Biblia Tysiąclecia

Księga Jeremiasza

Wstęp do księgi

1 Słowa Jeremiasza, syna Chilkiasza, z rodu kapłańskiego, który był w Anatot, w ziemi Beniamina. 2 Do niego Pan skierował słowo za czasów Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego, w trzynastym roku jego panowania 3 i następnie za czasów Jojakima, syna Jozjasza, króla judzkiego, aż do końca jedenastego roku [rządów] Sedecjasza, syna Jozjasza, króla judzkiego, aż do uprowadzenia w niewolę [mieszkańców] Jerozolimy w piątym miesiącu¹.

Powołanie Jeremiasza

4 Pan skierował do mnie następujące słowo:
5 «Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię,
nim przyszedłeś na świat, poświęciłem cię²,
prorokiem dla narodów ustanowiłem cię».
6 I rzekłem: «Ach, Panie Boże, przecież nie umiem mówić, bo jestem młodzieńcem!³»
7 Pan zaś odpowiedział mi:
«Nie mów: "Jestem młodzieńcem",
gdyż pójdziesz, do kogokolwiek cię poślę,
i będziesz mówił, cokolwiek tobie polecę.
8 Nie lękaj się ich, bo jestem z tobą, by cię chronić» - wyrocznia Pana.
9 I wyciągnąwszy rękę, dotknął Pan moich ust i rzekł mi: «Oto kładę moje słowa w twoje usta. 10 Spójrz, daję ci dzisiaj władzę nad narodami i nad królestwami, byś wyrywał i obalał, byś niszczył i burzył, byś budował i sadził».

Wizja różdżki drzewa migdałowego

11 I skierował Pan następujące słowa do mnie: «Co widzisz, Jeremiaszu?» Odrzekłem: «Widzę gałązkę drzewa "czuwającego"⁴». 12 Pan zaś rzekł do mnie: «Dobrze widzisz, bo czuwam nad moim słowem, by je wypełnić».

Wizja wrzącego kotła

13 Po raz drugi skierował Pan swoje słowo do mnie: «Co widzisz?» Odpowiedziałem: «Widzę wrzący kocioł, a powierzchnia jego jest od strony północnej».
14 I rzekł do mnie Pan: «Od północy⁵ rozszaleje się zagłada wszystkich mieszkańców ziemi. 15 Zwołam bowiem wszystkie królestwa Północy - wyrocznia Pana -
przyjdą i ustawią każdy swój tron
u wejścia do bram Jerozolimy
przeciw wszystkim jej murom dokoła
i przeciw wszystkim miastom judzkim.
16 I wydam wyrok na nie
za całą ich niegodziwość, iż opuścili Mnie,
a palili kadzidło obcym bogom
i hołd oddawali dziełom rąk swoich.
17 Ty zaś przepasz swoje biodra,
wstań i mów wszystko, co ci rozkażę.
Nie lękaj się ich,
bym cię czasem nie napełnił lękiem przed nimi.
18 A oto Ja czynię cię dzisiaj twierdzą warowną,
kolumną żelazną i murem spiżowym przeciw całej ziemi,
przeciw królom judzkim i ich przywódcom,
ich kapłanom i ludowi tej ziemi.
19 Będą walczyć przeciw tobie, ale nie zdołają cię [zwyciężyć],
gdyż Ja jestem z tobą - wyrocznia Pana - by cię ochraniać».

Wstęp

Jr 1, 3 - Księga obejmuje także mowy z późniejszej działalności Jeremiasza w Egipcie, dołączone do Księgi zapewne przez jego sekretarza Barucha lub późniejszego redaktora.

Jr 1, 5 - Chodzi o wybór na proroka.

Jr 1, 6 - Tj. brak mu autorytetu koniecznego do publicznych wystąpień wobec wybitnych nieraz osobistości.

Jr 1, 11 - "Czuwającego" - drzewo migdałowe nosi tę nazwę w jęz. hebr. z uwagi na bardzo wczesną porę kwitnięcia (styczeń). Słowa Boże nawiązują do gry słów "czuwające" - "czuwam".

Jr 1, 14 - Najazdy na Palestynę odbywały się zwykle z północy; z tej strony nadciągali Asyryjczycy, Scytowie, Babilończycy. Prorok nie mówi jeszcze dokładnie, o jakiego nieprzyjaciela chodzi.

Groźby przeciw Izraelowi i Judzie

Apostazja Izraela i jej skutki

1 Pan skierował do mnie następujące słowo:
2 «Idź i głoś publicznie w Jerozolimie:
To mówi Pan:
Pamiętam wierność twej młodości¹,
miłość twego narzeczeństwa,
kiedy chodziłaś za Mną na pustyni,
w ziemi, której nikt nie obsiewa.
3 Izrael jest świętością Pana,
pierwszym plonem Jego zbiorów².
Ci wszyscy, którzy go spożywają, stają się winni,
spotka ich nieszczęście - wyrocznia Pana».
4 Słuchajcie słowa Pańskiego, domu Jakuba,
wszystkie pokolenia domu Izraela!
5 ³ To mówi Pan:
«Jaką nieprawość znaleźli we Mnie wasi przodkowie,
że odeszli daleko ode Mnie?
Poszli za nicością³
i stali się sami nicością.
6 Nie mówili zaś: "Gdzie jest Pan,
który nas wyprowadził z kraju egipskiego,
wiódł nas przez pustynię,
przez ziemię bezpłodną, pełną rozpadlin,
przez ziemię suchą i ciemną,
przez ziemię, której nikt nie może przebyć ani w niej zamieszkać?"
7 A Ja wprowadziłem was do ziemi urodzajnej,
byście spożywali jej owoce i jej zasoby.
Weszliście i zbezcześciliście moją ziemię,
uczyniliście z mojej posiadłości miejsce pełne odrazy.
8 Kapłani nie mówili: "Gdzie jest Pan?"
Uczeni w Piśmie nie uznawali Mnie;
pasterze zbuntowali się przeciw Mnie;
prorocy głosili wyrocznie na korzyść Baala
i chodzili za tymi, którzy nie dają pomocy⁴.
9 Dlatego będę nadal prowadził spór z wami - wyrocznia Pana -
i dzieci waszych dzieci będę oskarżał.
10 Przejdźcie na brzegi Kittim⁵ i zobaczcie,
poślijcie do Kedaru i zbadajcie starannie,
czy stało się tam coś podobnego?
11 Czy jakiś naród zmienił swoich bogów?
A ci przecież nie są wcale bogami!
Mój zaś naród zamienił swoją Chwałę
na to, co nie może pomóc.
12 Niebo, niechaj cię na to ogarnie osłupienie,
groza i wielkie drżenie! - wyrocznia Pana.
13 Bo podwójne zło popełnił mój naród:
opuścili Mnie, źródło żywej wody⁶,
żeby wykopać sobie cysterny,
cysterny popękane,
które nie utrzymują wody⁶.
14 Czy Izrael jest może sługą
albo niewolnikiem z urodzenia?
Dlaczego stał się łupem,
15 nad którym ryczą lwy, wydając swój głos?
Zamieniono ziemię jego w pustkowie,
jego spalone miasta
zostały pozbawione mieszkańców.
16 Nawet synowie Nof i Tachpanches⁷
ostrzygli ci głowę.
17 Czy nie sprawiło tego
twoje odstępstwo od Pana, Boga twego,
<gdy On prowadził cię w drodze?>⁸
18 A teraz po co chodzisz do Egiptu,
aby pić wodę z Nilu?
Po co chodzisz do Asyrii,
aby pić wodę z Rzeki?⁹
19 Twoja niegodziwość cię karze,
a twoje niewierności cię osądzają.
Wiedz zatem i przekonaj się,
jak przewrotne i pełne goryczy jest to,
że opuściłaś Pana, Boga swego,
a nie odczuwałaś lęku przede Mną -
wyrocznia Pana Zastępów.

Izrael-Nierządnica

20 Od dawna bowiem złamałaś swoje jarzmo,
zerwałaś swoje więzy.
Powiedziałaś sobie: "Nie będę służyć!"
Na każdym więc wysokim pagórku
i pod każdym zielonym drzewem
pokładałaś się jako nierządnica¹⁰.
21 A Ja zasadziłem ciebie jako szlachetną latorośl winną,
tylko szczep prawdziwy.
Jakże więc zmieniłaś się
w dziki krzew, zwyrodniałą latorośl?¹¹
22 Nawet jeśli obmyjesz się ługiem sodowym
i dodasz wiele ługu drzewnego,
pozostanie wina twoja wobec Mnie jak skaza
- wyrocznia Pana.
23 Jak możesz mówić: "Nie uległam skażeniu,
nie chodziłam za Baalami"?
Spójrz na swe postępowanie w Dolinie¹²,
przyznaj się, coś uczyniła!
Młoda szybkonoga wielbłądzica, brykająca na wszystkie strony,
24 wyrywając się na pustynię
w swej niepohamowanej namiętności chwyta łapczywie powietrze.
Któż powstrzyma jej żądzę?
Ktokolwiek jej szuka, nie musi się trudzić:
znajdzie ją w miesiącu jej rui.
25 Uważaj na swoje nogi, aby nie stały się bose,
i na swoje gardło, aby nie wyschło.
Lecz ty mówisz: "Na próżno! Nie!
Kocham bowiem obcych i pójdę za nimi".
26 Jak złodziej pełen jest wstydu, gdy zostanie schwytany,
tak okrył się wstydem dom Izraela:
oni, ich królowie i przywódcy,
ich kapłani i prorocy.
27 Ci, którzy mówią do drzewa: "Ty jesteś moim ojcem",
a do kamienia: "Ty mnie zrodziłeś"¹³,
do Mnie zaś obracają się plecami a nie twarzą,
a gdy ich spotka nieszczęście, wołają:
"Powstań, wybaw nas!"
28 Gdzież są twoi bogowie, których sobie uczyniłaś?
Niech przybędą na pomoc, jeżeli cię mogą wybawić,
gdy spadnie na ciebie nieszczęście.
Bo ile masz miast, tyle też bogów swoich, Judo!
29 Dlaczego się ze Mną sprzeczacie?
Wszyscy zgrzeszyliście przeciw Mnie -
wyrocznia Pana.
30 Na próżno karałem synów waszych:
nie przyjęli tego jako nauki.
Prorocy wasi stali się pastwą waszego miecza,
niby lwa siejącego spustoszenie.
31 Jakimże pokoleniem jesteście? Uważajcie na słowa Pana:
Czy byłem pustynią dla Izraela
albo krainą ciemności?
Dlaczego mówi mój lud: "Wyzwoliliśmy się!
Nie przyjdziemy już więcej do Ciebie!"
32 Czy panna zapomni swoich klejnotów,
a narzeczona swych przepasek?
Mój naród jednak zapomniał o Mnie -
od niezliczonych już dni.

Gorzkie owoce odstępstwa

33 O jak dobrze ci znane są drogi,
by szukać miłostek¹⁴.
Dlatego też nawykło twoje postępowanie do nieprawości.
34 Nawet na kraju twoich szat
znajduje się krew ubogich bez winy,
których nie przychwyciłaś na włamaniu¹⁵.
Mimo to wszystko
35 mówisz: "Jestem niewinna!
Jego gniew odwrócił się zapewne ode mnie".
Oto jestem, by cię osądzić
za to, że powiedziałaś: "Nie zgrzeszyłam".
36 Jak bardzo stałaś się nikczemna,
zmieniając swe postępowanie!
Tak samo zawstydzi cię Egipt,
jak zostałaś zawstydzona przez Asyrię.
37 Także stamtąd wyjdziesz z rękami na głowie¹⁶,
gdyż Pan odrzucił tych, w których pokładasz nadzieję,
i z nimi nie osiągniesz powodzenia.

Jr 2, 2 - Pobyt Izraela na pustyni pod bezpośrednim kierownictwem Bożym porównany jest przez Proroka w tym rozdziale do okresu idealnej miłości i wierności narzeczeńskiej.

Jr 2, 3 - Wszystkie narody przedstawione są jako żniwo; wśród nich Izrael stanowi najlepszą część, zastrzeżoną Bogu.

Jr 2, 5 - Karcąca mowa prorocka, stylizowana jako rozprawa sądowa. "Nicością" - obcymi bóstwami.

Jr 2, 8 - Chodzi o synkretyczne skłonności fałszywych proroków, pokładających większą nadzieję w bóstwach obcych niż w Panu.

Jr 2, 10 - Nazwą tą obejmuje się obok Cypru inne wyspy Zachodu, później także Rzymian.

Jr 2, 13 - Ostre przeciwstawienie: Pan, niezawodne źródło wody - bóstwa obce, zwodnicze, popękane cysterny bez ożywczej wody.

Jr 2, 16 - Dwa miasta egipskie; tutaj: Egipt.

Jr 2, 17 - Późniejszy dodatek.

Jr 2, 18 - Prorok krytykuje lekkomyślne przymierza polityczne z Egiptem i Asyrią, połączone zawsze z bałwochwalczymi wpływami religijnymi.

Jr 2, 20 - Nierząd sakralny typu kananejskiego.

Jr 2, 21 - Por. przypowieść o winnicy Iz 5,1-7.

Jr 2, 23 - Ge-Hinnom w Jerozolimie, miejsce okrutnego kultu bałwochwalczego na cześć Molocha.

Jr 2, 27 - Synkretyczny lub wręcz bałwochwalczy kult kananejski.

Jr 2, 33 - Bałwochwalstwo Izraelitów porównywane jest zgodnie z symboliką tego rozdziału do zdrady małżeńskiej lub nierządu (por. Jr 3,20).

Jr 2, 34 - W wypadku schwytania złodzieja na gorącym uczynku zabójstwo było dopuszczalne (Wj 22,1).

Jr 2, 37 - Oznaka żalu i wstydu (por. 2 Sm 13,19).

Czy Izrael-Odstępca może powrócić?

1 Jeżeli mąż porzuci swą żonę,
a ona odejdzie od niego
i poślubi innego męża,
czy może on jeszcze do niej wrócić?¹
Czy ta ziemia
nie została całkowicie zbezczeszczona?
A ty, coś z wielu przyjaciółmi cudzołożyła,
masz wrócić do Mnie? - wyrocznia Pana.
2 Podnieś oczy na pagórki i patrz:
gdzie jest miejsce, na którym nie dopuszczałaś się nierządu?
Na drogach siadywałaś², [czekając] na nich,
jak Arab na pustyni,
i zbezcześciłaś ziemię
swym nierządem i swą przewrotnością.
3 Ustały zimowe ulewy
i deszcze wiosenne nie spadły;
mimo to miałaś nadal czoło niewiasty cudzołożnej -
nie chciałaś się zawstydzić.
4 Czy nawet wtedy nie wołałaś do Mnie: "Mój Ojcze!
Tyś przyjacielem mojej młodości!
5 Czy będziesz się gniewał na wieki
albo na zawsze żywił urazę?"
Tak mówiłaś,
a popełniałaś przewrotności i udawało się tobie».

Izrael i Juda³

6 Rzekł do mnie Pan za dni króla Jozjasza: «Czy widziałeś, co zrobił Izrael-Odstępca? Chodził na każdą wysoką górę i pod każde zielone drzewo i uprawiał tam nierząd. 7 Pomyślałem: Po tym wszystkim, co uczynił, powróci on do Mnie; ale nie powrócił. I zobaczyła to niegodziwa siostra jego, Juda. 8 Zobaczyła, że za wszystkie czyny nierządne, jakie popełnił Izrael-Odstępca, odrzuciłem go, dając mu list rozwodowy⁴. Lecz nie zatrwożyła się niegodziwa siostra jego; poszła także i ona cudzołożyć. 9 Przez lekkomyślność swoją stała się cudzołożnicą i zbezcześciła ziemię, dopuszczając się nierządu z kamieniem i drzewem⁵. 10 Także z tego wszystkiego nie nawróciła się do Mnie niegodziwa siostra jego, Juda, całym sercem, lecz pozornie - wyrocznia Pana».
11 Wtedy Pan powiedział do mnie:
«Izrael-Odstępca okazał się sprawiedliwszy
niż niegodziwy Juda.

Wezwanie do powrotu i obietnica zbawienia

12 Idź i głoś następujące słowa ku północy:
Wróć, Izraelu-Odstępco - wyrocznia Pana.
Nie okażę wam oblicza surowego,
bo miłosierny jestem - wyrocznia Pana -
nie będę pałał gniewem na wieki.
13 Tylko uznaj swoją winę,
że zbuntowałaś się przeciw Panu, Bogu swemu,
i włóczyłaś się po wszystkich drogach [ku obcym] -
pod każdym zielonym dębem,
a głosu mojego nie słuchałaś - wyrocznia Pana.
14 ⁶ Wróćcie, synowie wiarołomni - wyrocznia Pana - bo jestem Panem waszym i przyjmę was, po jednym z każdego miasta, po dwóch z każdego rodu⁷, by zaprowadzić na Syjon. 15 I dam wam pasterzy według mego serca, by was paśli rozsądnie i roztropnie. 16 A gdy się rozmnożycie i wydacie liczne potomstwo na ziemi w tamtych dniach - wyrocznia Pana - nikt nie będzie już mówił: "Arka Przymierza Pańskiego!" Nikt już nie będzie o niej myślał ani jej wspominał, odczuwał jej braku, ani też nie uczyni nowej⁸. 17 W tamtych czasach Jerozolima będzie się nazywała Tronem Pana. Zgromadzą się w niej wszystkie narody w imię Pana i nie będą już postępowały według zatwardziałości swych przewrotnych serc. 18 W owych dniach pójdzie dom Judy do domu Izraela i przyjdą zgodnie z kraju północnego do ziemi, którą dałem na dziedzictwo waszym przodkom⁹.

Wiarołomny naród

19 Ja zaś powiedziałem sobie: Jakże chciałbym cię zaliczyć do synów
i dać ci przepiękną ziemię¹⁰,
najwspanialszą pośród posiadłości narodów!
Myślałem: będziesz Mnie nazywał: "Mój Ojcze!"
i nie odwrócisz się ode Mnie.
20 Ale jak niewiasta nie dotrzymuje wiary swemu oblubieńcowi,
tak nie dotrzymaliście Mi wiary wy, domu Izraela - wyrocznia Pana».

Wezwanie pokutne

21 «Posłuchaj, na wyżynach daje się słyszeć
pełen błagania lament synów Izraela,
iż skazili przewrotnością swe postępowanie,
zapomnieli o Panu, Bogu swoim.
22 Powróćcie, zbuntowani synowie,
uleczę wasze odstępstwa.
"Oto jesteśmy, przychodzimy do Ciebie,
bo jesteś Panem, Bogiem naszym.
23 Rzeczywiście, zwodnicze są wyżyny
i tumult na górach¹¹.
Rzeczywiście, w Panu, Bogu naszym,
jest zbawienie Izraela.
24 Baal pochłaniał od zarania naszej młodości
owoc pracy naszych przodków,
ich drobną trzodę i bydło,
ich synów i córki.
25 Leżeć musimy w hańbie
i wstyd nas okrywa,
bo zgrzeszyliśmy wobec Pana, Boga naszego,
my i przodkowie nasi,
począwszy od młodości aż do dziś;
nie słuchaliśmy głosu Pana, Boga naszego"».

Jr 3, 1 - Odpowiedni zakaz zawiera Pwt 24,1-4. O cudzołóstwie Izraela zob. przypis do Jr 2,33.

Jr 3, 2 - Por. Rdz 38,14nn.

Jr 3, 6 - Alegoria dwóch sióstr, przedstawiających państwo północne (Izrael) i południowe (Judę).

Jr 3, 8 - Prawo starotestamentalne pozwalało w pewnych okolicznościach na oddalenie małżonki. Otrzymywała ona wtedy tzw. list rozwodowy (por. Pwt 24,1).

Jr 3, 9 - Uprawiała bałwochwalczy kult kananejski.

Jr 3, 14-18 - Urywek pochodzenia późniejszego.

Jr 3, 14 - Przebaczenie Boże nie będzie znało granic.

Jr 3, 16 - Wobec doskonałości Nowego Przymierza nikt nie będzie myślał o Arce Przymierza, symbolu ST.

Jr 3, 18 - Powrót z ziemi babilońskiej.

Jr 3, 19 - Por. Dn 8,9; Dn 11,41.

Jr 3, 23 - Skażony bałwochwalstwem lub synkretyzmem religijnym kult sprawowano najchętniej na pagórkach lub wzgórzach. Nie brakowało także obrzędów rozwiązłych i okrutnych, m.in. ofiar składanych z dzieci w dolinie Ge-Hinnom (por. Jr 7,31).

Poprawa warunkiem przebaczenia

1 «Jeżeli chcesz powrócić, Izraelu,
- wyrocznia Pana -
możesz do Mnie powrócić;
a jeżeli oddalisz swe bóstwa,
nie potrzebujesz się błąkać z dala ode Mnie.
2 A jeżeli będziesz przysięgał: "Na życie Pana"
zgodnie z prawdą, słusznie i sprawiedliwie,
narody będą sobie błogosławić przez ciebie¹
i będą się tobą chlubić.
3 Bo tak mówi Pan do ludzi z Judy
i [mieszkańców] Jerozolimy:
Wykarczujcie swoje karczowiska
i nie rzucajcie nasienia w ciernie.
4 Obrzeżcie się ze względu na Pana
i odrzućcie napletki serc waszych²,
mężowie Judy i mieszkańcy Jerozolimy,
bo inaczej gniew mój wybuchnie jak płomień
i będzie płonął, a nikt nie będzie go mógł ugasić
z powodu waszych przewrotnych uczynków.

Nieprzyjaciel z północy

5 Opowiadajcie w Judzie,
ogłoście w Jerozolimie!
Dmijcie w trąby w kraju,
wołajcie głośno i mówcie:
"Zbierajmy się i udajmy do miast warownych!"
6 Wznieście znak³ w kierunku Syjonu!
Uciekajcie! Nie zatrzymujcie się!
Sprowadzę bowiem nieszczęście z północy
i wielkie zniszczenie.
7 Lew wyruszył ze swego legowiska
i niszczyciel narodów jest w drodze.
Opuścił swoją siedzibę,
by zamienić twój kraj w pustynię.
Miasta twoje zostaną zburzone
i pozbawione mieszkańców.

