nie odstępuj od człowieka nieprawego".
Hi 34, 37 - Inni popr. stych środkowy: "Wątpi o swoim występku".
Hi 35, 3 - Wlg: "Nie podoba się tobie, co prawego" (por. Hi 9,30n; Hi 21,5-17). Elihu nie mógł się zgodzić z tym twierdzeniem, uwłaczającym sprawiedliwości Bożej. Hiob jednak czasami zdawał się wątpić w wartość ludzkiej prawości; por. Hi 34,9.
Hi 35, 13 - Wlg: "Nie próżno tedy Bóg wysłucha i Wszechmocny w każdego sprawę wejrzy".
Hi 35, 14 - Por. Hi 31,35-37.
Hi 36, 8-11 - Cierpienie może mieć właściwości wychowawcze, celem zachowania człowieka od grzechu, a specjalnie od pychy.
Hi 36, 14 - "Pogardy", dosł. "jak nierządnic".
Hi 36, 15 - Tzn. poucza.
Hi 36, 17 - Wiersz różnie tłumaczony.
Hi 36, 19 - Wiersze trudne, może z innego kontekstu, różnie poprawiane.
Hi 36, 24 - Wlg: "Pomnij, że nie znasz dzieła Jego".
Hi 36, 26 - Por. Hi rozdz. 28 [->Hi 28,1]. Elihu idzie dalej aniżeli Hiob lub jego przyjaciele, którzy uważali, że Boga można poznać dogłębnie zwykłym ludzkim umysłem lub na drodze doświadczenia, które różnie od Hioba komentowali.
Hi 36, 27 - Tłum. przypuszczalne.
Hi 36, 28 - Tu niektórzy umieszczają wiersz 31.
Hi 36, 29 - Wlg: "Jeśli będzie chciał rozciągnąć obłoki jak namiot swój, błyskać światłem swoim z wierzchu, to nawet głębiny morskie okryje".
Hi 36, 31 - Burza nie tylko niszczy, ale także zrasza zeschłą glebę.
Hi 36, 33 - Wiersz różnie poprawiany. Głos grzmotu przerażający grzeszników uważano za objaw gniewu Bożego.
Hi 37, 7 - Nie chodzi tu o zwyczajny opis natury, ale o refleksję religijną na tym tle; także zjawiska naturalne przejawiają Boży sąd lub Jego miłosierdzie.
Hi 37, 9 - Inni tłum.: "z południa" wg Hi 9,9.
Hi 37, 13 - Wiersz różnie poprawiany.
Hi 37, 14 - Ironia. Stąd Hiob nie powinien Boga krytykować, ale zawstydzony upokorzyć się.
Hi 37, 19 - "Ciemność" odnosi się do ludzkiego umysłu. Inni ten stych opuszczają.
Hi 37, 20 - Tłum. przypuszczalne.
Hi 37, 22 - Mowa o tęczy jako zwiastunie zbliżającego się Boga.
Hi 37, 23 - Wlg: "Wysławiać Go niepodobna".
Hi 38, 5 - Przenośnia oznaczająca nadanie dokładnych rozmiarów. Wyższość Bożego rozumu obrazuje autor zjawiskami ówcześnie niezrozumiałymi.
Hi 38, 6 - Wg ówczesnych przekonań ziemia wspierała się na słupach.
Hi 38, 8 - Aluzja do opanowania pierwotnego, strasznego żywiołu morskiego (por. Rdz 1,6-10; Ps 74[73],14; Ps 89[88],10n).
Hi 38, 9 - Mowa o "górnym" morzu, leżącym, wg ówczesnych wyobrażeń, ponad sklepieniem nieba (por. Hi 26,8).
Hi 38, 11 - Opis uśmierzenia morza w wierszach 8-11 jest oparty częściowo na fizycznym zjawisku, częściowo odwołuje się do mitologicznego opisu "Morza" jako chaotycznej potęgi, okiełznanej tylko wszechmocą Boga.
Hi 38, 17 - Do Szeolu.
Hi 38, 21 - Wlg: "Czy wiedziałeś wówczas, żeś miał się urodzić, i znałeś liczbę dni twoich?"
Hi 38, 26 - Niektórzy widzą tutaj odpowiedź na trudności Hioba: dobroczynny deszcz spada nawet w miejscach bezludnych; por. Hi 12,6-10; Hi 24,4n; Hi 30,2-8.
Hi 38, 31 - Nazwy gwiazdozbiorów - przypuszczalne.
Hi 40, 2 - Ten wiersz logicznie należy jeszcze do Hi rozdz. 39 jako jego konkluzja i Wlg tam go umieszcza. Bóg pyta Hioba, czy chce dalej jeszcze dyskusję prowadzić, czy ustępuje.
Hi 40, 4 - Hiob uznaje swą niezdolność do zrozumienia dzieł Bożych, a tym samym i do ich zganienia. Odwołuje swoje dawne powiedzenia.
Hi 40, 5 - Por. Hi 33,14; Ps 62[61],12.
Hi 40, 8 - Por. Hi 9,12.21.24n.30.
Hi 40, 15 - Hebr. behemot (= dzikie zwierzę), inni tłum. jako nazwę potwora mitycznego. Ma on wzbudzić u Hioba poczucie jego słabości, niemocy, a tym samym niezdolności do krytyki dzieł Boga, niepojętego naszym słabym rozumem.
Hi 40, 16 - Wlg "W pępku".
Hi 40, 19 - "Wyborne", dosł.: "Początek dróg Bożych". Niektórzy upatrują tu ironię, inni zaś popr.: "Został stworzony ciemięzcą współtowarzyszy".
Hi 40, 25 - Właściwie chodzi o mitologiczne zwierzę Lewiatana, podobnie jak w wierszu 15 behemot, często wspominany w księgach poetyckich ST.
Hi 42, 3 - Hiob zaciemniał Opatrzność Bożą, mówiąc słowa, których nie rozumiał.
Hi 42, 7 - Hiob miał rację twierdząc, że cierpienie nie jest tylko karą Bożą za popełnione grzechy.
Hi 42, 10 - Tłum. przypuszczalne.
Hi 42, 11 - Inni tłum.: "jedną owcę".
Hi 42, 13 - Inni czytają tę formę jako "czternastu".