Wezwanie do pokuty i zapowiedź klęski

8 Dlatego przywdziejcie szaty pokutne,
podnieście lament i zawodzenie,
bo nie odwrócił się od nas wielki gniew Pański.
9 W owych dniach - wyrocznia Pana -
zabraknie królowi odwagi,
zabraknie i dostojnikom,
kapłanów ogarnie osłupienie,
a prorocy oniemieją.
10 I powiedzą: "Ach, Panie Boże,
naprawdę zwiodłeś zupełnie ten lud i Jerozolimę,
gdy mówiłeś: Będziecie mieli pokój⁴.
Tymczasem mamy miecz na gardle".
11 W owym czasie będzie się mówić do ludu tego i do Jerozolimy:
Palący wiatr wyżynny przychodzi z pustyni
na drogę Córy mojego ludu;
nie po to jednak, by przesiewać czy oczyszczać.
12 Przyjdzie silny wiatr na mój rozkaz.
Teraz Ja także ogłoszę wyrok na nich.
13 Oto nadciąga on niby obłoki,
a jak huragan rydwany jego,
szybsze niż orły jego konie»⁵.
Biada nam, bo jesteśmy zgubieni.

Powtórne wezwanie do pokuty

14 «Oczyść swe serce z nieprawości, Jerozolimo,
abyś została ocalona!
Dokądże będziesz podtrzymywać w sobie
swoje grzeszne myśli?
15 Bo od strony Dan⁶ wieść się rozprzestrzenia,
a z gór Efraima przychodzi zapowiedź klęski.
16 Ogłoście narodom: "Oto są!"
Dajcie znać do Jerozolimy!
Nieprzyjaciele przybywają z odległego kraju
i podnoszą wrzawę przeciw miastom Judy!
17 Niby strażnicy pól otaczają ją dokoła,
bo się zbuntowała przeciw Mnie - wyrocznia Pana.
18 Twoje postępowanie i twoje czyny
sprowadziły to na ciebie.
Twoja nieprawość - jakże jest gorzka,
skoro ogarnia nawet twoje serce!»

Rozpacz Jeremiasza nad klęską Jerozolimy

19 Moje łono, moje łono! Wić się muszę w boleściach!
Ściany mego serca!
Burzy się we mnie serce -
nie mogę milczeć!
Usłyszałem bowiem dźwięk trąbki,
wrzawę wojenną.
20 "Klęska za klęską" - wieść niesie,
bo uległa spustoszeniu cała ziemia.
Natychmiast zostały zburzone moje namioty,
w mgnieniu oka - moje szałasy.
21 Dokądże mam oglądać godła wojenne
i słuchać dźwięku trąb?
22 «Tak, niemądry jest mój naród,
nie uznają Mnie.
Są dziećmi bez rozwagi, nie mają wcale rozsądku.
Mądrzy są w popełnianiu nieprawości,
lecz dobrze czynić nie umieją».

Skutki najazdu nieprzyjaciela

23 ⁷ Spojrzałem na ziemię - oto zupełny bezład;
na niebo - nie ma jego światła.
24 Spojrzałem na góry - oto drżą,
wszystkie wzgórza się chwieją.
25 Spojrzałem - oto nie ma ludzi
i uciekły wszystkie ptaki przestworzy.
26 Spojrzałem - oto ziemia urodzajna stała się pustynią,
wszystkie miasta uległy zniszczeniu
przed Panem, wobec Jego palącego gniewu.
27 To bowiem mówi Pan:
«Cały kraj będzie spustoszony,
ale zagłady nie dopełnię.
28 Dlatego ziemię ogarnie smutek,
a ciemność - niebieskie przestworza.
Bo jak powiedziałem, tak postanowiłem -
nie będę żałował ani nie odstąpię od tego»⁸.
29 Na wołanie: "Jeźdźcy i łucznicy!"
każde miasto rzuca się do ucieczki:
uchodzą w gąszcz leśny,
wdrapują się na skały;
wszystkie miasta są opuszczone,
nie ma w nich żadnego mieszkańca⁹.

Niewczesny żal Jerozolimy

30 A ty, pohańbiona, cóż zamierzasz uczynić?
Chociaż przywdziejesz purpurę,
chociaż ozdobisz się złotymi klejnotami,
a oczy szminką poszerzysz,
na próżno się upiększasz.
Pogardzają tobą zalotnicy¹⁰,
czyhają na twe życie.
31 Tak, słyszę głos niby rodzącej w bólach,
trwożny jęk niby niewiasty rodzącej po raz pierwszy.
To głos Córy Syjonu, która wzdycha i wyciąga dłonie:
«Ach, biada mi,
bo wycieńczona popadam w moc morderców».

Jr 4, 2 - Tj. będą wskazywały na Izraela jako na przykład błogosławieństwa Bożego, życząc sobie nawzajem dobrego.

Jr 4, 4 - Mowa o obrzezaniu duchowym, tj. o nabyciu należytego usposobienia religijno-moralnego i odrzuceniu wszelkiej zatwardziałości.

Jr 4, 6 - Takie umowne znaki wskazujące drogę do Jerozolimy umieszczano w czasie najazdu nieprzyjacielskiego.

Jr 4, 10 - Fałszywi prorocy głosili przeważnie wyrocznie pomyślne, chętniej słuchane niż groźby i zapowiedzi klęski wojennej (por. Jr 23,17).

Jr 4, 13 - Por. opis najazdu Chaldejczyków w Ha 1,8n.

Jr 4, 15 - Najbardziej na północ wysunięte miasto w Izraelu.

Jr 4, 23 - Liryczny opis bezprzykładnego spustoszenia po najeździe nieprzyjacielskim.

Jr 4, 28 - Zapowiedź zagłady jest bezwarunkowa.

Jr 4, 29 - Obraz paniki wojennej w kraju judzkim.

Jr 4, 30 - Byli partnerzy przymierzy politycznych.

Powszechne zepsucie

1 Przebiegnijcie ulice Jerozolimy,
zobaczcie, zbadajcie
i przeszukajcie jej place,
czy znajdziecie kogoś,
czy będzie tam ktokolwiek, kto by postępował sprawiedliwie,
szukał prawdy,
a przebaczę jej¹.
2 A gdy mówią: «Na życie Pana!»,
z pewnością przysięgają kłamliwie.
3 Panie! Czyż oczy Twoje nie są zwrócone ku temu, co prawdziwe?
Dotknąłeś ich klęską - nic sobie z tego nie robili,
zagładą - nie chcieli przyjąć pouczenia.
Skamieniało ich oblicze bardziej niż skała,
i nie nawrócili się.
4 Ja zaś powiedziałem sobie: "To tylko prostacy postępują nierozsądnie,
bo nie znają drogi Pana,
obowiązków wobec swego Boga.
5 Może pójdę więc do ludzi wybitnych
i będę mówił do nich.
Ci bowiem znają drogę Pańską,
obowiązki wobec swego Boga".
Lecz oni także pokruszyli jarzmo,
potargali więzy.

Nieodwołalna kara za przewrotność

6 ² Dlatego wypadnie na nich lew z lasu,
wilk stepowy posieje wśród nich spustoszenie.
Pantera będzie czyhać przy ich miastach;
każdy, kto z nich wyjdzie, będzie rozszarpany.
Pomnożyły się bowiem ich grzechy
i liczne są ich odstępstwa.
7 «Dlaczego mam ci okazać łaskę?
Synowie twoi opuścili Mnie i przysięgali na tych,
co nie są bogami³.
Nasyciłem ich, a oni popełniali cudzołóstwo,
zbierali się w domu nierządu.
8 Stali się wyuzdani i nieokiełznani niby konie:
każdy rży do żony bliźniego swego⁴.
9 Czy mam ich za to nie karać
- wyrocznia Pana -
i nad narodem, jak ten,
i nie dokonać zemsty?

Wykonanie kary i jej uzasadnienie

10 Wejdźcie na tarasy jej winnicy i zniszczcie,
lecz nie dokonujcie zupełnej zagłady.
Usuńcie jej odrośla,
bo nie należą one do Pana⁵.
11 Albowiem sprzeniewierzył Mi się zupełnie
dom Izraela i dom Judy - wyrocznia Pana.
12 Zaparli się Pana
i powiedzieli: "On nic nie znaczy.
Nie spotka nas żadne nieszczęście,
nie zaznamy miecza ani głodu".
13 Prorocy są tylko wiatrem
i brak w nich słowa Pańskiego».
14a Dlatego to mówi Pan, Bóg Zastępów:
13b «To im się stanie,
14b ponieważ w ten sposób mówili.
Oto uczynię słowa moje
ogniem w twoich ustach,
a lud ten drewnem,
które [ogień] pochłonie.
15 ⁶ Oto na was sprowadzę naród z daleka,
domu Izraela - wyrocznia Pana.
Jest to naród niepokonany, naród starożytny,
naród, którego języka nie znasz
ani nie rozumiesz, co mówi.
16 Jego kołczan jest niby grób otwarty,
wszyscy [mężowie] są bohaterami.
17 Pochłonie twoje żniwa i twój chleb,
pochłonie twoje córki i twoich synów,
pochłonie twoje owce i twoje bydło,
pochłonie twoje winnice i twoje drzewa figowe.
Zniszczy orężem twoje miasta warowne,
w których ty pokładasz nadzieję.
18 Lecz nawet w tych dniach
- wyrocznia Pana -
nie dokonam całkowitej zagłady.
19 A gdy powiecie: "Za co uczynił nam Pan, Bóg nasz, to wszystko?" Wtedy powiesz im: "Podobnie jak wy opuściliście Mnie i służyliście obcym bogom we własnym kraju, tak samo będziecie służyć obcym w ziemi, która do was nie należy".

Zatwardziałość Izraela

20 Głoście to w domu Jakuba
i obwieśćcie to w Judzie:
21 Słuchajcież tego, narodzie nierozumny i bezmyślny,
co ma oczy, a nie widzi,
uszy, a nie słyszy.
22 Nie boicie się Mnie - wyrocznia Pana -
nie drżycie przede Mną,
który ustanowiłem wydmy jako brzeg morski,
jako granicę wieczną i nieprzekraczalną?
Szaleją [morskie fale], lecz bezsilnie,
huczą bałwany, lecz się nie mogą dalej posunąć.
23 Naród ten ma serce oporne i buntownicze;
stają się oni odszczepieńcami i odchodzą.
24 Nie powiedzieli w swych sercach:
"Chcemy bać się Pana, Boga naszego,
który daje w swoim czasie
deszcz wczesny i późny⁷,
który zapewnia nam ustalone tygodnie żniw".
25 Wasze grzechy to zniweczyły,
a wasze występki pozbawiły was dobrobytu.
26 Bo są w narodzie moim przewrotni,
co splatają sieć jak łowca ptaków,
zastawiają sidło, łowią ludzi.
27 Jak klatka pełna jest ptaków,
tak domy ich przepełnione są oszustwem:
w ten sposób stają się oni wielkimi i bogatymi,
28 otyłymi i ociężałymi,
a także prześcigają się w nieprawości.
Nie przestrzegają sprawiedliwości -
sprawiedliwości wobec sierot, by doznały pomyślności,
nie bronią sprawy ubogich.
29 Czy za to mam nie karać - wyrocznia Pana -
lub się nie pomścić
nad takim, jak ten, narodem?
30 Obrzydliwość i zgroza
dzieją się w kraju.
31 Prorocy przepowiadają kłamliwie,
kapłani nauczają na własną rękę,
a lud mój to lubi.
I cóż uczynicie, gdy kres tego nadejdzie?»

Jr 5, 1 - Por. Rdz 18,23nn.

Jr 5, 6 - Najeźdźca przedstawiony jako szereg drapieżnych zwierząt.

Jr 5, 7 - Przysięgi na cudzych bogów były zewnętrznym wyrazem apostazji.

Jr 5, 8 - Upadkowi religijnemu towarzyszyło zepsucie moralne.

Jr 5, 10 - Por. Iz 5,1-7.

Jr 5, 15 - Nowy opis nieprzyjaciela z północy.

Jr 5, 24 - Oprócz opadów jesiennych zapewniających wilgoć konieczną do uprawy roli, bardzo ważnym był deszcz późny (malqosz) padający w marcu lub kwietniu.

Wezwanie do ucieczki

1 Uciekajcie z Jerozolimy, synowie Beniamina!
W Tekoa¹ dmijcie w trąby!
Na Bet-ha-Kerem¹ wznieście znak!¹
Albowiem od północy zagraża nieszczęście
i wielka katastrofa.
2 Do wybornego pastwiska podobna jesteś,
Córo Syjonu!
3 Przyjdą do ciebie pasterze ze swoimi trzodami²,
rozbiją namioty dokoła ciebie,
będą paść każdy na własną rękę.

Jerozolima oblężona

4 «Przygotujcie się do walki przeciw niej!
Naprzód, wedrzyjmy się w południe!»
- «Biada nam, bo dzień się ma ku końcowi,
bo się już wydłużają cienie wieczorne!»
5 - «Naprzód! Wedrzyjmy się w nocy
i zniszczmy jej pałace!»
6 Bo to mówi Pan Zastępów:
«Zetnijcie jej drzewa³
i usypcie wał dokoła Jerozolimy,
bo to miasto kłamstwa,
sama w nim nieprawość.

Nowe groźby przeciw występnemu miastu

7 Jak studnia tryska wodą,
tak tryska jej przewrotność.
"Gwałt i ucisk" - dają się w niej słyszeć,
choroba i rany - oto, co jest stale przed moim obliczem.
8 Strzeż się, Jerozolimo,
bym się nie odwrócił od ciebie,
bym nie obrócił cię w pustynię,
w ziemię nie zamieszkałą».
9 To mówi Pan Zastępów:
«Zbieraj starannie, jak przy winobraniu,
Resztę Izraela!
Jak dokonujący winobrania wyciągaj rękę
ku gałązkom winorośli!»⁴
10 Do kogo mam mówić i kogo ostrzegać,
aby posłuchali?
Oto ucho ich jest nieobrzezane,
tak że nie mogą pojąć.
Oto słowo Pańskie wystawione jest u nich na urąganie,
nie mają w nim upodobania.

Prorok rzecznikiem kary Bożej

11 A ja pełen jestem gniewu Pańskiego,
nie mogę go powstrzymać.
«Wylej go na dzieci na ulicy
i na zgromadzenie młodzieńców!
Wszyscy bowiem będą zabrani: mąż z żoną,
starzec wraz z mężem podeszłego wieku.
12 Domy ich przejdą na własność innych,
podobnie jak pola i żony.
Bo wyciągnę rękę⁵
nad mieszkańcami tego kraju - wyrocznia Pana.

Występki Jerozolimy

13 Albowiem od najmniejszego do największego
wszystkich ogarnęła żądza zysku:
od proroka do kapłana -
wszyscy popełniają oszustwa.
14 Usiłują zaradzić katastrofie mojego narodu,
mówiąc beztrosko: "Pokój, pokój"⁶,
a tymczasem nie ma pokoju.
15 Okryci są hańbą, ponieważ postępowali obrzydliwie.
Co więcej, zupełnie się nie wstydzą,
dlatego upadną wśród tych, co mają upaść,
runą, gdy ich nawiedzę» - wyrocznia Pana.

Daremne ostrzeżenia

16 To mówi Pan:
«Stańcie na drogach i patrzcie,
zapytajcie o dawne ścieżki,
gdzie jest droga najlepsza⁷ - idźcie po niej,
a znajdziecie dla siebie wytchnienie.
Ale powiedzieli: "Nie pójdziemy".
17 I ustanowiłem dla was strażników⁸:
"Uważajcie na głos trąby!"
Ale oni powiedzieli: "Nie będziemy uważać".
18 Dlatego słuchajcie, narody,
i rozumiejcie dobrze,
co zamierzam uczynić.
19 Słuchaj, ziemio!
Oto zamierzam sprowadzić na ten naród nieszczęście:
będzie to owoc ich przewrotnych zamysłów.
Nie zważali bowiem na moje słowa,
a moim prawem wzgardzili.
20 Na co sprowadzacie Mi kadzidło ze Saby⁹
albo wyborny korzeń trzcinowy z dalekiej ziemi?
Nie podobają Mi się wasze całopalenia,
a wasze krwawe ofiary nie są Mi przyjemne»⁹.
21 Dlatego to mówi Pan:
«Oto postawię temu narodowi przeszkody,
na których się potkną ojcowie wraz z synami,
sąsiad i przyjaciel zginą».

Nowa wizja najazdu nieprzyjaciela z północy

22 ¹⁰ To mówi Pan:
«Oto nadchodzi naród z ziemi północnej,
wielki naród powstaje z krańców ziemi.
23 Łuk i miecz trzymają w ręku,
są okrutni i bez litości.
Ich wrzawa jest jak szum morza,
i dosiadają koni,
gotowi jak jeden mąż do walki
przeciw tobie, Córo Syjonu!
24 Usłyszeliśmy wieść o nich -
ręce nam opadły,
lęk nas ogarnął
i ból, niby rodzącą kobietę.
25 Nie wychodźcie na pole
ani nie chodźcie po drodze,
bo miecz nieprzyjaciela [grozi],
trwoga ze wszech stron.
26 Córo mojego narodu, przywdziej wór pokutny
i kajaj się w popiele!
Okryj się smutkiem, jak po synu jedynym,
gorzką żałobą,
bo przyjdzie na nas nagle niszczyciel.
27 Ustanowiłem ciebie, jako badającego mój naród,
byś poznał i sprawdził jego postępowanie.
28 ¹¹ Wszyscy oni są niesforni, popełniając przestępstwa,
są miedzią i żelazem,
wszyscy postępują nikczemnie.
29 Ołów został rozgrzany
na podwójnym ogniu przez miech kowalski.
Próżne wysiłki przetapiającego metal:
przewrotni nie dadzą się oddzielić.
30 Nazwijcie ich srebrem odrzuconym,
bo odrzucił ich Pan».

Jr 6, 1 - Tekoa i Bet-ha-Kerem - miasta judzkie położone na płd. od Jerozolimy; "znak" - por. przypis do Jr 4,6. Niebezpieczeństwo najazdu oznajmiano również dźwiękiem trąb.

Jr 6, 3 - Obcy dowódcy ze swymi wojskami.

Jr 6, 6 - Miasta zdobywano w starożytności przez odcięcie dowozu żywności i dopływu wody. Dokoła oblężonego miasta wycinano wszystkie drzewa owocowe. Pwt 20,19n zakazuje Izraelitom takiego postępowania.

Jr 6, 9 - Kara Boża porównana do starannej pracy przy winobraniu.

Jr 6, 12 - Antropomorfizm wyrażający działanie karzącego gniewu Bożego.

Jr 6, 14 - Por. przypis do Jr 4,10.

Jr 6, 16 - Postępowanie religijno-moralne zawarte w Prawie (w. 19).

Jr 6, 17 - Proroków - por. Ez 3,17; Ez 33,7nn.

Jr 6, 20 - Saba (w płd. Arabii) słynęła z doskonałych wonności, m.in. kadzideł do użytku liturgicznego - por. Ps 72[71],10.15; Ez 27,22; Iz 60,6; "nie są Mi przyjemne" - mowa o ofiarach składanych bez należytego usposobienia wewnętrznego. Por. Iz 1,11-14; Am 5,21-25.

Jr 6, 22 - Por. Jr 4,13; Jr 5,15nn oraz Ha 1,8n.

Jr 6, 28 - Niewierny naród przedstawiony jest jako zanieczyszczone metale, których obce domieszki nie dadzą się oddzielić.

Przeciw formalizmowi religijnemu. Prawdziwy i fałszywy kult w świątyni

1 ¹ Słowo, które Pan skierował do Jeremiasza: 2 «Stań w bramie świątyni i głoś następujące słowa: Słuchajcie słowa Pańskiego, wszyscy z Judy, którzy wchodzicie tymi bramami, aby oddać pokłon Panu. 3 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Poprawcie postępowanie i wasze uczynki, a pozwolę wam mieszkać na tym miejscu. 4 Nie ufajcie słowom kłamliwym, głoszącym: "Świątynia Pańska, świątynia Pańska, świątynia Pańska!"² 5 Albowiem jeżeli naprawdę poprawicie wasze postępowanie i jeżeli będziecie się kierować wyłącznie sprawiedliwością jeden wobec drugiego, 6 jeśli nie będziecie uciskać cudzoziemca, sieroty i wdowy <i jeśli krwi niewinnej nie będziecie rozlewać na tym miejscu>³ i jeżeli nie pójdziecie za obcymi bogami na waszą zgubę, 7 wtedy pozwolę wam mieszkać na tym miejscu w ziemi, którą dałem przodkom waszym od dawna i na zawsze. 8 Oto wy na próżno pokładacie ufność w zwodniczych słowach. 9 Nieprawda? Kraść, zabijać, cudzołożyć, przysięgać fałszywie, palić kadzidło Baalowi, chodzić za obcymi bogami, których nie znacie... 10 A potem przychodzicie i stajecie przede Mną w tym domu, nad którym wzywano mojego imienia⁴, i mówicie: "Oto jesteśmy bezpieczni", by móc nadal popełniać te wszystkie występki. 11 Może jaskinią zbójców stał się w waszych oczach ten dom, nad którym wzywano mojego imienia? Ja [to] dobrze widzę - wyrocznia Pana. 12 Idźcie, proszę, do mojego przybytku w Szilo, gdzie dawniej do obrałem mieszkanie dla mojego imienia⁵, i patrzcie, co mu uczyniłem z powodu przewrotności mojego ludu, Izraela. 13 A teraz, ponieważ popełniliście te występki - wyrocznia Pana - i mimo że mówiłem do was nieustannie i niezmordowanie, nie usłuchaliście, a gdy wołałem, nie odpowiedzieliście, 14 uczynię temu domowi, nad którym wzywano mojego imienia, a w którym wy pokładacie ufność, i temu miejscu, danemu wam i waszym przodkom, to samo, co uczyniłem Szilo. 15 Odrzucę was sprzed mego oblicza, podobnie jak odrzuciłem wszystkich waszych braci, całe pokolenie Efraima⁶.

Bałwochwalstwo Izraela

16 Ty zaś nie wstawiaj się za tym narodem, nie zanoś za niego błagań ani modłów, ani też nie nalegaj na Mnie, bo cię nie wysłucham. 17 Czy nie widzisz, co czynią w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy? 18 Synowie zbierają drewno, ojcowie rozpalają ogień, a kobiety ugniatają ciasto, by robić pieczywo ofiarne dla "królowej nieba"⁷, a nadto wylewają ofiary z płynów dla obcych bogów, by Mnie obrażać. 19 Czy Mnie obrażają - wyrocznia Pana - czy raczej siebie samych, na własną hańbę?» 20 Dlatego to mówi Pan: «Oto się żar gniewu mojego rozlewa na to miejsce, na ludzi i na zwierzęta, na drzewa polne i na owoce ziemi - płonie i nie zagaśnie».

Posłuszeństwo Panu a ofiary

21 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: «Dodawajcie wasze ofiary całopalne do waszych ofiar krwawych i spożywajcie mięso! 22 Bo nic nie powiedziałem ani nie nakazałem waszym przodkom, gdy wyprowadzałem ich z Egiptu, co do ofiar całopalnych i krwawych, 23 lecz dałem im tylko przykazanie: Słuchajcie głosu mojego, a będę wam Bogiem, wy zaś będziecie Mi narodem. Chodźcie każdą drogą, którą wam rozkażę, aby się wam dobrze powodziło⁸. 24 Ale nie usłuchali ani nie chcieli słuchać i poszli według zatwardziałości swego przewrotnego serca; odwrócili się plecami, a nie twarzą. 25 Od dnia, kiedy przodkowie wasi wyszli z ziemi egipskiej, do dnia dzisiejszego posyłałem do was wszystkich moich sług, proroków, każdego dnia, bezustannie, 26 lecz nie usłuchali Mnie ani nie nadstawiali swych uszu. Uczynili twardym swój kark, stali się gorszymi niż ich przodkowie. 27 Powiesz im wszystkie te słowa, ale cię nie usłuchają; będziesz wołał do nich, lecz nie dadzą ci odpowiedzi. 28 I odezwiesz się do nich: "To jest naród, który nie usłuchał głosu Pana, swego Boga, i nie przyjął pouczenia. Przepadła wierność, znikła z ich ust".

Lament nad losem Jerozolimy

29 Ostrzyż swe włosy⁹ i odrzuć je
i podnieś lament żałobny na wyżynach,
ponieważ Pan odrzucił i odepchnął
pokolenie zasługujące na Jego gniew.
30 Albowiem synowie Judy czynili nieprawość przed moimi oczami - wyrocznia Pana - umieścili swe obrzydliwe bożki¹⁰ w domu, nad którym wzywano mojego imienia, aby go zbezcześcić. 31 I zbudowali wyżynę Tofet w dolinie Ben-Hinnom, aby palić w ogniu swoich synów i córki¹¹, czego nie nakazałem i co nie przyszło Mi nawet na myśl. 32 Dlatego przyjdą dni - wyrocznia Pana - że nie będzie się już mówić o Tofet lub dolinie Ben-Hinnom, lecz o Dolinie Mordu; w Tofet będą grzebać zmarłych z braku innego miejsca. 33 Trupy tego narodu staną się pożywieniem ptactwa drapieżnego w powietrzu i dzikich zwierząt na ziemi, których nikt nie odpędzi. 34 I sprawię, że zniknie z miast judzkich i z ulic Jerozolimy głos wesela, głos radości, nawoływanie oblubieńca i oblubienicy, bo pustynią stanie się ziemia.

Jr 7, 1-15 - Por. Jr 26,1-6, które opisuje to samo zdarzenie jako niebezpieczny epizod w prorockiej działalności Jeremiasza.

Jr 7, 4 - Takie zdania skandowali lewici przy wejściu do świątyni, witając pielgrzymów. Chcieli w ten sposób podkreślić niezniszczalność świątyni i podnieść jej autorytet, po reformie Jozjasza już i tak wielki.

Jr 7, 6 - Słowa dodane z Jr 22,3.

Jr 7, 10 - Świątynia jest własnością Pana. W okresie upadku religijnego rozumiano obecność Bożą, jako absolutną gwarancję jej nietykalności i pomyślności dla modlących się, ale nie wyciągano stąd żadnych wniosków w postępowaniu moralnym.

Jr 7, 12 - W Szilo mieściło się sanktuarium izraelskie (z Arką Przymierza) w okresie Sędziów; uległo ono zniszczeniu w czasie jednego z najazdów filistyńskich.

Jr 7, 15 - Państwo północne, Izrael, podówczas już nie istniejące od przeszło 100 lat, nazywano w ten sposób od jednego z pokoleń (z którego pochodził też pierwszy jego król, Jeroboam I).

Jr 7, 18 - Jedna z bogiń panteonu kananejskiego (Szapasz), utożsamiana niekiedy z popularną boginią płodności Asztarte; por. też Jr 44,17nn.

Jr 7, 23 - Posłuszeństwo Bogu i Jego Prawu jest znacznie ważniejsze niż ofiary, które bez odpowiedniego usposobienia religijno-moralnego są bezwartościowe. Por. Oz 6,6.

Jr 7, 29 - Na znak smutku i żałoby.

Jr 7, 30 - Por. 2 Krl 16,10-16; 2 Krl 21,4-8, także Ez 8,5-12.

Jr 7, 31 - Por. Iz 30,33 z przypisem i 2 Krl 23,10.

Dalsze upomnienia i groźby

1 ¹ W owym czasie - wyrocznia Pana - wydobędą z ich grobów kości królów judzkich, kości ich przywódców, kości proroków, kości mieszkańców Jerozolimy. 2 I rozrzucę je przed słońcem, księżycem oraz całym wojskiem niebieskim, których oni kochali, którym służyli, za którymi chodzili, których szukali, którym oddawali pokłony. Nikt ich nie pozbiera ani pogrzebie, lecz staną się nawozem na powierzchni ziemi. 3 Wszyscy pozostali będą wybierać raczej śmierć niż życie, ilu ich tylko zostanie z tego przewrotnego plemienia po wszystkich miejscach, po których ich rozproszę - wyrocznia Pana Zastępów.
4 I powiedz im: To mówi Pan:
Czy nie powstaje ten, co upadnie?
Albo czy nie zawraca ten, co zabłądzi?
5 Dlaczego więc buntuje się ten lud [jerozolimski]
i trwa bez końca w odstępstwie?
Trzyma się kurczowo kłamstwa
i nie chce się nawrócić?
6 Uważałem pilnie i słuchałem:
nie mówią, jak trzeba.
Nikt nie żałuje swej przewrotności,
mówiąc: "Co uczyniłem?"
Każdy biegnie dalej swoją drogą
niby koń cwałujący do bitwy.
7 Nawet bocian w przestworzach
zna swoją porę,
synogarlica, jaskółka i żuraw zachowują
czas swego przylotu.
Naród mój jednak nie zna Prawa Pańskiego².

Zakłamanie znawców Prawa

8 Jak możecie mówić: "Jesteśmy mądrzy
i mamy Prawo Pańskie?"
Prawda, lecz w kłamstwo je obróciło
kłamliwe pióro pisarzy³.
9 Mędrcy będą zawstydzeni,
zatrwożą się i zostaną pojmani.
Istotnie, odrzucili słowo Pańskie,
a mądrość na co im się przyda?

Dogłębne zepsucie i kara

10 Dlatego dam ich żony innym,
ich pola zdobywcom.
Albowiem od najmniejszego do największego
wszyscy są chciwi zysku.
Od proroka⁴ do kapłana -
wszyscy hołdują kłamstwu.
11 Podleczają rany córki mojego narodu pobieżnie,
mówiąc: "Pokój, pokój"⁵, a tymczasem nie ma pokoju.
12 Wstydzić się powinni, że popełniali obrzydliwość;
odrzucili jednak wszelki wstyd
i nie potrafią się rumienić.
Dlatego upadną wśród tych, którzy padać będą,
runą w czasie, gdy ich nawiedzę - mówi Pan.
13 Chciałem zebrać u nich żniwo - wyrocznia Pana;
nie ma winogron w winnicy⁶
ani fig na drzewie figowym,
i liście zwiędły».

Wezwanie do ucieczki

14 Po co my siedzimy?
Zgromadźcie się i chodźcie do miast warownych,
aby tam zginąć.
Albowiem Pan, Bóg nasz, dopuszcza na nas zagładę
i daje nam do picia wodę zatrutą⁷,
ponieważ zgrzeszyliśmy przeciw Panu.
15 Oczekujemy pokoju - ale nie ma nic dobrego;
czasu uleczenia - ale oto przerażenie!
16 Od Dan daje się słyszeć parskanie ich koni;
na odgłos rżenia ich rumaków
drży cała ziemia.
Przybywają, by pochłonąć kraj i jego zasoby,
miasto i jego mieszkańców.
17 «Tak, bo wysyłam przeciw wam
węże jadowite,
których nie można zaklinać⁸;
będą was kąsać - wyrocznia Pana -
18 i to bez możności uleczenia».
Ogarnia mnie smutek,
serce moje trawi niemoc.

Skarga Jeremiasza nad losem narodu

19 Ale słuchaj! Krzyk Córy mojego ludu
z ziemi dalekiej:
«Czy nie ma Pana na Syjonie?
Czy nie ma tam Jego króla?»
- «Dlaczego Mnie obrazili swymi posągami,
marnymi bożkami obcymi?»
20 - «Minęły żniwa, skończyła się letnia pora,
a my nie jesteśmy wybawieni».
21 Jestem złamany
załamaniem się Córy mojego ludu,
jestem okryty żałobą
i ogarnęło mnie przerażenie.
22 Czy nie ma już balsamu w Gileadzie,
czy nie ma tam lekarza?
Dlaczego więc nie zabliźnia się
rana Córy mojego ludu?
23 Któż uczyni moją głowę źródłem wody,
a oczy moje fontanną łez,
bym mógł dniem i nocą opłakiwać
zabitych Córy mojego ludu?

Jr 8, 1 - Zbezczeszczenie grobów, uważane za największą hańbę (Pwt 28,26; Ez 32,4nn; Tb 2,3nn), stanowi przykładną karę za bałwochwalstwo. Wywleczone kości będą składały makabryczny hołd bóstwom natury, które Izraelici czcili za życia.

Jr 8, 7 - Instynkt ptaków jest niezawodny w przeciwieństwie do postawy religijnej narodu Bożego.

Jr 8, 8 - Chodzi o tendencyjny wykład Prawa przez oficjalnych jego komentatorów.

Jr 8, 10 - Fałszywego.

Jr 8, 11 - Por. Jr 4,10; Jr 6,14.

Jr 8, 13 - Por. Jr 5,10.

Jr 8, 14 - Aluzja do ordaliów, tj. postępowania karnego w wypadku podejrzenia o cudzołóstwo (por. Lb 5,17-24). Tutaj Bóg wystawia swój niewierny naród na próbę - por. także Jr 9,14; Jr 23,15; Lm 3,15.19.

Jr 8, 17 - Por. Ps 58[57],5n; Koh 10,11; Syr 12,13; Jk 3,7.

Upadek moralny narodu

1 Któż da mi schronisko dla podróżnych na pustyni,
bym mógł opuścić swój naród i oddalić się od niego?
Wszyscy oni są bowiem cudzołożnikami, gromadą buntowników.
2 Niby łuk napinają swój język;
kłamstwo, a nie prawda panuje w kraju.
Albowiem kroczą od przewrotności do przewrotności,
a nie uznają Pana.
3 Wystrzegajcie się jeden drugiego
i nie ufajcie nikomu z braci!
Każdy bowiem brat oszukuje podstępnie,
a każdy przyjaciel głosi oszczerstwa.
4 Jeden zwodzi drugiego,
nie mówiąc prawdy;
przyzwyczaili swój język do kłamstwa,
postępują przewrotnie, nie chcą
5 się nawrócić.
Oszustwo na oszustwie, obłuda na obłudzie;
nie chcą znać Pana - <wyrocznia Pana>.
6 Dlatego to mówi Pan Zastępów:
«Oto ich wypróbuję przetapiając w tyglu¹.
Bo jak [inaczej] mogę postąpić wobec Córy mojego ludu?
7 Ich język jest śmiercionośną strzałą,
słowa ich ust są oszustwem.
Jeden do drugiego mówi: "Pokój"²,
a w sercu swoim przygotowuje mu podstęp.
8 Czy mam ich za to nie karać - wyrocznia Pana -
i nad narodem takim jak ten
nie dokonać pomsty?»

Wezwanie do lamentacji

9 Po górach podnieście płacz i lament;
na pastwiskach stepowych - pieśń żałobną,
bo są spalone. Nikt tamtędy nie przechodzi
i nie słychać porykiwania bydła.
Od ptaków powietrznych do dzikiego zwierza
wszystko ucichło, znikło.
10 «Zamienię Jerozolimę w stos gruzu,
siedlisko szakali,
miasta zaś judzkie w pustkowie,
pozbawione mieszkańców».
11 Kto jest tak rozumny, by to wyjaśnić?
Komu usta Pańskie powiedziały, niech to ogłosi:
Dlaczego kraj uległ spustoszeniu,
został opuszczony, jak pustynia,
gdzie nie ma wędrowca?

Przyczyny kary

12 I rzekł Pan: «Dlatego że opuścili moje Prawo, które im dałem, że nie słuchali mojego głosu i nie postępowali według niego, 13 lecz postępowali według zatwardziałości swego serca i chodzili za Baalami³, jak ich nauczyli ich przodkowie. 14 Dlatego to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Oto dam im - narodowi temu - za pokarm piołun i za napój wodę zatrutą⁴. 15 Rozproszę ich między narodami, których nie znają oni ani ich przodkowie, i poślę w ślad za nimi miecz, aż dokonam zupełnej ich zagłady».

Lamentacja

16 To mówi Pan Zastępów: «Uwaga!
Zawołajcie płaczki, aby przyszły,
poślijcie po najroztropniejsze,
by przybyły.
17 Niech się spieszą
i niech zaśpiewają nad nami pieśń żałobną,
a łzy wytrysną z naszych oczu
i woda popłynie z naszych powiek».
18 Albowiem głos żałobny daje się słyszeć z Syjonu:
«Jakże jesteśmy zrujnowani,
zawstydzeni ponad miarę,
ponieważ musimy kraj opuścić
i porzucić nasze mieszkania».
19 Niewiasty! Słuchajcie słowa Pana,
i niech wasze ucho przyjmie słowo ust Jego!
Nauczcie wasze córki zawodzeń,
a jedna drugą pieśni żałobnej:
20 «Śmierć⁵ wtargnęła przez nasze okna,
weszła do naszych pałaców,
zgładziła dziecko z ulicy,
a młodzieńców z placów.
21 Trupy ludzkie leżą
jak nawóz na polu,
jak snopy za żniwiarzem,
których nikt nie zbiera».
22 To mówi Pan:
«Mędrzec niech się nie szczyci swą mądrością,
siłacz niech się nie chełpi swą siłą
ani bogaty niech się nie przechwala swym bogactwem.
23 Raczej chcąc się chlubić, niech się szczyci tym,
że jest roztropny i że Mnie poznaje,
iż jestem Jahwe, który okazuje łaskawość,
praworządność i sprawiedliwość na ziemi -
w tym to mam upodobanie» - wyrocznia Pana.

Sąd nad narodami

24 «Oto dni nadejdą - wyrocznia Pana - kiedy nawiedzę wszystkich obrzezanych według ciała⁶; 25 Egipt, Judę i Edom, Ammonitów, Moab i wszystkich, którzy podcinają włosy⁷ i mieszkają na pustyni. Albowiem wszystkie narody są nieobrzezane i cały dom Izraela jest nieobrzezanego serca».

Jr 9, 6 - Por. Jr 6,28nn. Pan poddaje swój naród ciężkim próbom, chcąc go oczyścić.

Jr 9, 7 - Por. 2 Krl 9,18.

Jr 9, 13 - Zbiorowe określenie bóstw pogańskich.

Jr 9, 14 - Por. Jr 23,15 oraz przypis do Jr 8,14.

Jr 9, 20 - Śmierć przedstawiona jest jako niepowstrzymana siła, mająca dostęp wszędzie; jak złoczyńca wdziera się niepostrzeżenie przez okno, zabierając nawet dzieci i młodzież (Jr 6,11).

Jr 9, 24 - Tj. posiadającym zewnętrzny znak obrzezania.

Jr 9, 25 - Podcinanie włosów (Jr 25,23; Jr 49,28.32) posiadało jakąś symbolikę religijną i było surowo zakazane Izraelitom: Kpł 19,27.

Satyra na obce bóstwa i bałwochwalców

1 Słuchajcie słowa, które Pan mówi do was, domu Izraela!
2 To mówi Pan:
«Nie przyswajajcie sobie postępowania narodów
ani nie obawiajcie się znaków niebieskich¹,
mimo że obawiają się ich narody.
3 ² Albowiem to, co wzbudza lęk u narodów, jest niczym,
jako że jest drewnem wyrąbanym w lesie,
obrobionym dłutem, rękami rzeźbiarza.
4 Zdobi się je srebrem i złotem,
umocowuje się za pomocą gwoździ i młotka,
by się nie chwiało.
5 [Posągi] te są jak strachy na ptaki wśród pola melonów,
nie mówią,
trzeba je nosić, bo nie chodzą.
Nie bójcie się ich, gdyż nie mogą zaszkodzić,
ani są zdolne czynić dobrze.
6 Nikogo nie można porównać do Ciebie, Panie!
Jesteś wielki i wielkie jest przepotężne imię Twoje!
7 Kto nie lękałby się Ciebie, Królu narodów?
Tobie to właśnie przysługuje.
Bo spośród wszystkich mędrców narodów
i spośród wszystkich ich królestw
nikt nie może się równać z Tobą.
8 Wszyscy razem są głupi i bezrozumni;
nauka pochodząca od bałwanów - to drewno.
9 Srebro kute w płytki,
przywożone z Tarszisz, a złoto z Ufaz³ -
dzieło sprawnych rąk złotnika.
Szaty ich są z purpury i szkarłatu -
to wszystko jest dziełem zręcznych rzemieślników.
10 Pan natomiast jest prawdziwym Bogiem,
jest Bogiem żywym i Królem wiecznym.
Gdy się gniewa, drży ziemia,
a narody nie mogą się ostać wobec Jego gniewu.
11 ⁴ Tak macie mówić do nich:
"Bogowie, którzy nie uczynili nieba i ziemi,
znikną z ziemi i spod tego nieba".
12 On uczynił ziemię swą mocą,
umocnił świat swą mądrością,
a swoim rozumem rozpostarł niebiosa.
13 Na dźwięk Jego głosu⁵ huczą wody w niebie⁵,
On sprawia, że się chmury podnoszą z krańców ziemi;
On czyni błyskawice - zapowiedź deszczu -
i wysyła wiatr ze swoich zbiorników.
14 Ograniczony pozostaje każdy człowiek bez wiedzy,
wstydzić się musi każdy złotnik z powodu bożka.
Utoczył bowiem podobizny, które są kłamstwem
i nie ma w nich [życiodajnego] tchnienia.
15 Są one nicością, tworem śmiesznym,
zginą, gdy nadejdzie czas obrachunku z nimi⁶.
16 Nie takim jest dziedzictwo Jakuba.
On bowiem ukształtował wszechświat⁷.
Izrael zaś jest szczepem Jego dziedzictwa.
Imię Jego: Pan Zastępów».

Wygnanie

17 Pozbieraj z ziemi swój tobół,
ty, która pozostajesz oblężona!
18 Albowiem to mówi Pan:
«Oto daleko odrzucę tym razem
mieszkańców kraju.
Sprowadzę na nich ucisk,
by Mnie odnaleźli».
19 Biada mi z powodu mego nieszczęścia!
Klęska moja jest nieuleczalna!
A ja myślałem: To jest jedynie <mój> ból
i mogę go znieść.
20 Namiot mój uległ zniszczeniu,
wszystkie moje sznury zostały zerwane.
Synowie moi odeszli ode mnie, nie ma ich.
Nikogo już nie ma, kto by naprawił namiot
i kto by rozpiął moje płótna.
21 Tak, pasterze⁸ okazali się nierozumni,
nie szukali Pana,
dlatego się im nie poszczęściło,
a cała ich trzoda uległa rozproszeniu.
22 Słuchajcie nowiny: Oto nadchodzi!
Wielka wrzawa z ziemi północnej⁹,
aby zamienić miasta judzkie w pustynię,
w siedlisko szakali.

Modlitwa prorocka

23 Wiem, Panie, że nie człowiek wyznacza swą drogę,
i nie w jego mocy leży kierować swoimi krokami, gdy idzie¹⁰.
24 Ukarz mnie, Panie,
lecz według słusznej miary,
nie według swego gniewu,
byś mnie zbyt nie umniejszył.
25 ¹¹ Wylej gniew swój na narody,
które Ciebie nie uznają,
i na plemiona,
które nie wzywają Twego imienia.
Pochłonęły bowiem one Jakuba,
zniszczyły go i spustoszyły jego pastwiska.

Jr 10, 2 - Dociekania astralne, pochodzenia mezopotamskiego, nasuwały niebezpieczeństwo skażenia religijnego.

Jr 10, 3-16 - Polemika z kultem bałwochwalczym o charakterze pamfletu, podobna do Ba 6,1 (List Jeremiasza), Dn 14,1-22. Fragment ten jest pochodzenia znacznie późniejszego.

Jr 10, 9 - Położenie Ufaz nie jest znane.

Jr 10, 11 - Wiersz zachowany tylko w jęz. aram., być może pochodzenia liturgicznego.

Jr 10, 13 - "Głos Pana" - por. Ps 29[28] [->Ps 9[28],1]; "wody w niebie" - kosmografia starosemicka odróżniała "wody górne", źródło opadów atmosferycznych, od zbiorowiska "wód dolnych" - por. Rdz 1,7. Podobnie wiatr umieszczano w zbiornikach - por. Hi 37,9; Hi 38,24; Hi 51,52.

Jr 10, 15 - O sądzie nad bóstwami obcymi por. Wj 12,12; Lb 33,4; So 2,11.

Jr 10, 16 - Dosł.: "to wszystko".

Jr 10, 21 - Przywódcy narodu duchowni i świeccy.

Jr 10, 22 - Por. Jr 4,13; Jr 5,15nn; Jr 6,22n.

Jr 10, 23 - Por. Ps 37[36],23n; Prz 20,24.

Jr 10, 25 - Późniejszy dodatek, być może z Ps 79[78],6n.

Pan wobec przeniewierczego narodu

Złamanie przymierza

1 Słowo, które Pan oznajmił Jeremiaszowi: 2 «Słuchajcie słów tego przymierza i mówcie do mężów Judy oraz do mieszkańców Jerozolimy. 3 Powiesz im: To mówi Pan, Bóg Izraela: Przeklęty człowiek, który nie słucha słów tego przymierza, 4 jakie dałem przodkom waszym, gdy wyprowadzałem ich z Egiptu, z pieca do topienia żelaza¹, mówiąc: Słuchajcie głosu mojego i postępujcie według tego, co wam rozkazałem! Będziecie moim ludem, Ja zaś będę waszym Bogiem, 5 abym mógł wypełnić przysięgę złożoną przodkom waszym, że dam im ziemię opływającą w mleko i miód², jak ją dzisiaj macie». A ja odpowiedziałem: «Niech się tak stanie, Panie!» 6 I rzekł Pan do mnie: «Ogłoś wszystkie te słowa w miastach judzkich i na ulicach Jerozolimy. Słuchajcie słów tego przymierza i wypełniajcie je! 7 Albowiem usilnie pouczałem waszych przodków od dnia, gdy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej aż do dnia dzisiejszego, bezustannie napominając: Słuchajcie głosu mojego! 8 Oni jednak nie usłuchali ani nie nakłonili swego ucha. Każdy postępował według zatwardziałości swego przewrotnego serca. Wypełniłem więc na nich wszystkie słowa tego przymierza, jakie nakazałem im zachować, a którego oni nie zachowali». 9 I rzekł Pan do mnie: «Powstał spisek między mężami Judy i mieszkańcami Jerozolimy. 10 Powrócili do grzechów swoich dawnych przodków, którzy wzbraniali się słuchać moich słów. Poszli i oni za obcymi bogami, by im służyć: Dom Izraela i dom Judy złamały moje przymierze, które zawarłem z ich przodkami».

Kara

11 Dlatego tak mówi Pan: «Oto sprowadzę na nich nieszczęście, którego nie będą mogli uniknąć; będą do Mnie wołali, ale ich nie wysłucham. 12 Mogą pójść miasta judzkie i mieszkańcy Jerozolimy, by wzywać bogów, którym palili kadzidło; wcale ich jednak nie wysłuchają w czasie ich nieszczęścia. 13 Bo ile masz miast, tyle też bogów, Judo! Ile ma ulic Jerozolima, tyle wznieśliście ołtarzy Hańbie³, ołtarzy kadzielnych dla Baala. 14 Ty zaś nie wstawiaj się za tym narodem i nie zanoś za niego błagalnych modłów, bo ich nie wysłucham, gdy będą do Mnie wołać w czasie nieszczęścia.
15 Czego chce oblubienica moja w mym domu?
Wypełniłaś swój plan przewrotny.
Czy modlitwy i mięso ofiarne mogą odwrócić
od ciebie twoje nieszczęście,
tak że się kiedyś uradujesz?
16 "Zielonym drzewem oliwnym, zdobnym pięknymi owocami"⁴ nazwał cię Pan.
Na głos wielkiego szumu rozpalił się nad nim płomień
i spłonęły jego gałęzie.
17 Pan Zastępów, który cię zasadził, zawyrokował o twoim nieszczęściu na skutek przestępstwa domu Izraela i domu Judy; popełnili je na własną szkodę, drażniąc Mnie przez ofiarowanie kadzidła Baalowi».

Knowanie przeciw Jeremiaszowi

18 Pan mnie pouczył i dowiedziałem się;
wtedy przejrzałem ich postępki.
19 Ja zaś jak potulny baranek,
którego prowadzą na zabicie⁵,
nie wiedziałem,
że powzięli przeciw mnie zgubne plany:
«Zniszczmy drzewo wraz z jego mocą⁵,
zgładźmy go z ziemi żyjących,
a jego imienia niech już nikt nie wspomina!»
20 Lecz Pan Zastępów jest sprawiedliwym sędzią,
bada nerki i serce⁶.
Chciałbym zobaczyć Twoją zemstę nad nimi,
albowiem Tobie powierzam moją sprawę.
21 Dlatego to mówi Pan przeciw mężom z Anatot, którzy nastają na twoje życie, mówiąc: «Nie będziesz prorokował w imię Pana, byś nie zginął z naszej ręki. 22 <Dlatego to mówi Pan Zastępów:> Oto ich ukarzę. Młodzieńcy ich poniosą śmierć od miecza, synowie ich i córki umrą z głodu. 23 Nikt z nich nie pozostanie, bo sprowadzę klęskę na mężów z Anatot w roku ich nawiedzenia».

Jr 11, 4 - Por. Jr 9,6 oraz Pwt 4,20.

Jr 11, 5 - Określenie przysłowiowe, częste w ST, np. Wj 3,8; Wj 13,5; Kpł 20,24; Lb 13,27; Pwt 6,3; Pwt 11,9; Pwt 26,9-15.

Jr 11, 13 - Synonim Baala. Imion bóstw pogańskich raczej unikano, zastępując je wyrazem boszet, tj. hańba.

Jr 11, 16 - Por. Oz 14,7.

Jr 11, 19 - Pierwsze porównanie tego rodzaju w Biblii. Por. wpływ tego obrazu w Iz 53,7 i w NT: J 1,29; 1 P 1,19; Ap 5,6nn. "Mocą" - tekst prawdopodobnie skażony, różnie poprawiany.

Jr 11, 20 - Wg ST siedlisko i organ myśli oraz dążeń człowieka, synonim sumienia.

Sprawiedliwość a nagroda

1 Sprawiedliwość jest przy Tobie, Panie, jeśli zacznę prowadzić spór z Tobą. Chciałbym jednak mówić z Tobą o słuszności:
Dlaczego życie przewrotnych upływa pomyślnie?¹
Dlaczego wszyscy przewrotni zażywają pokoju?
2 Ty ich sądzisz, zapuszczają więc korzenie,
rozwijają się, przynoszą także owoce.
Blisko jesteś ich ust, daleko jednak od ich sumienia².
3 Ty zaś, Panie, znasz mnie, patrzysz na mnie,
badasz serce moje, ono jest z Tobą.
Oddziel ich jak owce na rzeź,
przygotuj ich na dzień mordu!³
4 Dokądże będzie pogrążona w żałobie ziemia,
a trawa na każdym polu wysuszona?
Na skutek przewrotności jej mieszkańców
wyginęły zwierzęta i ptaki.
Myślą bowiem: Bóg nie widzi naszych dróg.
5 Bo jeżeli męczysz się, biegnąc z pieszymi,
to jakże pójdziesz w zawody z jeźdźcami?
A jeżeli tylko w spokojnym kraju czujesz się bezpiecznym,
co będziesz robić w bujnej gęstwinie Jordanu?⁴
6 Również twoi bracia i twoja rodzina,
nawet oni cię zdradzą,
nawet oni pełnym głosem wołają za tobą⁵.
Nie ufaj im, gdy będą mówić do ciebie piękne słowa.

Skarga Pana nad występnością narodu

7 «Opuściłem swój dom, pozostawiłem swoje dziedzictwo.
To, co umiłowałem, oddałem
w ręce swych nieprzyjaciół.
8 Moje dziedzictwo stało się dla Mnie
jak lew w gęstwinie.
Podniosło przeciw Mnie swój głos,
dlatego muszę go nienawidzić.
9 Czy moje dziedzictwo jest pstrym ptakiem⁶,
nad którym krążą dokoła ptaki drapieżne?
Chodźcie, zgromadźcie wszystkie zwierzęta polne,
przyprowadźcie, by je pożarły.
10 Liczni pasterze zniszczyli moją winnicę⁷,
stratowali moją posiadłość.
Obrócili moje ulubione pole
w dzikie pustkowie.
11 Zamienili je na pełne żałoby
odludzie - jest wobec Mnie ono pustynią.
Spustoszony jest cały kraj
i nie ma nikogo, kto by wziął sobie [to] do serca.
12 Na wszystkie pagórki pustyni
dotarli łupieżcy,
<albowiem miecz Pana pożera>⁸;
od końca do końca kraju
żaden z ludzi nie zażywa pokoju.
13 Posiali pszenicę, lecz zebrali ciernie:
natrudzili się bezużytecznie.
Wstydzić się muszą swych zbiorów
z powodu gniewu Pana.

Izrael a narody sąsiednie

14 To mówi Pan przeciw wszystkim moim złym sąsiadom⁹, którzy naruszyli dziedzictwo, jakie dałem swemu narodowi, Izraelowi: Oto ich wyrwę z ich ziemi, lecz i dom judzki wyrwę spośród nich. 15 Lecz gdy ich już wyrwę, ogarnie Mnie znów litość nad nimi i przyprowadzę każdego z nich do jego dziedzictwa i każdego z nich do jego kraju. 16 A jeżeli przyswoją sobie zupełnie drogi mego ludu, tak że będą przysięgać na moje imię: "Na życie Pana"¹⁰, podobnie jak nauczyli naród mój przysięgać na Baala, wtedy mogą rozprzestrzenić się wśród mojego narodu. 17 Jeśli zaś nie posłuchają, wyrwę taki naród, wyrwę, tak że zginie» - wyrocznia Pana.

Jr 12, 1 - Por. Hi 21,7nn; Ps 37[36] [->Ps 37[36],1]; Ps 73[72],3nn.

Jr 12, 2 - Dosł.: "od ich nerek" - por. Jr 11,20.

Jr 12, 3 - Złorzeczenia, jakie występują niekiedy w ST, są pełne iście wschodnich porównań, tchnących kontrastami życia starożytnych Semitów; dla ludzi żyjących pod znakiem ofiarnej miłości NT wydają się one wprost paradoksalne, a zwłaszcza bliskie sąsiedztwo ofiarnej miłości i żądania zemsty. Prorok będący rzecznikiem Boga nie przestaje być tym samym wiernym przedstawicielem swego czasu, a jego żądanie wyrównania rachunku sprawiedliwości nie zawsze są wolne od osobistego zaangażowania. Nie jest to jednak zaangażowanie egoistyczne, szukające swego, lecz przeświadczenie człowieka wpatrzonego w Prawo Boże i nie znającego poza nim ideału. Często Prorok widzi też w działalności swych nieprzyjaciół niebezpieczeństwo dla zleconej sobie posługi słowa Bożego.

Jr 12, 5 - Nawiązując do popularnych powiedzeń, Bóg domaga się od Proroka jeszcze większej gotowości do pełnienia dalszych poleceń. Gęste tropikalne zarośla nad brzegiem Jordanu pełne były dzikich zwierząt i dlatego uważano je za bardzo niebezpieczne.

Jr 12, 6 - Rodzina i krewni Jeremiasza byli zapewne przeciwni jego działalności, przeciwstawiającej się czynnikom oficjalnym, królom i kapłanom oraz powszechnej opinii.

Jr 12, 9 - Tłum. przypuszczalne.

Jr 12, 10 - Por. Jr 5,10.

Jr 12, 12 - Słowa wtrącone z innego kontekstu.

Jr 12, 14 - Tradycyjnym wrogom Izraela (Moab, Ammon, Edom itd.); por. Jr 25,19nn.

Jr 12, 16 - Swego rodzaju wyznanie wiary.

Zbutwiały pas¹

1 To powiedział mi Pan: «Idź i kup sobie lniany pas i włóż go sobie na biodra, ale nie kładź go do wody!» 2 I kupiłem pas zgodnie z rozkazem Pańskim i włożyłem go sobie na biodra. 3 Po raz drugi otrzymałem polecenie Pańskie: 4 «Weź pas, który kupiłeś, a który nosisz na swych biodrach, wstań i idź nad Eufrat i schowaj go tam w rozpadlinie skały!» 5 Poszedłem i ukryłem go nad Eufratem, jak mi rozkazał Pan. 6 Po upływie wielu dni rzekł do mnie Pan: «Wstań i idź nad Eufrat i zabierz stamtąd pas, który ci kazałem ukryć». 7 I poszedłem nad Eufrat, odszukałem i wyciągnąłem pas z miejsca, w którym go ukryłem, a oto pas zbutwiał i nie nadał się do niczego. 8 I skierował Pan do mnie następujące słowo: 9 «To mówi Pan: Tak oto zniszczę pychę Judy i bezgraniczną pychę Jerozolimy. 10 Przewrotny ten naród odmawia posłuszeństwa moim słowom, postępując według swego zatwardziałego serca; ugania się za obcymi bogami, by im służyć i oddawać cześć - niech więc się stanie jak ten pas, który nie nadaje się do niczego. 11 Albowiem jak przylega pas do bioder mężczyzny, tak przygarnąłem do siebie cały dom Izraela i cały dom Judy - wyrocznia Pana - by były dla Mnie narodem, moją sławą, moim zaszczytem i moją dumą.

Rozbite naczynie

12 Powiesz im: "To mówi Pan, Bóg Izraela: Każdy dzban można napełnić winem"². A jeśli ci odpowiedzą: "Czyż nie wiemy, że każdy dzban można napełnić winem?" 13 powiesz im: "To mówi Pan: Oto napełnię pijaństwem wszystkich mieszkańców tego kraju, królów zasiadających na tronie Dawida, kapłanów, proroków oraz wszystkich mieszkańców Jerozolimy 14 i porozbijam ich jednych o drugich³, ojców wraz z synami - wyrocznia Pana - bezwzględnie, bez litości i bez miłosierdzia wyniszczę ich"».

Odrzucić pychę

15 Słuchajcie i uważajcie bacznie,
nie unoście się pychą,
bo Pan przemówił.
16 Oddajcie chwałę Panu, Bogu waszemu,
zanim ciemności nastaną
i zanim potykać się będą wasze nogi
w mrocznych górach.
Wyczekujecie światła,
lecz On je zamieni w ciemności⁴,
rozprzestrzeni mroki.
17 Jeżeli zaś tego nie posłuchacie,
będę potajemnie płakał
nad waszą pychą.
Będę płakał nieustannie
i zamienią się w potoki łez moje oczy,
bo trzoda Pańska⁵ idzie w niewolę.
18 «Powiedz do króla i królowej:
Usiądźcie zupełnie nisko,
albowiem spadła z waszych głów
korona chwały⁶.
19 Miasta Negebu zamknięto
i nie ma nikogo, kto by je otworzył.
Cały Juda poszedł w niewolę,
w niewolę poszedł doszczętnie.
20 Podnieś oczy i patrz
na przybywających z północy!
Gdzie jest trzoda powierzona tobie,
twoje wspaniałe owce?
21 Co powiesz, gdy cię nawiedzą
ci, których ty przyzwyczaiłeś do siebie
jako najbliższych przyjaciół?⁷
Czy nie ogarną cię boleści
jak rodzącą kobietę?
22 A jeżeli pomyślisz sobie:
"Dlaczego to mnie spotkało?"
Z powodu licznych twoich grzechów
zostały odkryte poły twej szaty⁸,
obnażone twe pięty.
23 Czy Etiopczyk może zmienić swoją skórę,
a lampart swoje pręgi?
Tak samo czy możecie czynić dobrze,
wy, którzyście się nauczyli postępować przewrotnie?
24 Rozproszę was więc jak plewy
roznoszone podmuchem wiatru pustynnego.
25 Taki jest twój los,
zapłata ode Mnie za twój bunt
- wyrocznia Pana -
za to, że o Mnie zapomniałaś,
a zaufałaś Kłamstwu⁹.
26 Ja również odchylę poły twej szaty⁸ aż do twej twarzy,
tak że widoczna będzie twoja hańba.
27 Ach, twoje cudzołóstwa i twoje rżenie,
twoja haniebna rozwiązłość!
Na wyżynach i na polach
widziałem twoje obrzydliwości.
Biada tobie, Jerozolimo,
iż nie poddajesz się oczyszczeniu!
Dokądże jeszcze?»

Jr 13, 1-11 - Wizja prorocka o znaczeniu symbolicznym, wyjaśnionym w w. 9-11.

Jr 13, 12 - Powiedzenie przysłowiowe, podkreślające lekkomyślność i zaślepienie mieszkańców Jerozolimy, szczególnie zaś kół kierowniczych.

Jr 13, 14 - Być może aluzja do skłócenia wewnętrznego Judy w latach poprzedzających upadek państwa.

Jr 13, 16 - Przeciwieństwo światło-ciemność, częste w symbolice religijnej ST, oznacza tu z jednej strony ratunek i pomyślność, z drugiej zaś gniew Boży i karę.

Jr 13, 17 - Naród judzki.

Jr 13, 18 - Jechoniasz (Joakin, Koniasz) został uprowadzony z matką do Babilonu po trzymiesięcznym zaledwie panowaniu.

Jr 13, 21 - Krytyka lekkomyślnych przymierzy politycznych. Byli sprzymierzeńcy staną się najeźdźcami.

Jr 13, 22.26 - Eufemizm na oznaczenie zhańbienia kobiety, szczególnej kary Bożej - por. Iz 47,2n; Am 7,17; Oz 2,5; Na 3,5.

Jr 13, 25 - Por. przypis do Jr 11,13.

Plaga suszy¹

1 Słowo, które Pan oznajmił Jeremiaszowi w związku z suszą:
2 «Smutek ogarnął ziemię Judy,
a bramy jej pełne są żałoby,
skłaniają się smutno ku ziemi,
a podnosi się krzyk Jerozolimy.
3 Jej najznakomitsi mężowie
posyłają swe sługi po wodę,
przychodzą do cystern, nie znajdują wody.
Wracają z pustymi naczyniami
<są zawstydzeni i zmieszani
i zakrywają sobie głowy>².
4 Uprawa roli ustała,
albowiem deszcz nie pada na ziemię;
przepełnieni zgryzotą rolnicy
zakrywają swoją głowę.
5 Nawet łania rodzi na polu
i opuszcza swoje małe,
bo nie ma trawy.
6 Dzikie zaś osły stoją na pagórkach,
chwytają powietrze jak szakale;
ich oczy mętnieją,
bo braknie paszy».
7 Jeśli nasze grzechy świata przeciw nam,
Panie, działaj przez wzgląd na Twoje imię,
bo pomnożyły się nasze występki,
zgrzeszyliśmy przeciw Tobie.
8 Nadziejo Izraela, Panie,
jego Zbawco w chwilach niepowodzeń,
dlaczego jesteś jak obcy w kraju,
jak podróżny, który się zatrzymuje,
by tylko przenocować?
9 Dlaczego upodabniasz się do człowieka,
który popadł w osłupienie,
do wojownika, co nie jest w stanie pomóc?
Ty jednak jesteś wśród nas, Panie,
a imię Twoje zostało wezwane nad nami³.
Nie opuszczaj nas!
10 To mówi Pan do tego narodu:
«Lubią tak biegać na wszystkie strony,
nóg swoich nie oszczędzają.
Ale Pan nie ma w nich upodobania.
Teraz przypomina sobie ich nieprawości
i karze ich grzechy».

Zwodnicze nadzieje

11 I rzekł Pan do mnie: «Nie wstawiaj się za pomyślnością tego narodu. 12 Nawet jeśli będą prosić, nie będę słuchał ich wołania, a jeśli będą składać całopalenia i ofiary z pokarmów, nie przyjmę ich, ale raczej wyniszczę ich mieczem, głodem i zarazą»⁴. 13 I powiedziałem: «Ach, Panie Boże, oto prorocy mówią im: "Nie ujrzycie miecza, nie zaznacie głodu, albowiem prawdziwy pokój zapewnię wam na tym miejscu"». 14 I rzekł Pan do mnie: «Prorocy ci głoszą kłamstwo w moje imię. Nie posłałem ich, nie dawałem poleceń ani nie przemówiłem do nich. Kłamliwe widzenia, zmyślone przepowiednie, urojenia swych serc - oto co wam przepowiadają. 15 Dlatego to mówi Pan o prorokach, którzy - mimo że ich nie posłałem - przepowiadają w imię moje tymi słowami: "Miecza i głodu nie będzie w tym kraju". Od miecza i od głodu poginą ci prorocy. 16 Ludzie zaś, którym oni przepowiadają, będą wyrzuceni na ulice Jerozolimy jako ofiary głodu i miecza. Nikt ich nie pochowa, ani ich żon, ani ich synów, ani ich córek, i wyleję na nich ich własną nieprawość».

Nowa lamentacja i wyznanie wiary

17 «Oznajmisz im to słowo:
Oczy moje wylewają łzy
dzień i noc bez przerwy,
bo wielki upadek dotknie
Dziewicę, Córę mojego ludu⁵,
klęska bardzo wielka.
18 Gdy wyjdę na pole -
oto pobici mieczem!
Jeśli pójdę do miasta -
oto męki głodu!
Nawet prorok i kapłan
błądzą po kraju nic nie rozumiejąc».
19 Czy nieodwołalnie odrzuciłeś Judę
albo czy odczuwasz wstręt do Syjonu?
Dlaczego nas dotknąłeś
klęską bez możliwości uleczenia nas?
Spodziewaliśmy się pokoju, ale nie ma nic dobrego;
czasu uleczenia⁶ - a tu przerażenie!
20 Uznajemy, Panie, naszą niegodziwość,
przewrotność naszych przodków,
bo zgrzeszyliśmy przeciw Tobie.
21 Nie odrzucaj [nas] przez wzgląd na Twoje imię,
od czci nie odsądzaj tronu Twojej chwały!
Pamiętaj, nie zrywaj swego przymierza z nami!
22 Czy są wśród bożków pogańskich tacy,
którzy by zesłali deszcz?
Czy może niebo zsyła krople deszczu?
Czy raczej nie Ty, Panie, nasz Boże?
W Tobie pokładamy nadzieję,
bo Ty uczyniłeś to wszystko.

Jr 14, 1 - Plaga suszy należała do częstych w Palestynie. Prorok przedstawia ją jako karę Bożą.

Jr 14, 3 - Prawdopodobnie dodatek.

Jr 14, 9 - Tzn. jesteśmy Twoją własnością.

Jr 14, 12 - Trzy tradycyjne klęski, bardzo częsty motyw gróźb prorockich.

Jr 14, 17 - Określenia narodu izraelskiego.

Jr 14, 19 - Zbawczą działalność Bożą przedstawiają prorocy często jako "uzdrowienie" lub "uleczenie".

Nieodwołalny sąd Pański

1 Pan jednak powiedział mi: «Nawet gdyby Mojżesz i Samuel¹ stanęli przede Mną, serce moje nie skłoniłoby się ku temu ludowi. Wypędź ich sprzed mojego oblicza i niech odejdą! 2 A jeśli ci powiedzą: Dokąd pójdziemy? odpowiesz im: To mówi Pan:
Kto jest przeznaczony na śmierć - na śmierć,
kto pod miecz - pod miecz,
kto na głód - na głód,
a kto na wygnanie - na wygnanie.
3 I ustanowię przeciw wam cztery rodzaje [nieszczęść] - wyrocznia Pana: miecz, aby zabijał; psy, by wywlekały; ptaki powietrzne i zwierzęta lądowe, by pożerały i wyniszczyły. 4 Uczynię ich postrachem wszystkich królestw ziemi z powodu Manassesa, syna Ezechiasza, króla judzkiego, za to, co uczynił w Jerozolimie².
5 Któż [bowiem] ma litość nad tobą, Jerozolimo?
Kto współczuje tobie?
Kto zboczy z drogi, by zapytać,
jak ci się powodzi?
6 Tyś Mnie odrzuciła - wyrocznia Pana -
odwróciłaś się tyłem.
A Ja wyciągnąłem rękę nad tobą
i zniszczyłem cię.
Mam dość przebaczania!
7 Oddzieliłem ich wiejadłem³
w bramach kraju,
pozbawiłem potomstwa
i wygubiłem swój naród,
ale postępowania swego oni nie zmienili.
8 Wdowy ich stały się liczniejsze
niż nadmorski piasek.
Sprowadziłem na matki i na młodzieńców
niszczyciela w samo południe⁴,
zesłałem na nich nagle
trwogę i poniżenie.
9 Gaśnie matka siedmiu synów,
oddaje swego ducha.
Słońce jej zachodzi, nim się dzień skończył,
ogarnął ją wstyd i zmieszanie.
To, co z nich zostanie,
dam na pastwę miecza,
na łup ich nieprzyjaciół» -
<wyrocznia Pana>.

Skarga Jeremiasza

10 Biada mi, matko moja, żeś mnie porodziła⁵,
męża skargi i niezgody dla całego kraju.
Nie pożyczam ani nie daję pożyczki,
a wszyscy mi złorzeczą.
11 Naprawdę, Panie, czy nie służyłem Tobie jak najlepiej?
Czy się nie wstawiałem u Ciebie za nieprzyjacielem
w czasie jego nieszczęścia i niedoli?
12 «Czy żelazo może pokruszyć,
żelazo z północy lub spiż?
13 Twój dobytek i twoje skarby
wydam na grabież, bez zapłaty,
za wszystkie twoje grzechy,
we wszystkich twoich granicach.
14 Ciebie zaś oddam w niewolę
twym nieprzyjaciołom
w kraju, którego nie znasz.
Gniew mój bowiem rozniecił ogień,
który nad wami zapłonie».
15 Ty wiesz...⁶ Panie, pamiętaj o mnie i wejrzyj na mnie!
Pomścij się za mnie nad moimi prześladowcami!⁶
Nie dozwól, bym zginął z powodu Twej wyczekującej cierpliwości;
wiedz, że dla Ciebie znoszę poniżenie.
16 Ilekroć otrzymywałem Twoje słowa, pochłaniałem je,
a Twoje słowo stawało się dla mnie rozkoszą
i radością serca mego.
Bo imię Twoje zostało wezwane nade mną,
Panie, Boże Zastępów!
17 Nigdy nie zasiadałem w wesołym gronie,
by się bawić;
pod Twoją ręką siadałem samotny,
bo napełniłeś mnie gniewem.
18 Dlaczego mój ból nie ma granic,
a moja rana jest nieuleczalna,
niemożliwa do uzdrowienia?
Czy będziesz więc dla mnie jakby zwodniczym strumieniem⁷,
zwodniczą wodą?

Umocnienie powołania prorockiego

19 Dlatego to mówi Pan:
«Jeśli się nawrócisz,
dozwolę, byś znów stanął przede Mną⁸.
Jeśli zaś będziesz wykonywać to, co szlachetne,
bez jakiejkolwiek podłości,
będziesz jakby moimi ustami.
Wtedy oni się zwrócą ku tobie,
ty się jednak nie będziesz ku nim zwracał.
20 ⁹ Uczynię z ciebie dla tego narodu
niezdobyty mur ze spiżu.
Będą walczyć z tobą, lecz cię nie zwyciężą,
bo Ja jestem z tobą,
by cię wspomagać i uwolnić -
wyrocznia Pana.
21 Wybawię cię z rąk złoczyńców
i uwolnię cię z mocy gwałtowników».

Jr 15, 1 - Przykład dwóch mężów z ST, których wstawiennictwo u Boga było szczególnie skuteczne.

Jr 15, 4 - Długie panowanie Manassesa (2 Krl 21,1-16) było okresem rozkwitu bałwochwalstwa, które uprawiano również w świątyni jerozolimskiej. Zwolenników jahwizmu, a jednocześnie swoich przeciwników politycznych, zwalczał on bezwzględnie.

Jr 15, 7 - Por. Jr 13,24 oraz Ps 1,4; Mt 3,12; Łk 3,17.

Jr 15, 8 - Kiedy go najmniej się spodziewano - zob. Jr 20,17.

Jr 15, 10 - Por. Hi 3,3-26.

Jr 15, 15 - "Ty wiesz" - słów tych nie tłum. LXX ani Wlg. "Pomścij się" - por. przypis do Jr 12,3; "cierpliwości" - zob. Ez 33,11.

Jr 15, 18 - Łożysko rzeki okresowej, dające spragnionemu wędrowcy złudną nadzieję znalezienia wody i ugaszenia pragnienia.

Jr 15, 19 - Jeremiasz po przezwyciężeniu wątpliwości i wahań będzie mógł znów owocnie pełnić swój urząd prorocki.

Jr 15, 20 - Ponowienie obietnicy danej Jeremiaszowi przy powołaniu (Jr 1,18n).

Życie Jeremiasza symbolem prorockim

1 Pan skierował do mnie następujące słowo:
2 «Nie weźmiesz sobie żony i nie będziesz miał na tym miejscu ani synów, ani córek. 3 To bowiem mówi Pan o synach i o córkach, które się narodzą na tym miejscu, i o matkach, które je porodzą, i o ojcach, którzy im będą dawać życie w tym kraju: 4 Pomrą od różnych śmiertelnych chorób, nie będą opłakiwani ani pochowani; będą służyć za nawóz na polu. Wyginą od miecza i głodu, a zwłoki ich staną się żerem ptaków powietrznych i lądowych zwierząt. 5 Bo to mówi Pan: Nie wchodź do domu żałoby, nie chodź opłakiwać i żałować ich¹, bo zawiesiłem swoją przychylność dla tego narodu - wyrocznia Pana - cofnąłem łaskę i miłosierdzie. 6 Pomrą wielcy i mali w tym kraju, nie będą pogrzebani i nikt nie będzie ich opłakiwał, nikt nie uczyni za nich na sobie nacięć ani się ostrzyże². 7 Nikt nie będzie łamał chleba dla okrytego żałobą, by go pocieszyć po zmarłym, ani też nie dadzą mu do picia kielicha pocieszenia po jego ojcu i matce.
8 Nie wchodź też do domu, gdzie się odbywa uczta, by zasiąść z nimi do jedzenia i picia. 9 Bo to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Oto sprawię, że ustanie na tym miejscu, na waszych oczach i w waszych dniach głos wesela, głos radości, głos oblubieńca i głos oblubienicy.

Pobudki wyroku Bożego

10 A gdy ogłosisz temu ludowi wszystkie te słowa, powiedzą ci: "Dlaczego Pan zapowiedział przeciw nam te wszystkie wielkie nieszczęścia? Na czym polega nasz występek i nasz grzech, który popełniliśmy przeciw Panu, naszemu Bogu?" 11 Wtedy powiesz im: "Na tym, że przodkowie wasi opuścili Mnie - wyrocznia Pana - i poszli za obcymi bóstwami, służyli im i oddawali cześć, a ode Mnie odeszli i nie zachowywali mojego Prawa. 12 Wy zaś postępowaliście gorzej niż wasi przodkowie. Oto każdy z was idzie za popędem swego przewrotnego serca, odmawiając Mi posłuszeństwa. 13 Wyrzucę was więc z tego kraju do ziemi, której nie znacie wy ani przodkowie wasi. Tam możecie służyć obcym bogom dniem i nocą, gdyż nie mam dla was przebaczenia".

Zapowiedź powrotu

14 Dlatego oto nadejdą dni - wyrocznia Pana - kiedy nie będą już mówić: "Na Pana żyjącego, który wyprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej", 15 lecz raczej "na Pana żyjącego, który wyprowadził synów Izraela z ziemi północnej i ze wszystkich ziem, po których ich rozproszył"³. I sprowadzę ich znów do ziemi, którą dałem ich przodkom.

Zesłanie

16 Oto posyłam po wielu rybaków - wyrocznia Pana - by ich wyłowili, a następnie poślę wielu myśliwych, by polowali na nich na wszystkich górach i na wszystkich pagórkach, i we wszystkich rozpadlinach skalnych. 17 Albowiem oczy moje patrzą na wszystkie ich drogi; nie mogą się skryć przede Mną i nie może się ukryć ich nieprawość przed moimi oczami. 18 Odpłacę im przede wszystkim w dwójnasób za nieprawość i ich grzech, za to, że zbezcześcili moją ziemię trupami swoich bałwanów i napełnili swoimi obrzydliwościami moje dziedzictwo».

Zapowiedź nawrócenia narodów

19 Pan moją siłą, moją twierdzą,
moją ucieczką w dniu ucisku.
Do Ciebie przyjdą narody
z krańców ziemi i powiedzą:
«Przodkowie nasi odziedziczyli tylko kłamstwo -
nicość pozbawioną jakiejkolwiek mocy»⁴.
20 Czy może człowiek uczynić sobie bogów?
To przecież wcale nie są bogowie!
21 «Dlatego też pokażę im,
tym razem dam im poznać
moją rękę i moją siłę;
i zrozumieją, że moje imię - Jahwe!»

Jr 16, 5 - Udział w smutku najbliższych zaznaczano w Izraelu powszechnie; po pogrzebie odbywała się uczta (w. 7). Prorok nie ma jednak okazywać swoim bliskim współczucia, skoro sam Jahwe odmawia miłosierdzia.

Jr 16, 6 - Zewnętrzne oznaki żałoby - por. także Jr 41,5; Jr 47,5 - które Prawo zwalcza (Kpł 19,27n; Pwt 14,1) z uwagi na obcą ich symbolikę religijną.

Jr 16, 15 - W dziejach zbawienia znaczenie sprowadzenia Izraela z niewoli będzie większe niż wyprowadzenie z Egiptu.

Jr 16, 19 - Powszechne nawrócenie w okresie mesjańskim. Wiersz być może dodany w okresie niewoli.

Grzechy Judy

1 «Grzech Judy jest zapisany
żelaznym rylcem,
wyryty diamentowym ostrzem
na tablicy ich serc
i na rogach waszych ołtarzy¹,
2 jako pomnik ich synów, ich ołtarzy,
ich aszer przy zielonych drzewach,
na wysokich pagórkach.
3 Góro moja na równinie²,
twój dobytek i wszystkie twe skarby
wydam na grabież,
jako zapłatę za wszystkie twe grzechy,
popełnione w twych granicach.
4 Będziesz musiała się wyrzec
dziedzictwa swego, które ci dałem.
Będziesz w niewoli u twoich wrogów
w ziemi, której nie znasz.
Albowiem rozpaliliście ogień mojego gniewu -
będzie on płonął na wieki».

Wskazania religijno-moralne

5 To mówi Pan:
«Przeklęty mąż, który pokłada nadzieję w człowieku
i który w ciele upatruje swą siłę,
a od Pana odwraca swe serce.
6 Jest on podobny do dzikiego krzaka na stepie,
nie dostrzega, gdy przychodzi szczęście:
wybiera miejsca spalone na pustyni,
ziemię słoną i bezludną.
7 Błogosławiony mąż, który pokłada ufność w Panu,
i Pan jest jego nadzieją.
8 Jest on podobny do drzewa zasadzonego nad wodą,
co swe korzenie puszcza ku strumieniowi;
nie obawia się, skoro przyjdzie upał,
bo utrzyma zielone liście;
także w roku posuchy nie doznaje niepokoju
i nie przestaje wydawać owoców³.
9 ⁴ Serce jest zdradliwsze niż wszystko inne
i niepoprawne - któż je zgłębi?
10 Ja, Pan, badam serce
i doświadczam nerki,
bym mógł każdemu oddać stosownie do jego postępowania,
według owoców jego uczynków.
11 Kuropatwa wysiaduje jajka, których nie zniosła⁵;
podobnie czyni ten, kto zbiera w nieuczciwy sposób bogactwa:
w pośrodku dni swoich musi je opuścić
i gdy nadejdzie jego koniec, okazuje się głupcem».

Pan i odstępcy

12 Tronem chwały, wzniesionym od początku,
jest nasze miejsce święte.
13 Nadziejo Izraela, Panie!
Wszyscy, którzy Cię opuszczają, będą zawstydzeni.
Ci, którzy oddalają się od Ciebie, będą zapisani na ziemi⁶,
bo opuścili źródło żywej wody, <Pana>.

Modlitwa Jeremiasza o wytrwałość

14 Uzdrów mnie, Panie, bym się stał zdrowym;
ratuj mnie, bym doznał ratunku.
Ty bowiem jesteś moją chlubą.
15 Oto oni, którzy mi mówią:
«Gdzie jest słowo Boże?
Niechże się wypełni!»⁷
16 Ale ja nie nalegałem
na Ciebie o nieszczęście,
ani nie pragnąłem dnia zagłady.
Ty wiesz: to, co wyszło z moich ust,
jest zupełnie jawne przed Tobą.
17 Nie bądź dla mnie postrachem,
Ty, moja ucieczko w dniu nieszczęścia!
18 Moi prześladowcy niech zostaną zawstydzeni,
lecz mnie niech nie spotka hańba!
Niech ich lęk ogarnie,
lecz nie mnie!
Ześlij na nich dzień nieszczęsny,
zgładź ich, zgładź po dwakroć!⁸

Święcenie szabatu

19 To mówi Pan do mnie: «Idź, stań w bramie synów narodu, przez którą wchodzą i wychodzą królowie judzcy, oraz we wszystkich bramach Jerozolimy 20 i mów do nich: Słuchajcie słowa Pańskiego, królowie judzcy, cały Judo i wszyscy mieszkańcy Jerozolimy przechodzący przez te bramy! 21 To mówi Pan: Strzeżcie się - jeśli wam życie miłe - by nie nosić rzeczy ciężkich w dzień szabatu ani nie wnosić ich przez bramy Jerozolimy. 22 Nie wynoście żadnych ciężarów ze swych domów w dzień szabatu ani nie wykonujcie żadnej pracy, lecz raczej święćcie dzień szabatu, jak nakazałem waszym przodkom⁹. 23 Ale oni nie słuchali ani nie nakłonili swego ucha, lecz uczynili twardym swój kark, odmawiając posłuszeństwa i odrzucając pouczenie. 24 Jeżeli okażecie Mi pełne posłuszeństwo - wyrocznia Pana - jeśli nie będziecie wnosić żadnego ciężaru przez bramy miasta w dzień szabatu i jeśli będziecie święcić dzień szabatu, nie wykonując w nim żadnej pracy, 25 będą wchodzić przez bramę miasta królowie [i książęta] zasiadający na tronie Dawida. Będą wjeżdżać na wozach i koniach, oni, ich dostojnicy, mężowie judzcy i mieszkańcy Jerozolimy, a miasto to będzie zamieszkałe na wieki.
26 I przyjdą z miast judzkich, z okolic Jerozolimy, z ziemi Beniamina, z Szefeli, z gór i z południa, przynosząc ofiary całopalne, krwawe, pokarmowe, kadzidło i ofiary dziękczynne do domu Pańskiego. 27 A jeżeli Mnie nie posłuchacie, by święcić dzień szabatu, by się powstrzymać od noszenia ciężaru, wchodząc bramami Jerozolimy w dzień szabatu, zapalę gniew w jej bramach i pochłonie pałace Jerozolimy, i nie zgaśnie».

Jr 17, 1 - Grzech Izraelitów jest trwałą skazą, której nie potrafią zmyć zewnętrzne obrzędy pokutne. "Tablice" nawiązują niewątpliwie do Dekalogu (Wj 32,15n).

Jr 17, 3 - Jerozolima (por. Jr 21,13).

Jr 17, 8 - Por. Ps 1,3.

Jr 17, 9 - Sentencja typu mądrościowego.

Jr 17, 11 - Popularne przeświadczenie o zwyczajach kuropatwy, zresztą błędne.

Jr 17, 13 - Tj. nietrwałe (zob. także J 8,6). Pierwszy podmuch wiatru niszczy taki zapis; jedynie zapisanie w "księdze Bożej" gwarantuje życie - por. Wj 32,32n; Ps 69[68],29; Iz 4,3.

Jr 17, 15 - Sarkastyczne powątpiewanie o prawdziwości gróźb Jeremiasza, graniczące z bluźnierstwem.

Jr 17, 18 - Zob. przypis do Jr 12,3.

Jr 17, 22 - Por. np. Wj 31,12-17.

Jeremiasz u garncarza

1 Słowo, które Pan oznajmił Jeremiaszowi: 2 «Wstań i zejdź do domu garncarza; tam usłyszysz moje słowa». 3 Zstąpiłem więc do domu garncarza, on zaś pracował właśnie przy kole. 4 Jeżeli naczynie, które wyrabiał, uległo zniekształceniu, jak to się zdarza z gliną w ręku garncarza, wyrabiał z niego inne naczynie, jak tylko podobało się garncarzowi. 5 Wtedy Pan skierował do mnie następujące słowo: 6 «Czy nie mogę postąpić z wami, domu Izraela, jak ten garncarz? - wyrocznia Pana. Oto bowiem jak glina w ręku garncarza, tak jesteście wy, domu Izraela, w moim ręku. 7 Raz postanawiam przeciw narodowi lub królestwu, że je wyplenię, obalę i zniszczę. 8 ¹ Lecz jeśli ten naród, przeciw któremu orzekłem karę, nawróci się ze swej nieprawości, będę żałował nieszczęścia, jakie zamyślałem na niego zesłać. 9 Innym razem postanawiam, by jakiś naród lub królestwo utwierdzić i rozkrzewić. 10 Jeżeli jednak czyni wobec Mnie zło, nie słuchając mojego głosu, będę żałował pomyślności, jaką postanowiłem go obdarzyć. 11 Teraz zaś mów mężom judzkim i mieszkańcom Jerozolimy: To mówi Pan: Oto przygotowuję dla was nieszczęście i snuję przeciw wam plan. Nawróćcie się więc każdy ze swej złej drogi, a uczyńcie lepszymi wasze drogi i wasze czyny!» 12 I rzekli oni: "Na próżno! Chcemy raczej pójść za swoimi własnymi przekonaniami; każdy będzie postępował według popędu swego przewrotnego serca".

Odstępstwo Izraela

13 Dlatego to mówi Pan:
«Zapytajcie się narodów,
czy ktokolwiek słyszał coś podobnego?
Zgoła ohydnie
postąpiła Dziewica-Izrael.
14 Czy może znika z moich skał
śnieg Libanu?
Czy wysychają wody górskie,
źródła spadające?
15 A jednak mój naród zapomniał o Mnie,
Nicości² palą kadzidło.
Sprawię, że potykać się będą na swych drogach,
na dawnych ścieżkach;
że będą chodzić po błędnych ścieżkach,
po drodze niewytyczonej;
16 że uczynią swój kraj pustynią,
odwiecznym pośmiewiskiem.
Każdego, co będzie przechodził, ogarnie zdumienie
i będzie potrząsał głową.
17 Podobnie jak to czyni wschodni wiatr,
rozproszę ich w obliczu wroga.
Plecy, a nie twarz,
pokażę im w dniu ich zagłady».

Jeremiasz wobec spisku na swe życie

18 Oni rzekli: «Chodźcie, uknujemy zamach na Jeremiasza!
Bo przecież nie zabraknie kapłanowi pouczenia
ani mędrcowi rady,
ani prorokowi słowa.
Chodźcie, uderzmy go językiem³,
nie zważajmy wcale na jego słowa!»
19 Usłysz mnie, Panie,
i słuchaj głosu moich przeciwników!
20 Czy złem za dobro się płaci!
<A oni wykopali dół dla mnie>⁴.
Wspomnij, jak stawałem przed Tobą,
aby się wstawiać za nimi,
aby odwrócić od nich Twój gniew.
21 ⁵ Dlatego wydaj ich dzieci na pastwę głodu
i zgładź ich ostrzem miecza!
Niech żony ich zostaną bezdzietnymi wdowami,
mężowie ich niech zginą od zarazy,
a młodzież ich niech zginie na wojnie od miecza!
22 Niech się rozlegnie krzyk z ich domów,
gdy sprowadzę na nich nagle złoczyńców.
Albowiem wykopali dół, by mnie pochwycić,
a pod nogi moje zastawili potajemnie sidła.
23 Ty zaś, Panie, znasz
wszystkie ich mordercze plany przeciw mnie.
Nie odpuszczaj ich przestępstwa
ani nie zmazuj ich grzechu sprzed swego oblicza!
Niech padną przed Tobą,
w chwili Twego gniewu wystąp przeciw nim!

Jr 18, 8 - Bóg "będzie żałował", tzn. nie wypełni kary, którą groził na wypadek nieposłuszeństwa, lub nie udzieli zamierzonych dobrodziejstw.

Jr 18, 15 - Bożkom, które są niczym.

Jr 18, 18 - Zwalczajmy go słownie przez oczernianie lub fałszywe oskarżenie.

Jr 18, 20 - Powtórzenie z w. 22.

Jr 18, 21 - Zob. przypis do Jr 12,3.

Stłuczone naczynie

1 To powiedział Pan do mnie: «Idź i kup flakon gliniany¹, następnie zabierz z sobą kilku spośród starszych ludu i spośród starszych kapłanów. 2 Wyjdź ku dolinie Ben-Hinnom, która się znajduje przy wejściu Harsit, i obwieść tam słowa, jakie ci powiem. 3 I powiesz: Słuchajcie słowa Pańskiego, królowie judzcy i mieszkańcy Jerozolimy! To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Oto sprowadzę klęskę na to miejsce, tak że każdemu, kto to usłyszy, zaszumi w uszach². 4 Opuścili bowiem Mnie i zbezcześcili to miejsce, paląc kadzidła obcym bogom, których nie znali ani oni, ani ich przodkowie, ani królowie judzcy, i napełnili to miejsce krwią niewinnych³. 5 Zbudowali nadto wyżyny Baalowi, by palić swoich synów w ogniu jako ofiary dla Baala, czego nie nakazałem ani nie poleciłem i co nie przyszło Mi nawet na myśl. 6 Dlatego przyjdą dni - wyrocznia Pana - że to miejsce nie będzie się już nazywało Tofet ani doliną Ben-Hinnom, lecz Doliną Mordu. 7 I uczynię bezsilną radę Judy i Jerozolimy na tym miejscu. Sprawię też, że padną od miecza przed swoimi wrogami, z ręki tych, co nastają na ich życie. Ciała ich wydam na pożarcie ptakom powietrznym i lądowym zwierzętom. 8 I uczynię z tego miasta przedmiot zgrozy i pośmiewiska. Ktokolwiek będzie obok niego przechodził, wpadnie w osłupienie i zagwiżdże⁴ nad wszystkimi jego ranami. 9 Sprawię, że będą jedli ciało swoich synów i córek; jeden będzie jadł ciało drugiego⁵, z powodu oblężenia i ucisku, jakim otoczą ich nieprzyjaciele nastający na ich życie.
10 Stłucz zaś flakon wobec mężów, którzy przyszli z tobą, 11 i powiedz im: To mówi Pan Zastępów: Tak samo zniszczę ten naród i to miasto, jak tłucze się naczynie garncarskie, którego nie można już naprawić. Będą także grzebać w Tofet, gdyż nie będzie innego miejsca na chowanie [zmarłych]. 12 Zrobię to temu miejscu - wyrocznia Pana - i mieszkańcom jego, czyniąc to miasto takim jak Tofet. 13 Domy Jerozolimy i domy królów judzkich staną się nieczyste, podobnie jak miejsce Tofet: wszystkie domy, na których dachach palono kadzidło wszystkim zastępom niebieskim i składano płynne ofiary obcym bóstwom».

Zapowiedź kary i uwięzienie Jeremiasza w świątyni

14 Przyszedł zaś Jeremiasz z Tofet, dokąd go posłał Pan, by prorokował, i stanął na dziedzińcu domu Pańskiego, mówiąc do całego ludu. 15 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: «Oto sprawię, że przyjdzie na to miasto i na wszystkie jego osiedla całe to nieszczęście, jakie na nich zapowiedziałem. Uczynili bowiem kark swój twardym, nie chcą słuchać moich słów».

Jr 19, 1 - Naczynie o długiej szyjce; przy wylewaniu płynu wydawało charakterystyczny dźwięk, stąd nazwa hebr. baqbuq.

Jr 19, 3 - Por. 1 Sm 3,11; 2 Krl 21,12.

Jr 19, 4 - Zob. Jr 7,31n. Baal jest w ST, obok imienia konkretnego bóstwa, także zbiorowym określeniem bożków. Ofiary z dzieci składano ku czci Molocha (w. 5).

Jr 19, 8 - Na znak zdziwienia i pogardy.

Jr 19, 9 - Zob. Pwt 28,53; 2 Krl 6,28n; Ez 5,10; Lm 2,20.

1 Usłyszał zaś Jeremiasza, głoszącego te słowa, Paszchur, syn Imera, kapłan, który był głównym nadzorcą¹ w domu Pańskim. 2 I kazał Paszchur poddać chłoście proroka Jeremiasza i zakuć go w kłodę², która się znajdowała w Wyższej Bramie Beniamina, w domu Pańskim. 3 Następnego zaś dnia uwolnił Paszchur Jeremiasza z kłody. Wtedy rzekł Jeremiasz do niego: «Już Pan nie nazywa cię Paszchur, lecz Magor [Missabib]³. 4 To bowiem mówi Pan: Oto uczynię ciebie postrachem dla ciebie samego i dla wszystkich twych przyjaciół. Padną od miecza swych wrogów, a twoje oczy będą na to spoglądać. Całą ziemię Judy wydam w ręce króla babilońskiego: poprowadzi ich w niewolę do Babilonu i będzie ich zabijał mieczem. 5 Wydam też wszystkie bogactwa tego miasta, cały jego dorobek, wszystkie jego drogocenne rzeczy, wszystkie skarby królów judzkich oddam w ręce ich nieprzyjaciół, by je złupili, zabrali i wywieźli do Babilonu. 6 Ty zaś, Paszchurze, i wszyscy twoi domownicy pójdziecie do niewoli. Pójdziesz do Babilonii, tam umrzesz, i zostaniesz pochowany ty i wszyscy twoi najbliżsi, którym przepowiadałeś kłamliwie»⁴.

Walka wewnętrzna proroka

7 Uwiodłeś mnie, Panie, a ja pozwoliłem się uwieść;
ujarzmiłeś mnie i przemogłeś⁵.
Stałem się codziennym pośmiewiskiem,
wszyscy mi urągają.
8 Albowiem ilekroć mam zabierać głos,
muszę obwieszczać:
«Gwałt i ruina!»
Tak, słowo Pańskie stało się dla mnie
codzienną zniewagą i pośmiewiskiem.
9 I powiedziałem sobie: Nie będę Go już wspominał
ani mówił w Jego imię!
Ale wtedy zaczął trawić moje serce jakby ogień,
nurtujący w moim ciele.
Czyniłem wysiłki, by go stłumić,
lecz nie potrafiłem⁶.
10 Tak, słyszałem oszczerstwo wielu:
«Trwoga dokoła!⁷
Donieście, donieśmy na niego!»
Wszyscy zaprzyjaźnieni ze mną
wypatrują mojego upadku:
«Może on da się zwieść, tak że go zwyciężymy
i wywrzemy swą pomstę na nim!»
11 Ale Pan jest przy mnie jako potężny mocarz;
dlatego moi prześladowcy ustaną i nie zwyciężą.
Będą bardzo zawstydzeni swoją porażką,
okryci wieczną i niezapomnianą hańbą.
12 Panie Zastępów, Ty, który doświadczasz sprawiedliwego,
patrzysz na nerki i serce, dozwól,
bym zobaczył Twoją pomstę nad nimi⁸.
Tobie bowiem powierzyłem swą sprawę.
13 Śpiewajcie Panu, wysławiajcie Pana!
Uratował bowiem życie ubogiego
z ręki złoczyńców.
14 ⁹ Niech będzie przeklęty dzień, w którym się urodziłem!
Dzień, w którym porodziła mnie matka moja,
niech nie będzie błogosławiony!
15 Niech będzie przeklęty człowiek,
który powiadomił ojca mojego:
«Urodził ci się syn, chłopiec!»
sprawiając mu wielką radość.
16 Niech będzie ów człowiek podobny do miast,
które Pan zniszczył bez miłosierdzia!
Niech słyszy krzyk z rana,
a wrzawę wojenną w południe!
17 Nie zabił mnie bowiem w łonie matki:
wtedy moja matka stałaby się moim grobem,
a łono jej wiecznie brzemiennym.
18 Po co wyszedłem z łona matki?
Czy żeby oglądać nędzę i utrapienie
i dokonać dni moich wśród hańby?

Jr 20, 1 - Zwierzchnik straży świątynnej posiadający bardzo szerokie uprawnienia administracyjne.

Jr 20, 2 - Blok drewniany lub metalowy służący do unieruchomienia zatrzymanego w niewygodnej pozycji. Paszchurowi chodziło zapewne także o pozbawienie autorytetu Jeremiasza przez tego rodzaju karę.

Jr 20, 3 - Gra słów hebrajskich: "Magor Missabib" oznacza "Trwoga wokoło". Drugie słowo nie jest pewne, opuszcza je LXX. Zob. przyp. do Jr 20,10.

Jr 20, 6 - Paszchur był także fałszywym prorokiem.

Jr 20, 7 - Jeremiasz bronił się przed przyjęciem misji prorockiej (Jr 1,6), ale podporządkował się woli Bożej. Wśród trudów i niebezpieczeństw życia prorockiego, w chwili głębokiej depresji, przypomina to Bogu.

Jr 20, 9 - Głos Boży wzywający Proroka do pełnienia obowiązków był silniejszy niż niechęć spowodowana zniewagami wrogów.

Jr 20, 10 - Prawdopodobnie wojenny okrzyk, którym najeźdźcy siali jeszcze większą panikę.

Jr 20, 12 - Por. przypis do Jr 12,3.

Jr 20, 14 - Prorok popada znów w przygnębienie; prawdopodobnie chodzi o dwa chronologicznie różne zdarzenia. Por. także Hi 3,3-26; Hi 10,18n.

Proroctwa przeciw królom i zapowiedź "sprawiedliwej odrośli Dawidowej"

Zapowiedź upadku Sedecjasza i Jerozolimy

1 Słowo, które Pan skierował do Jeremiasza, gdy król Sedecjasz¹ wysłał do niego Paszchura¹, syna Malkiasza, i kapłana Sofoniasza¹, syna Maasejasza, by mu powiedzieli: 2 «Poradź się Pana w naszym imieniu, bo Nabuchodonozor, król babiloński, wypowiedział nam wojnę. Może Pan znowu zacznie czynić na korzyść naszą dziwne rzeczy, tak że tamten odstąpi od nas». 3 Jeremiasz zaś powiedział do nich: «Tak odpowiedzcie Sedecjaszowi: 4 To mówi Pan, Bóg Izraela: Oto odwrócę sprzęt wojenny, który macie w rękach, a którym walczycie z królem babilońskim i Chaldejczykami oblegającymi was z zewnątrz murów, i zgromadzę ich w środku tego miasta. 5 Ja sam będę walczył przeciw wam wyciągniętą ręką i mocnym ramieniem, z gniewem pełnym zapalczywości i wielką zawziętością². 6 I pobiję mieszkańców tego miasta, ludzi i zwierzęta; umrą na skutek wielkiej zarazy. 7 Następnie zaś - wyrocznia Pana - wydam Sedecjasza, króla judzkiego, jego sługi i lud, który ocaleje w tym mieście od zarazy, od miecza i od głodu, w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, oraz w ręce ich nieprzyjaciół i w ręce tych, co nastają na ich życie. Zabije on ich mieczem, nie będzie ich żałował, nie będzie miał litości ani miłosierdzia. 8 Do tego narodu zaś powiedz: To mówi Pan: Oto stawiam przed wami drogę życia i drogę śmierci. 9 Kto pozostanie w tym mieście, umrze od miecza, głodu i zarazy. Kto zaś wyjdzie, by się oddać w niewolę oblegającym was Chaldejczykom, będzie żył i otrzyma jako zdobycz własne życie. 10 Zwróciłem bowiem swoje oblicze na to miasto ku jego złu, a nie dobru - wyrocznia Pana. Będzie ono wydane w ręce króla babilońskiego, który spali je ogniem».

Proroctwo przeciw dynastii królewskiej

11 Odnośnie do domu króla judzkiego:
Słuchajcie słowa Pańskiego!
12 Domu Dawida, to mówi Pan:
«Od wczesnego rana sprawujcie sprawiedliwe sądy,
uwalniajcie uciśnionego z ręki ciemięzcy!
Inaczej bowiem gniew mój wybuchnie jak ogień,
będzie płonął i nikt nie zdoła go zgasić,
z powodu waszych przewrotnych uczynków.
13 Oto Ja zwracam się do ciebie, Mieszkanko Doliny,
Skało na Równinie³ - wyrocznia Pana.
Wy, co mówicie: "Kto może wystąpić przeciw nam
i wkroczyć do naszych siedzib?"
14 Ukarzę was według plonu waszych uczynków
- wyrocznia Pana -
i w lesie⁴ jej podłożę ogień.
by pochłonął wszystko, co ją otacza».

Jr 21, 1 - Sedecjasz był ostatnim królem judzkim; został osadzony na tronie przez Nabuchodonozora po zdetronizowaniu i uprowadzeniu w niewolę Jechoniasza. Po dziesięciu latach wypowiedział on Babilończykom posłuszeństwo; wobec tego Nabuchodonozor obległ Jerozolimę. "Paszchur" - osoba różna od nadzorcy świątyni Jr 20,1nn, wymieniona jeszcze w Jr 38,1. "Sofoniasz" - por. Jr 29,25.29; Jr 37,3.

Jr 21, 5 - Bóg zamiast bronić Judejczyków będzie walczył przeciw nim.

Jr 21, 13 - Jerozolima (zob. Jr 17,3). Nacjonaliści judzcy uważali, że miasto nie może być zdobyte z uwagi na obronność i opiekę Bożą.

Jr 21, 14 - Gęste zabudowania Jerozolimy wraz ze świątynią i pałacem królewskim, zbudowanymi z drzewa cedrowego (por. Jr 22,7).

1 To mówi Pan: «Zejdź do domu króla judzkiego i powiedz tam te słowa! 2 Powiesz: Słuchaj słowa Bożego, królu judzki, który zasiadasz na tronie Dawida, ty, twoi słudzy i twój lud, który wchodzi przez te bramy. 3 To mówi Pan: Wypełniajcie prawo i sprawiedliwość, uwalniajcie uciśnionego z rąk ciemięzcy, obcego zaś, sieroty i wdowy nie uciskajcie ani nie czyńcie im gwałtu; krwi niewinnej nie rozlewajcie w tym miejscu!¹ 4 Albowiem jeżeli wiernie wykonacie to polecenie, będą wchodzić bramami tego domu królowie zasiadający na tronie Dawida, wjeżdżając na wozach i koniach, oni, ich słudzy i ludzie. 5 Jeżeli zaś nie usłuchacie tych słów, przysięgam na siebie samego - wyrocznia Pana - dom ten zostanie obrócony w gruzy.
6 To mówi Pan o domu króla judzkiego:
Jesteś dla Mnie jak Gilead,
jak szczyt Libanu.
Naprawdę uczynię z ciebie pustynię,
miasto nie zamieszkałe.
7 Przygotuję niszczycieli na ciebie,
każdego ze swym sprzętem,
by ścięli najlepsze z twoich cedrów
i rzucili w ogień.
8 A gdy wielu ludzi będzie przechodziło obok tego miasta, powiedzą jeden do drugiego: "Dlaczego Pan postąpił w ten sposób z tym wielkim miastem?" 9 Odpowiedź będzie brzmiała: "Dlatego że oni porzucili przymierze Pana, Boga swego, a oddawali cześć bogom obcym i służyli im"».

Proroctwo o Joachezie (Szallumie)

10 Nie płaczcie nad zmarłym²
ani nie lamentujcie nad nim!
Płaczcie gorzko nad tym, który odchodzi²,
bo nie wróci już
ani nie ujrzy swej ziemi ojczystej.
11 Albowiem to mówi Pan o Szallumie³, synu Jozjasza, królu judzkim, który objął panowanie na miejsce Jozjasza, swego ojca, a który opuścił to miejsce: 12 «Nie wróci już do niego, lecz umrze w miejscu, do którego go zaprowadzono, i nie ujrzy więcej tej ziemi».

Proroctwo o Jojakimie

13 Biada temu, który fałszem buduje swój dom, pomijając sprawiedliwość,
a swoje wysokie komnaty - bezprawiem;
który każe swemu współziomkowi pracować darmo
i nie oddaje mu jego zarobku⁴,
14 mówiąc: «Zbuduję sobie rozległy dom
i przestronne, wysokie komnaty;
wybiję sobie w nim okna,
otaczając je cedrowymi ramami
i pomaluję je na czerwono».
15 Czy się w tym okazujesz królem,
że masz zapał do [budowania z] cedru?
A może twój ojciec⁵ nie jadł i nie pił?
Lecz on wykonywał prawo i sprawiedliwość
i dlatego zażywał pomyślności.
16 Występował w obronie uciśnionego i ubogiego -
wtedy powodziło mu się dobrze.
«Czy nie znaczy to: znać Mnie» - wyrocznia Pana.
17 Twoje zaś oczy i serce
pragną jedynie własnej korzyści,
przelania niewinnej krwi
i wywierania ucisku i gwałtu.
18 ⁶ Dlatego to mówi Pan o Jojakimie, synu Jozjasza, królu judzkim:
«Nie będą go opłakiwać:
"Ach, mój bracie! Ach, siostro!"
Nie będą go opłakiwać:
"Ach, panie! Ach, majestacie!"
19 Będzie miał pogrzeb, jaki się sprawia osłowi:
będą go wlec i porzucą
poza bramami Jerozolimy.

Proroctwo przeciw Jerozolimie

20 Wejdź na Liban i krzycz,
a na Baszanie podnieś swój głos,
wołaj z Abarim,
bo zostali wyniszczeni wszyscy twoi ulubieńcy.
21 Mówiłem do ciebie, gdy zażywałaś pomyślności;
odpowiedziałaś: "Nie będę słuchać!"
Takie było twoje postępowanie od samej młodości⁷,
że nie słuchałaś głosu mojego.
22 Wszyscy twoi pasterze⁸ staną się pastwą wiatru,
a twoi ulubieńcy pójdą w niewolę.
Tak, wtedy cię ogarnie wstyd i hańba
z powodu wszystkich twoich nieprawości.
23 Ty, co mieszkałaś na Libanie⁹,
co uwiłaś sobie gniazdo wśród cedrów -
jak bardzo będziesz jęczeć, gdy przyjdą na ciebie boleści
podobne do bólów rodzącej kobiety».

Proroctwo o Jechoniaszu

24 «Na moje życie - wyrocznia Pana -
nawet gdyby Jechoniasz, syn Jojakima, króla judzkiego,
był pierścieniem na mojej ręce prawej,
zerwałbym go stamtąd!
25 Wydam cię w ręce tych, co nastają na twe życie,
w ręce tych, przed którymi odczuwasz lęk,
w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego,
w ręce Chaldejczyków.
26 Rzucę ciebie i twoją matkę,
która cię porodziła, do obcej ziemi,
w której się nie urodziliście -
i tam umrzecie¹⁰.
27 Do kraju zaś, do którego będą stale pragnęli powrócić,
nie wrócą».
28 Czy Jechoniasz jest naczyniem wyrzuconym,
potłuczonym naczyniem, którego nikt nie chce?
Dlaczego wypędzono go i jego potomstwo
i porzucono w kraju, którego nie znają?
29 Ziemio, ziemio, ziemio!
Słuchaj słowa Pańskiego!
30 To mówi Pan:
«Zapiszcie tego człowieka jako pozbawionego potomstwa,
jako męża, który nie zażyje szczęścia w swych dniach,
ponieważ żadnemu z jego potomków¹¹
nie uda się zasiąść na tronie Dawida
ani panować nad Judeą».

Jr 22, 3 - Por. Jr 7,6; Jr 17,25 oraz Wj 22,20-21; Pwt 10,18-19.

Jr 22, 10 - "Zmarłym" - Jozjaszu poległym pod Megiddo w r. 609; "ten, który odchodzi" - Joachasz, osadzony na tronie judzkim przez lud, został zdetronizowany przez faraona po trzech miesiącach panowania i zesłany do Egiptu, gdzie zmarł (w. 12).

Jr 22, 11 - Imię to nosił Joachaz przed wstąpieniem na tron.

Jr 22, 13 - Jojakim zmuszał Judejczyków do darmowej pracy przy swoich wielkich inwestycjach budowlanych i nakładał wielkie podatki.

Jr 22, 15 - Jozjasz prowadził życie skromne i umiarkowane.

Jr 22, 18 - Jojakim będzie pozbawiony uroczystego pogrzebu z rytuałem królewskim. Ponieważ król judzki zmarł po rozpoczęciu działań wojennych w r. 597, możliwe, że Nabuchodonozor kazał po zdobyciu miasta w odwet za zdradę sprofanować jego grób (w. 19).

Jr 22, 21 - Czyli od zarania dziejów Izraela.

Jr 22, 22 - Przywódcy narodu.

Jr 22, 23 - Pycha i fałszywe poczucie bezpieczeństwa u mieszkańców Jerozolimy.

Jr 22, 26 - Jechoniasz wraz z rodziną zmarł w Babilonie, chociaż przed śmiercią został przywrócony do łask Ewil Merodaka - por. Jr 52,31.34. Wśród uprowadzonych do Babilonu Judejczyków uważano go za legalnego władcę, Sedecjasza zaś za uzurpatora z łaski Babilończyków.

Jr 22, 30 - Mowa o bezpośrednich potomkach. (por. Rodowód Chrystusa w Mt).

Zapowiedź zbawienia w czasach mesjańskich

1 «Biada pasterzom, którzy prowadzą do zguby i rozpraszają
owce mojego pastwiska - wyrocznia Pana.
2 Dlatego to mówi Pan, Bóg Izraela,
o pasterzach, którzy mają paść mój naród:
Wy rozproszyliście moją trzodę,
rozpędziliście i nie zatroszczyliście się o nią;
oto Ja się zatroszczę
o nieprawość waszych uczynków - wyrocznia Pana.
3 Ja sam zbiorę resztę swego stada
ze wszystkich krajów, do których je wypędziłem.
Sprowadzę je na ich pastwisko,
by miały coraz liczniejsze potomstwo.
4 Ustanowię zaś nad nimi pasterzy, by je paśli;
i nie będą się już więcej lękać ani trwożyć,
ani trzeba będzie szukać którejkolwiek - wyrocznia Pana.
5 Oto nadejdą dni - wyrocznia Pana -
kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą¹.
Będzie panował jako król, postępując roztropnie,
i będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi.
6 W jego dniach Juda dostąpi zbawienia,
a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie.
To zaś będzie imię, którym go będą nazywać:
"Pan naszą sprawiedliwością"².
7 Dlatego oto nadejdą dni - wyrocznia Pana -
kiedy nie będą już mówić: "Na życie Pana,
który wyprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej",
8 lecz raczej: "Na życie Pana, który wyprowadził
i przywrócił pokolenie domu Izraela
z ziemi północnej i ze wszystkich ziem,
po których ich rozproszył",
tak że będą mogli mieszkać w swej ziemi»³.

Przeciw fałszywym prorokom

Powszechne zepsucie

9 O prorokach.
Rozdziera się serce we mnie,
wszystkie moje członki ogarnia drżenie,
jestem jak człowiek pijany,
jak człowiek przesycony winem -
z powodu Pana i Jego świętych słów.
10 «Kraj bowiem przepełniony jest cudzołożnikami
<tak, cały kraj pogrążony jest w smutku z powodu przekleństwa,
wyschły pastwiska stepowe>⁴,
ich zabiegi zmierzają ku złemu,
ich siłą jest nieprawość.
11 Albowiem nawet prorok, nawet kapłan postępują haniebnie,
nawet w moim domu znalazłem ich nieprawość - wyrocznia Pana.
12 Dlatego będzie ich droga dla nich
gruntem śliskim,
na którym się potkną w ciemnościach i upadną.
Albowiem ześlę na nich nieszczęście
w roku, w którym ich nawiedzę - wyrocznia Pana.

Zepsucie proroków

13 Także wśród proroków Samarii⁵
widziałem szaleństwo:
prorokowali w imię Baala
i zwodzili mój naród, Izraela.
14 A wśród proroków Jerozolimy
widziałem obrzydliwość:
cudzołóstwo, zatwardziałość w kłamstwie
i popieranie złoczyńców,
przy czym nikt się nie nawraca ze swej niegodziwości.
Stali się oni wszyscy dla Mnie jakby Sodomą,
a mieszkańcy ich jakby Gomorą»⁶.
15 Dlatego to mówi Pan Zastępów o prorokach:
«Oto dam im za pokarm piołun,
a za napój wodę zatrutą⁷.
Albowiem od proroków z Jerozolimy
rozeszła się niegodziwość po całym kraju».

Prawdziwi a fałszywi prorocy

16 To mówi Pan Zastępów:
«Nie słuchajcie proroków, którzy wam przepowiadają:
wprowadzają was w błąd;
zwiastują wam urojenia swego serca,
nie zaś to, co pochodzi z ust Pańskich.
17 Mówią stale tym, co uwłaczają słowu Pana:
"Będziecie zażywać pomyślności".
Wszystkich zaś tych, co idą za popędem swego serca, zapewniają:
"Nie spotka was nieszczęście".
18 ⁸ Kto bowiem stał w radzie Pana,
widział i słyszał Jego słowo?
Kto nadsłuchiwał Jego słowa i usłyszał je?
19 Oto nawałnica Pańska, gniew powstaje,
burza szaleje,
spada na głowę niegodziwych.
20 Nie ustanie gniew Pana,
dopóki nie wykona On i nie urzeczywistni
zamiarów swego serca.
Przy końcu dni zrozumiecie to w pełni.
21 Nie posłałem tych proroków,
lecz oni biegają;
nie mówiłem do nich,
lecz oni prorokują.
22 Gdyby stali w mojej radzie⁹,
głosiliby moje słowa mojemu narodowi
i nawróciliby ich ze złej drogi
oraz z przewrotnego postępowania.

Nadużycia fałszywych proroków i kara za nie

23 Czy jestem Bogiem [tylko] z bliska - wyrocznia Pana -
a z daleka [już] nie jestem Bogiem?¹⁰
24 Czy może się człowiek ukryć w zakamarkach,
tak bym go nie widział? - wyrocznia Pana.
Czy nie wypełniam nieba i ziemi?
25 Słyszałem to, co mówią prorocy,
którzy prorokują fałszywie w moim imieniu:
"Miałem sen, miałem sen!"
26 Dokądże będzie tak w sercu proroków,
przepowiadających kłamliwie
i przepowiadających złudy swego własnego serca?
27 Zmierzają ku temu, by przez sny swoje,
które jeden drugiemu opowiada,
poszło w niepamięć moje Imię u mojego ludu,
podobnie jak zapomnieli mego Imienia dla Baala ich przodkowie.
28 Prorok, który miał sen,
niech opowiada swój sen!
Kto miał moje słowo,
niech wiernie opowiada moje słowo!
Co ma wspólnego słoma z ziarnem¹¹ - wyrocznia Pana.
29 Czy moje słowo nie jest jak ogień¹² - wyrocznia Pana -
czy nie jest jak młot kruszący skałę?
30 Oto dlatego się zwrócę przeciw prorokom - wyrocznia Pana -
którzy kradną sobie nawzajem moje słowo¹³.
31 Oto się zwrócę przeciw prorokom - wyrocznia Pana - którzy używają swego własnego języka, by wypowiadać wyrocznie. 32 Oto się zwrócę przeciw tym, którzy prorokują sny kłamliwe - wyrocznia Pana - opowiadają je i zwodzą mój lud kłamstwami i chełpliwością. Nie posłałem ich ani nie dawałem polecenia; w niczym też nie są użyteczni dla tego narodu - wyrocznia Pana.

"Brzemię Pańskie" i jego znaczenie

33 A jeśli ten naród albo prorok, albo kapłan cię zapyta: "Jakie jest brzemię¹⁴ Pańskie?", odpowiesz im: "Wy jesteście brzemieniem, bo odrzuciłem was" - wyrocznia Pana. 34 A proroka, kapłana czy lud - ktokolwiek powie "brzemię Pańskie", ukarzę wraz z jego domem. 35 Tak będziecie mówić każdy do swego przyjaciela i każdy do swego brata: "Co odpowiedział Pan?" lub: "Co mówił Pan?" 36 Nie wspominajcie już więcej "brzemienia Pańskiego", inaczej bowiem stanie się mówiącemu brzemieniem jego własne słowo, gdyż odwróciliście sens słów Boga żywego, Pana Zastępów, Boga naszego. 37 Tak należy mówić do proroka: "Co odpowiedział tobie Pan?" lub: "Co mówił Pan?" 38 Jeślibyście mimo to mówili: "brzemię Pańskie", to wtedy tak mówi Pan: Ponieważ używacie tego wyrażenia "brzemię Pańskie", mimo że wam zakazałem mówić "brzemię Pańskie", 39 dlatego podniosę was zupełnie i wyrzucę sprzed mojego oblicza, was i miasto, które dałem wam i waszym przodkom. 40 Okryję was wieczną niesławą, wieczną hańbą, która nigdy nie ulegnie zapomnieniu».

Jr 23, 5 - Określenie mesjańskie używane przez proroków (Za 3,8; Za 6,12), a także w piśmiennictwie qumrańskim. Podobną myśl wyraża Iz 11,1, używając jednak innego wyrazu hebr.

Jr 23, 6 - Hebr. Jahwe sidqenu stanowi z pewnością aluzję do imienia Sedecjasza: sprawiedliwość jest nie w nim, lecz w Bogu.

Jr 23, 8 - Por. Jr 16,14n.

Jr 23, 10 - Zapewne glosa, którą opuszcza LXX.

Jr 23, 13 - Tj. państwa północnego, które w chwili wypowiadania słów przez Proroka dawno już nie istniało.

Jr 23, 14 - Dwa przeklęte przez Boga miasta (Rdz 18,20nn; Rdz 19,1nn; Iz 1,9n) były synonimem zepsucia, ale także przykładem surowej kary Bożej.

Jr 23, 15 - Podobnie jak Jr 9,14 symbolizują one katastrofę narodową. O pochodzeniu tego obrazu zob. przypis do Jr 8,14.

Jr 23, 18 - Uzupełnienie redaktorskie z Iz 40,13 i Jr 30,23n.

Jr 23, 22 - Prorocy prawdziwi, powołani przez Boga, są Jego powiernikami i należą jakby do rady przybocznej Pana (por. Am 3,7).

Jr 23, 23 - W przeciwieństwie do lokalnych bóstw pogańskich Pan widzi z niedostępnej sfery nieba dokładnie wszystkie poczynania człowieka.

Jr 23, 28 - Fałszywe słowo prorockie z prawdziwym.

Jr 23, 29 - Słowo Boże jako ogień - zob. Jr 20,9.

Jr 23, 30 - Fałszywi prorocy powtarzali chętnie (z braku objawień Bożych) słowa innych proroków jako własne.

Jr 23, 33 - "Brzemię" (hebr. massa) oznaczało oprócz "ciężaru" także słowo lub wyrocznię prorocką. Określenie to mogło być zrozumiane opacznie lub nawet bluźnierczo, wobec czego Prorok zakazuje jego używania. Cały urywek (w. 33-39) jest pochodzenia późniejszego.

Symbolika dobrych i złych fig

1 Pan pokazał mi w widzeniu: Oto dwa kosze fig ustawione przed świątynią, gdy już Nabuchodonozor, król babiloński, uprowadził w niewolę z Jerozolimy do Babilonu Jechoniasza, syna Jojakima, króla judzkiego, oraz przywódców judzkich, nadto kowali i ślusarzy¹. 2 Jeden kosz zawierał wyborne figi², jakimi są wczesne figi, drugi natomiast kosz zawierał figi zepsute, tak zepsute, że się nie nadawały do jedzenia. 3 Pan zaś powiedział do mnie: «Co widzisz, Jeremiaszu?» Odpowiedziałem: «Figi. Figi wyborne są bardzo dobre, a złe są zepsute, tak zepsute, że nie można już ich jeść». 4 I otrzymałem następujące słowo Boże: 5 «To mówi Pan, Bóg Izraela: Jak na te wyborne figi, tak patrzę życzliwie na mieszkańców Judy uprowadzonych w niewolę, których wysłałem z tego miejsca do ziemi Chaldejczyków - dla ich dobra. 6 Skieruję wzrok na nich dla ich dobra, sprowadzę ich do tego kraju, odbuduję ich, by więcej nie rujnować. 7 Dam im serce zdolne do poznania Mnie³, że Ja jestem Pan. Oni będą moim narodem, Ja zaś będę ich Bogiem, ponieważ z całego serca powrócą do Mnie. 8 Natomiast jak się czyni z bezwartościowymi figami, których nie można jeść, bo są niedobre, tak samo - to mówi Pan - postąpię z Sedecjaszem, królem judzkim, z jego przywódcami, z tymi mieszkańcami Jerozolimy, co pozostali w tej ziemi, oraz z tymi, co mieszkają w Egipcie⁴. 9 I uczynię z nich postrach i klęskę dla wszystkich królestw ziemi, hańbę, przysłowie, pośmiewisko i przekleństwo po wszystkich miejscach, gdzie ich rozproszyłem. 10 Ześlę na nich miecz, głód i zarazę, dopóki nie znikną z powierzchni ziemi, którą dałem im i ich przodkom».

Jr 24, 1 - Pierwsze uprowadzenie do Babilonu w r. 597 (por. 2 Krl 24,11-16). O możliwości wcześniejszego uprowadzenie (w r. 605/4) brak pewnych wiadomości.

Jr 24, 2 - Wizja Proroka nawiązuje może do zwyczaju składania pierwocin z owoców. Figi wiosenne należały do najlepszych, w przeciwieństwie do drugiego i trzeciego zbioru.

Jr 24, 7 - Serce jest w Biblii organem myślenia i poznania, a nie tylko uczuć.

Jr 24, 8 - Nowe życie narodowo-religijne zbudują wygnańcy przebywający w Babilonie, a nie ci, którzy pozostali w kraju lub uciekli do Egiptu (por. Jr 42,9-22).

Babilończycy - narzędziem kary

1 Słowo skierowane do Jeremiasza o całym narodzie judzkim w czwartym roku [panowania] Joakima, syna Jozjasza, króla judzkiego <to jest pierwszego roku Nabuchodonozora, króla Babilonii>¹. 2 Prorok Jeremiasz wypowiedział je do całego narodu judzkiego i do wszystkich mieszkańców Jerozolimy: 3 «Począwszy od trzynastego roku [panowania] Jozjasza², syna Amona, króla judzkiego, aż do dnia dzisiejszego, przez dwadzieścia trzy lata kierował Pan słowo do mnie, ja zaś mówiłem do was niestrudzenie, a wy nie słuchaliście. 4 Pan posyłał wam wszystkie swoje sługi, proroków, bez przerwy, a wy nie słuchaliście ani nie nadstawialiście uszu, by słuchać. 5 Słowa te brzmiały: Niech każdy porzuci swoje przewrotne postępowanie, złe uczynki, a będziecie mogli pozostać w ziemi, jaką dał Pan wam i waszym przodkom od dawna i na zawsze. 6 Nie chodźcie za obcymi bogami, by im służyć i cześć oddawać, ani nie pobudzajcie Pana do gniewu uczynkami waszych rąk, a nie sprowadzę na was nieszczęścia. 7 Ale nie usłuchaliście Mnie <wyrocznia Pana - pobudzając Mnie do gniewu uczynkami waszych rąk ku waszej własnej zgubie>³». 8 Dlatego to mówi Pan Zastępów: «Ponieważ nie usłuchaliście moich słów, 9 oto poślę, by przyprowadzić wszystkie pokolenia północy - wyrocznia Pana - i Nabuchodonozora, króla Babilonu, mojego sługę⁴. Sprowadzę ich przeciw temu krajowi, przeciw jego mieszkańcom i przeciw wszystkim narodom dokoła. Wypełnię na nich klątwę, uczynię z nich przedmiot grozy, pośmiewisko i wieczną ruinę. 10 Sprawię, że ustanie wśród nich głos wesela, głos radości, głos oblubieńca i głos oblubienicy, terkot żaren i światło lampy. 11 Cały ten kraj zostanie spustoszony i opuszczony, a narody będą służyć królowi babilońskiemu przez siedemdziesiąt lat⁵. 12 A po upływie siedemdziesięciu lat ukarzę króla Babilonu i ten naród - wyrocznia Pana - ich grzechy i kraj babiloński; zamienię go na wieczne pustkowie. 13 ⁶ Wypełnię na tym kraju wszystkie swoje słowa, które wypowiedziałem przeciw niemu: wszystko, co zostało napisane w tej księdze, co prorokował Jeremiasz przeciw wszystkim narodom. 14 Także i ich zmuszą do uległości wielkie narody i wielcy królowie, odpłacając im stosownie do ich czynów i uczynków ich rąk».

Zapowiedź kary na narody obce

15 ⁷ To powiedział do mnie Pan, Bóg Izraela: «Weź z mojej ręki kubek wina <to jest gniewu>⁷ i daj je do picia wszystkim narodom, do których cię posyłam. 16 Niech piją, zataczają się i szaleją <przed mieczem, który poślę między nich>⁹». 17 Wziąłem więc kubek z ręki Pana i napoiłem wszystkie narody, do których mnie posłał Pan: 18 Jerozolimę, miasta judzkie, ich królów i przywódców, by uczynić z nich pustkowie, przedmiot grozy, pośmiewiska i przekleństwa, jak to jest dzisiaj; 19 faraona, króla egipskiego i jego sługi, jego przywódców i cały jego naród; 20 wszystkie różnorodne narody i wszystkich królów ziemi Us¹⁰, wszystkich królów ziemi filistyńskiej, Aszkelon, Gazę, Ekron i to, co pozostało z Aszdodu¹⁰; 21 Edom, Moab i synów Ammona, 22 wszystkich królów Tyru i wszystkich królów Sydonu oraz wszystkich królów zamorskich wysp¹¹; 23 Dedan, Tema, Buz¹² i wszystkich, którzy przycinają włosy na skroniach¹²; 24 wszystkich królów Arabii i wszystkich królów różnorodnych ludów, mieszkających na pustyni; 25 wszystkich królów Zimri¹³, wszystkich królów Elamu¹³ i wszystkich królów Medii; 26 wszystkich królów północy, bliskich i dalekich, jednych po drugich; wszystkie królestwa, jakie są na powierzchni ziemi; <król zaś Szeszak będzie pił po nich>¹⁴.
27 «Powiesz im: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Pijcie i upijajcie się; wymiotujcie i padajcie, nie mogąc powstać wobec miecza, który poślę między was. 28 Jeżeli zaś się zdarzy, że nie będą chcieli wziąć kubka z twej ręki, by pić, powiesz im: To mówi Pan Zastępów: Musicie wypić! 29 Bo oto od miasta, na którym wzywano mojego imienia, rozpoczynam karę, a wy mielibyście pozostać nie ukarani? Nie ujdziecie kary, lecz raczej miecz powołam przeciw wszystkim mieszkańcom ziemi - wyrocznia Pana Zastępów.
30 Ty zaś będziesz im prorokował wszystkie te słowa i powiesz im:
Pan grzmi z wysoka
i ze swego świętego przybytku głos wydaje;
grzmi potężnie przeciw swemu pastwisku¹⁵,
krzyk podnosi, jak tłoczący prasę do wina.
Do wszystkich mieszkańców ziemi
31 dochodzi wrzawa, aż do krańców ziemi;
albowiem Pan prowadzi spór z narodami,
pozywa przed sąd¹⁶ wszelkie ciało,
występnych oddaje na pastwę miecza -
wyrocznia Pana.
32 To mówi Pan Zastępów:
Oto nieszczęście ogarnia naród po narodzie,
zrywa się wielka burza z krańców ziemi.
33 W tym dniu będzie [wielu] zabitych przez Pana
od krańca do krańca ziemi.
Nikt nie będzie ich opłakiwał
ani zbierał, ani grzebał;
pozostaną jako nawóz
na powierzchni ziemi.
34 Podnieście lament, pasterze, i krzyczcie!
Tarzajcie się w prochu¹⁷, przewodnicy trzody!
Nadeszły bowiem dni waszej rzezi
i padniecie jak wybrane owce.
35 Nie ma ucieczki dla pasterzy
ani ocalenia dla przewodników trzody.
36 Rozlega się krzyk pasterzy
i lament przewodników trzody,
bo Pan pustoszy ich pastwisko.
37 Niszczeją spokojne pastwiska
od płonącego gniewu Pańskiego.
38 Lew opuścił swą kryjówkę,
bo jego kraj stał się pustkowiem¹⁸,
z powodu niszczycielskiego miecza
i z powodu palącego gniewu Pańskiego».

Jr 25, 1 - Glosa chronologiczna. Chodzi o r. 605/604, który był rokiem wstąpienia na tron Nabuchodonozora.

Jr 25, 3 - Por. Jr 1,2.

Jr 25, 7 - Późniejszy dodatek, którego brak w LXX.

Jr 25, 9 - Por. Jr 27,6; Jr 43,10. Król babiloński będzie narzędziem wykonania kary w ręku Bożym; po wypełnieniu swego zadania zostanie i on ukarany (w. 12).

Jr 25, 11 - Liczba siedemdziesiąt oznacza długi okres, niekoniecznie pokrywający się z siedemdziesięciu latami słonecznymi. W apokaliptyce odgrywa ona wielką rolę - por. Dn 9,20-27 z przypisem.

Jr 25, 13 - Późniejszy dodatek.

Jr 25, 15 - Symboliczna wizja pojenia narodów kubkiem gniewu Bożego (Jr 49,12; Lm 4,21; Iz 51,17.22; Ha 2,16) zapowiada karę na narody obce. Ta część rozdziału łączyła się ściśle z szeregiem proroctw przeciw narodom obcym (',15"> Glosa.

Jr 25, 16 - Słowa dodane z w. 27b.

Jr 25, 20 - "Ziemia Us" (por. Rdz 10,23; 1 Krn 1,17), ojczyzna Hioba, leżała prawdopodobnie w kraju Edomitów. "Aszdod" - po zdobyciu przez faraona w VII w. miasto znacznie podupadło.

Jr 25, 22 - Wyspy na Morzu Śródziemnym oraz kolonie fenickie na tym obszarze.

Jr 25, 23 - Szczepy północnoarabskie. Zwyczaj podcinania włosów na skroniach właściwy był Beduinom zamieszkałym w Arabii (por. przypis do Jr 9,25).

Jr 25, 25 - "Zimri" - nieznany już w starożytności naród. "Elam" - kraj na wschód od Babilonii.

Jr 25, 26 - "Szeszak" - późniejszy dodatek kryptograficzny. Zamienia on kolejne litery alfabetu na odpowiednie, brane od końca: alef na taw, bet na szin itd. (stąd nazwa "atbasz"). Jeżeli zamienić w opisany sposób litery, otrzymamy "Babel", tj. Babilon.

Jr 25, 30 - Ziemi judzkiej.

Jr 25, 31 - Prorocy w swych karcących mowach często posługiwali się stylem rozprawy sądowej - por. Jr 2,5nn.

Jr 25, 34 - Tj. pokutujcie.

Jr 25, 38 - Por. Jr 4,7. Być może aluzja do plagi lwów w Samarii po deportacji mieszkańców do Asyrii - por. 2 Krl 25,17n.

Zapowiedź zbawienia dla Izraela i Judy

Mowa w świątyni i jej następstwa

1 Na początku panowania Jojakima¹, syna Jozjasza, króla judzkiego, Pan skierował następujące słowo do Jeremiasza: 2 To mówi Pan: «Stań na dziedzińcu domu Pańskiego i mów do [mieszkańców] wszystkich miast judzkich, którzy przychodzą do domu Pańskiego oddać pokłon, wszystkie słowa, jakie poleciłem ci im oznajmić; nie ujmuj ani słowa! 3 Może posłuchają i zawróci każdy ze swej złej drogi, wtenczas Ja powstrzymam nieszczęście, jakie zamyślam przeciw nim za ich przewrotne postępki. 4 Powiesz im: To mówi Pan: Jeżeli nie będziecie Mi posłuszni, postępując według mojego Prawa, które wam ustanowiłem, 5 [i jeśli nie] będziecie słuchać słów moich sług, proroków, których nieustannie do was posyłam, mimo że jesteście nieposłuszni, 6 zrobię z tym domem podobnie jak z Szilo², a z miasta tego uczynię przekleństwo dla wszystkich narodów ziemi». 7 Kapłani, prorocy i cały lud słyszeli Jeremiasza mówiącego te słowa w domu Pańskim. 8 Gdy zaś Jeremiasz skończył mówić wszystko to, co mu Pan nakazał głosić całemu ludowi, prorocy <i cały lud>³ pochwycili go, mówiąc: «Musisz umrzeć! 9 Dlaczego prorokowałeś w imię Pana, że się z tym domem stanie to, co z Szilo, a miasto to ulegnie zniszczeniu i pozostanie niezamieszkałe?» Cały lud zgromadził się dokoła Jeremiasza w domu Pańskim.
10 Gdy przywódcy judzcy usłyszeli te słowa, wyszli z pałacu królewskiego do domu Pańskiego i zasiedli u wejścia Bramy Nowej w domu Pańskim⁴. 11 Wtedy kapłani i prorocy zwrócili się do przywódców i do całego ludu tymi słowami: «Człowiek ten zasługuje na wyrok śmierci, gdyż prorokował przeciw temu miastu⁵, jak to słyszeliście na własne uszy». 12 Jeremiasz zaś rzekł do wszystkich przywódców i do całego ludu: «Pan posłał mnie, bym głosił przeciw temu domowi i przeciw temu miastu wszystkie słowa, które słyszeliście. 13 Teraz więc zmieńcie swoje postępowanie i swoje uczynki, słuchajcie głosu Pana, Boga waszego; wtedy ogarnie Pana żal nad nieszczęściem, jakie postanowił przeciw wam. 14 Ja zaś jestem w waszych rękach. Uczyńcie ze mną, co wam się wyda dobre i sprawiedliwe⁶. 15 Wiedzcie jednak dobrze, że jeżeli mnie zabijecie, krew niewinnego spadnie na was, na to miasto i na jego mieszkańców. Naprawdę bowiem posłał mnie Pan do was, by głosić do waszych uszu wszystkie te słowa». 16 Wtedy powiedzieli przywódcy i cały lud do kapłanów i proroków: «Człowiek ten nie zasługuje na wyrok śmierci, gdyż przemawiał do nas w imię Pana, Boga naszego»⁷. 17 Powstali niektórzy spośród starszych kraju i rzekli do całego zgromadzenia ludu: 18 «Micheasz z Moreszet był prorokiem w czasach Ezechiasza, króla judzkiego, i mówił do całego narodu judzkiego, co następuje: To mówi Pan Zastępów:
Syjon zostanie zaorany jak pole,
Jerozolima - obrócona w gruzy,
a góra świątyni - w zalesione wzgórze⁸.
19 Czy zabił go Ezechiasz, król judzki, i całe [pokolenie] Judy? Czy raczej nie uląkł się on Pana i nie przebłagał oblicza Pana, tak że ogarnął Pana żal nad nieszczęściem⁹, jakie zamierzył przeciw niemu? My zaś mielibyśmy obciążyć dusze nasze tak wielkim występkiem?»
20 Był także mąż prorokujący w imię Pana imieniem Uriasz, syn Szemajasza z Kiriat-Jearim. Prorokował on przeciw temu miastu i przeciw tej ziemi zupełnie zgodnie ze słowami Jeremiasza¹⁰. 21 Król Jojakim i wszyscy jego bohaterowie oraz wszyscy przywódcy usłyszeli jego słowa; król zaś szukał sposobności, by go zabić. Gdy Uriasz usłyszał o tym, przeraził się i uciekając przybył do Egiptu. 22 Wtedy posłał król Jojakim do Egiptu Elnatana, syna Akbora, wraz z kilku ludźmi. 23 Sprowadzili oni Uriasza z Egiptu¹¹ i przyprowadzili do króla Jojakima, który kazał go stracić mieczem, a ciało jego wrzucić do pospolitych grobów.
24 Achikam jednak, syn Szafana¹², ochraniał Jeremiasza, by nie został wydany w ręce ludu na śmierć.

Jr 26, 1 - Rok 609/608. Mowę prorocką wygłoszoną przy tej sposobności opisuje Jr 7,1-15.

Jr 26, 6 - Por. przypis do Jr 7,12.

Jr 26, 8 - Prawdopodobnie dodatek w celu harmonizacji z w. 16.

Jr 26, 10 - W ważniejszych sprawach spory sądowe rozstrzygał król lub jego pełnomocnicy. Miejscem rozpraw była brama miejska lub brama świątyni.

Jr 26, 11 - Miasto uważano za nietykalne, a proroctwa zapowiadające jego zdobycie i zniszczenie - za bluźnierstwo. Podobne zarzuty stawiano Jezusowi w czasie procesu: Mt 26,61n; Mk 14,58; (J 2,19).

Jr 26, 14 - Prorok zachowuje godną postawę mimo grożącego mu niebezpieczeństwa.

Jr 26, 16 - Dygnitarze królewscy (wśród których Jeremiasz posiadał zwolenników) uznali autentyczność posłannictwa Jeremiasza, czyniąc zarzut bezpodstawnym.

Jr 26, 18 - Mi 3,12.

Jr 26, 19 - Wobec nawrócenia się do Pana, groźba kary nie została wypełniona.

Jr 26, 20 - Głosząc ich zagładę, w przeciwieństwie do fałszywych proroków.

Jr 26, 23 - Wypadki wydania zbiegów przez Egipt były rzadkie. Podówczas jednak Jojakim był ściśle związany z Egiptem, dzięki któremu został wyniesiony na tron.

Jr 26, 24 - Achikam był jednym z najwybitniejszych doradców królewskich w tym czasie. Cała rodzina Szafana, kanclerza Jozjasza, sprzyjała Jeremiaszowi. Godoliasz, gubernator babiloński (po upadku Jerozolimy), był synem Achikama (Jr 40,5n) i gościł na swym dworze Proroka.

Jeremiasz obnosi jarzmo po Jerozolimie

1 Na początku panowania Sedecjasza¹, syna Jozjasza, króla judzkiego, skierował Pan do Jeremiasza następujące słowa: 2 To powiedział Pan <do mnie>: «Sporządź sobie więzy i jarzmo i nałóż je sobie na szyję! 3 Następnie wyślij [orędzie] do króla Edomu, do króla Moabu, do króla Ammonitów, do króla Tyru i do króla Sydonu przez ich wysłanników, którzy przybyli do Jerozolimy, do Sedecjasza, króla judzkiego². 4 Dasz im następujące polecenie do ich władców: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela; tak macie powiedzieć waszym panom: 5 Ja uczyniłem ziemię, człowieka i zwierzęta, które są na powierzchni ziemi, swą wielką siłą i swym wyciągniętym ramieniem; mogę je dać, komu będę uważał za słuszne. 6 Teraz zaś dałem wszystkie te ziemie w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, mojego sługi³; oddaję mu nawet zwierzęta polne, by mu służyły. 7 Wszystkie narody będą służyć jemu, jego synowi oraz synowi jego syna⁴, dopóki nie przyjdzie kres także i na jego kraj; będą mu służyć wtenczas potężne narody i wielcy królowie. 8 Naród i królestwo, które nie chciałyby służyć Nabuchodonozorowi, królowi babilońskiemu, i które nie poddałyby swego karku pod jarzmo króla babilońskiego, nawiedzę mieczem i zarazą - wyrocznia Pana - dopóki nie oddam ich w jego ręce. 9 Wy natomiast nie słuchajcie waszych proroków, waszych wróżbitów, waszych mających senne marzenia, waszych przepowiadaczy ze znaków ani waszych czarowników, którzy wam mówią: "Nie pójdziecie w poddaństwo króla babilońskiego"⁵. 10 Przepowiadają wam bowiem kłamstwo, by was przez to wygnać z waszej ziemi, abym was musiał wypędzić i abyście wyginęli. 11 Narodowi zaś, który podda swój kark pod jarzmo króla babilońskiego, by mu służyć, pozwolę spoczywać w swej ziemi - wyrocznia Pana - będzie ją uprawiał i w niej mieszkał».
12 Do Sedecjasza, króla judzkiego, powiedziałem, zgodnie z tymi wszystkimi słowami: «Poddajcie swe karki pod jarzmo króla babilońskiego, służcie jemu i jego narodowi, a będziecie żyć. 13 Dlaczego chcecie umrzeć, ty wraz ze swym narodem, od miecza, głodu i zarazy, jak to przepowiedział Pan o narodzie, który nie chciałby służyć królowi babilońskiemu? 14 Nie słuchajcie też słów proroków, mówiących do was: "Nie będziecie służyć królowi babilońskiemu". Prorokują wam bowiem kłamstwo. 15 Nie posłałem ich - wyrocznia Pana - i prorokują kłamliwie w moje imię, bym był zmuszony was wypędzić i byście wyginęli wy i przepowiadający wam prorocy».

Naczynia świątyni

16 Do kapłanów zaś i do tego ludu powiedziałem, co następuje: To mówi Pan: «Nie słuchajcie słów waszych proroków, przepowiadających wam: "Oto naczynia domu Pańskiego⁶ wrócą z Babilonu, teraz, natychmiast". Prorokują wam bowiem kłamstwo. 17 Nie słuchajcie ich, bądźcie poddani królowi babilońskiemu, a będziecie żyć. Dlaczego to miasto ma się obrócić w gruzy? 18 Gdyby byli oni naprawdę prorokami i mieli słowo Pańskie, wstawiliby się u Pana Zastępów, by naczynia, które pozostały w domu Pana⁷, w pałacu króla judzkiego i w Jerozolimie, nie powędrowały do Babilonu». 19 To bowiem mówi Pan Zastępów o kolumnach, o «morzu», o podstawach oraz o reszcie naczyń, co pozostały w tym mieście, 20 których nie zabrał Nabuchodonozor, król babiloński, gdy uprowadzał w niewolę z Jerozolimy do Babilonu Jechoniasza, syna Jojakima, króla judzkiego, wraz ze wszystkimi wybitnymi mężami Judei i Jerozolimy. 21 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela, o naczyniach pozostałych w domu Pańskim, w pałacu króla judzkiego i w Jerozolimie: 22 «Zostaną przeniesione do Babilonu i tam pozostaną aż do dnia, w którym się o nie zatroszczę - wyrocznia Pana. Wtedy je sprowadzę i przywrócę temu miejscu»⁸.

Jr 27, 1 - Wstęp pióra redaktora, prawdopodobnie w niewłaściwym kontekście. Rozdział ten opowiada o zdarzeniach czwartego roku panowania Sedecjasza(594/593).

Jr 27, 3 - Wysłannicy przybyli z misją dyplomatyczną zawiązania koalicji antybabilońskiej, w której Judea odgrywałaby znaczną rolę z uwagi na swoje sąsiedztwo z Egiptem, jej inicjatorem.

Jr 27, 6 - Zob. przypis do Jr 25,9.

Jr 27, 7 - Okres trwania przybliżony. Oprócz Nabuchodonozora zasiadało na tronie babilońskim jeszcze trzech królów, z których dwaj ostatni nie byli potomkami Nabuchodonozora.

Jr 27, 9 - Fałszywi prorocy i wszelkiego rodzaju wieszczkowie zachęcali do przymierza antybabilońskiego (por. w. 14).

Jr 27, 16 - Zabrane po zdobyciu miasta i świątyni w r. 597.

Jr 27, 18 - Zabrano jedynie cenniejsze naczynia i przedmioty.

Jr 27, 22 - Cyrus, król perski, zwrócił je Izraelitom po upadku imperium babilońskiego - por. Ezd 1,7-11.

Spór Jeremiasza z Chananiaszem

1 W czwartym roku [panowania] Sedecjasza, króla judzkiego, w piątym miesiącu rzekł do mnie Chananiasz, syn Azzura¹, prorok z Gibeon, w domu Pańskim wobec kapłanów i całego ludu: 2 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: «Złamię jarzmo króla babilońskiego. 3 W ciągu dwóch lat przywrócę na to miejsce wszystkie naczynia domu Pańskiego, które zabrał Nabuchodonozor, król babiloński, z tego miejsca, wywożąc do Babilonu. 4 Jechoniasza, syna Jojakima, króla judzkiego, i wszystkich uprowadzonych z Judy do Babilonu sprowadzę na to miejsce - wyrocznia Pana - skruszę bowiem jarzmo króla babilońskiego».
5 Prorok zaś Jeremiasz przemówił do proroka Chananiasza wobec kapłanów i całego ludu stojącego w domu Pańskim. 6 Prorok Jeremiasz powiedział: «Niech się stanie! Niech tak Pan uczyni! Niech Pan wypełni twoje słowa, które prorokowałeś, sprowadzając naczynia z domu Pańskiego i wszystkich uprowadzonych w niewolę z Babilonu na to miejsce. 7 Posłuchaj jednak tego słowa, które powiem do twoich uszu i do całego ludu. 8 Prorocy, którzy byli przede mną i przed tobą od najdawniejszych czasów, prorokowali przeciw licznym krajom i przeciw wielkim królestwom o wojnie, nieszczęściu i zarazie². 9 Prorok, który przepowiada pomyślność, będzie uznany za proroka prawdziwie posłanego przez Pana, gdy się spełni przepowiednia prorocka». 10 Wtedy prorok Chananiasz wziął jarzmo z szyi Jeremiasza³ proroka i połamał je. 11 I powiedział Chananiasz wobec całego ludu: To mówi Pan: «Tak samo skruszę jarzmo Nabuchodonozora, króla babilońskiego, znad szyi wszystkich narodów w ciągu dwóch lat». Jeremiasz zaś odszedł swoją drogą.
12 Po połamaniu jarzma, [wziętego] z szyi proroka Jeremiasza przez proroka Chananiasza, skierował Pan do Jeremiasza następujące słowo: 13 «Idź i powiedz Chananiaszowi: To mówi Pan: Połamałeś jarzmo drewniane, lecz przygotowałeś zamiast niego jarzmo żelazne. 14 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Wkładam jarzmo żelazne na szyję wszystkich tych narodów, aby służyły Nabuchodonozorowi, królowi babilońskiemu, i były mu poddane; także zwierzęta polne mu poddaję». 15 I rzekł prorok Jeremiasz do proroka Chananiasza: «Słuchaj, Chananiaszu! Pan cię nie posłał, ty zaś pozwoliłeś żywić temu narodowi zwodniczą nadzieję. 16 Dlatego to mówi Pan: Oto usunę ciebie z powierzchni ziemi⁴. 17 Umrzesz w tym roku, bo głosiłeś bunt przeciw Panu». I zmarł Chananiasz prorok w tym roku, w siódmym miesiącu.

Jr 28, 1 - Jeden z fałszywych proroków z pokolenia Beniamina, a więc współziomek Jeremiasza. Jego proroctwo było, być może, reakcją na orędzie Jeremiasza z Jr 27,16nn.

Jr 28, 8 - Treścią mów prorockich były przede wszystkim groźby.

Jr 28, 10 - Jeremiasz celem wykazania konieczności podporządkowania się Nabuchodonozorowi obnosił publicznie jarzmo po Jerozolimie (Jr 27,2).

Jr 28, 16 - Prawo przewidywało karę śmierci na proroka głoszącego słowo Boże bez upoważnienia przez Boga - por. Pwt 18,20.

List Jeremiasza do wygnańców

1 Taka jest treść listu, jaki prorok Jeremiasz posłał z Jerozolimy do pozostałych¹ starszych na wygnaniu, do kapłanów, do proroków i do całego ludu, który Nabuchodonozor uprowadził w niewolę z Jerozolimy do Babilonii 2 po wyjściu z Jerozolimy króla Jechoniasza, królowej, dworzan, przywódców judzkich i jerozolimskich, kowali i ślusarzy. 3 [Posłał go] przez Eleazara, syna Szafana, i przez Gemariasza, syna Chilkiasza², których wysłał Sedecjasz, król judzki, do Nabuchodonozora, króla babilońskiego, do Babilonu. Brzmiał on tak:
4 «To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela, do wszystkich uprowadzonych do niewoli, których pozwoliłem uprowadzić z Jerozolimy do Babilonu: 5 Budujcie domy i mieszkajcie w nich; zakładajcie ogrody i spożywajcie ich owoce! 6 Bierzcie sobie żony i rodźcie synów i córki! Wybierajcie żony dla waszych synów i dawajcie córkom waszym mężów, by rodziły synów i córki; pomnażajcie się tam, a niech was nie ubywa! 7 Starajcie się o pomyślność kraju, do którego was zesłałem. Módlcie się do Pana za niego, bo od jego pomyślności zależy wasza pomyślność. 8 Bo to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Nie dajcie się wprowadzić w błąd przez waszych proroków, którzy są wśród was, i przez waszych wróżbitów; nie zwracajcie uwagi na wasze sny, jakie śnicie³. 9 Oni bowiem prorokują wam kłamstwo w moje imię. Nie posłałem ich - wyrocznia Pana. 10 To jednak mówi Pan: Gdy dla Babilonu upłynie siedemdziesiąt lat⁴, nawiedzę was i wypełnię na was swoją pomyślną zapowiedź, by was znów przyprowadzić na to miejsce. 11 Jestem bowiem świadomy zamiarów, jakie zamyślam co do was - wyrocznia Pana - zamiarów pełnych pokoju, a nie zguby, by zapewnić wam przyszłość, jakiej oczekujecie. 12 Będziecie Mnie wzywać, zanosząc do Mnie swe modlitwy, a Ja was wysłucham. 13 Będziecie Mnie szukać i znajdziecie Mnie, albowiem będziecie Mnie szukać z całego serca. 14 Ja zaś sprawię, że Mnie znajdziecie - wyrocznia Pana - <i odwrócę wasz los, zgromadzę spośród wszystkich narodów i z wszystkich miejsc, po których was rozproszyłem - wyrocznia Pana - i przyprowadzę was do miejsca, skąd was wygnałem>⁵.
15 Mówicie wprawdzie: "Pan wzbudził nam proroków w Babilonie". 16 Dobrze! To bowiem mówi Pan do króla zasiadającego na tronie Dawida⁶ i do całego ludu mieszkającego w tym mieście, do wszystkich braci, którzy nie poszli na wygnanie; 17 to mówi Pan Zastępów: Oto poślę między nich miecz, głód i zarazę; postąpię z nimi tak, jak z zepsutymi figami⁷, które są tak niedobre, że się nie nadają do jedzenia. 18 Będę ich ścigał mieczem, głodem, zarazą; uczynię ich przedmiotem zgrozy dla wszystkich królestw ziemi, przedmiotem klątwy, postrachu, pośmiewiska i urągowiska między wszystkimi narodami, wśród których ich rozproszyłem, 19 za to, że nie słuchali moich słów - wyrocznia Pana - chociaż posyłałem im swoje sługi, proroków, nieustannie, a oni nie chcieli słuchać - wyrocznia Pana.
20 Słuchajcie więc słowa Pańskiego, wszyscy uprowadzeni do niewoli, których wypędziłem z Jerozolimy do Babilonu. 21 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela, do Achaba, syna Kolajasza, i do Sidkijasza, syna Maasejasza, którzy prorokowali wam kłamstwo w moje imię: Oto wydam ich w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, który zabije ich na waszych oczach. 22 I wszyscy Judejczycy, którzy znajdują się na wygnaniu w Babilonie, z ich przypadku będą brali przykład, by przeklinać w następujący sposób: "Niech tobie Pan uczyni tak, jak Sidkijaszowi i Achabowi!", których król babiloński usmażył na ogniu, 23 ponieważ postępowali haniebnie w Izraelu, cudzołożąc z żonami swoich bliźnich i głosząc w moje imię słowa kłamstwa, czego im nie zleciłem. Ja wiem o tym i jestem świadkiem - wyrocznia Pana.
24 Do Szemajasza zaś Nechelamity⁸ powiesz: 25 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Ponieważ posłałeś w swoim własnym imieniu⁹ do całego narodu w Jerozolimie i do Sofoniasza, syna Massejasza⁹, kapłana, i do wszystkich kapłanów list tej treści: 26 "Pan ustanowił cię kapłanem w miejsce kapłana Jojady, byś był nadzorcą w domu Pańskim nad każdym wpadającym w szał i występującym jako prorok, byś go zakuł w kłodę i żelazo¹⁰. 27 Dlaczego więc nie przywołałeś do porządku Jeremiasza z Anatot, który wam prorokuje? 28 Przecież to on przysłał do nas, do Babilonii, wieść: Długo to potrwa. Budujcie domy i mieszkajcie w nich, zakładajcie ogrody i spożywajcie ich owoce!"» 29 Kapłan Sofoniasz odczytał ten list w obecności proroka Jeremiasza¹¹. 30 Wtedy Pan skierował następujące słowo do Jeremiasza: 31 «Poślij do wszystkich uprowadzonych do niewoli następujące słowa: To mówi Pan do Szemajasza Nechelamity: Ponieważ Szemejasz prorokował wam, mimo że go nie powołałem, i utwierdzał waszą ufność w kłamstwo, 32 dlatego to mówi Pan: Oto ukarzę Szemejasza Nechelamitę i jego potomstwo. Nie będzie miał nikogo, kto by mieszkał wśród tego ludu i kto by ujrzał pomyślność, jaką uczynię mojemu ludowi - wyrocznia Pana - gdyż głosił bunt przeciw Panu».

Jr 29, 1 - Wielu zesłanych przywódców nie wytrzymało zapewne trudów dalekiej podróży lub zostało na miejscu ukaranych śmiercią.

Jr 29, 3 - Dwaj dygnitarze królewscy udający się w misji dyplomatycznej do Babilonu.

Jr 29, 8 - Także w Babilonie fałszywi prorocy kontynuowali swoją działalność, z reguły antybabilońską. Dwóch spośród nich kazał stracić Nabuchodonozor w okrutny sposób (por. w. 21nn).

Jr 29, 10 - Por. przypis do Jr 25,11.

Jr 29, 14 - LXX opuszcza całą drugą część wiersza.

Jr 29, 16 - Sedecjasza.

Jr 29, 17 - Por. Jr 24,8.

Jr 29, 24 - Jeden z fałszywych proroków (w. 31), przywódców duchowych uprowadzonych do Babilonu.

Jr 29, 25 - "Imieniu" - jego zdania nie podzielali wszyscy wygnańcy. Sofoniasz był jednym z następców Paszchura (Jr 20,1nn) i zaufanym Sedecjasza (Jr 21,1; Jr 37,3).

Jr 29, 26 - Na terenie świątyni występowali często ekstatycy. Przełożeni w świątyni mieli czuwać nad działalnością proroków, szczególnie przeciwną oficjalnym poglądom kół kapłańskich - por. Jr 20,1nn; Jr 26,1-9.

Jr 29, 29 - Za rządów Sedecjasza Jeremiasz mógł swobodnie działać w świątyni. Sofoniasz nie spełnił więc żądań Szemejasza, ale ograniczył się do podania do wiadomości Prorokowi treści listu.

Księga pocieszenia

Wprowadzenie

1 Słowo, które Pan skierował do Jeremiasza: 2 «To mówi Pan, Bóg Izraela: Napisz w księdze wszystkie słowa, jakie powiedziałem do ciebie. 3 Bo oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - w których odmienię los mojego narodu, Izraela i Judy - mówi Pan. Przyprowadzę ich znów do ziemi, jaką dałem ich przodkom, i wezmą ją w posiadanie».

Ucisk i zbawienie Izraela

4 Następujące słowa wypowiedział Pan do Izraela i do Judy:
5 To mówi Pan:
«Usłyszeliśmy krzyk bolesny
trwogi, a nie pokoju¹.
6 Pytajcie się i patrzcie:
Czy mężczyzna może rodzić?
Dlaczego widzę wszystkich mężczyzn
z rękami na biodrach
jak u rodzącej kobiety?
Każda twarz powlekła się bladością.
7 Ach, jak wielki to dzień,
nie ma on równego sobie!
Będzie on czasem ucisku Jakuba,
a jednak on zostanie zeń wybawiony!
8 W dniu tym - wyrocznia Pana Zastępów - skruszę jarzmo znad ich szyi, zerwę ich więzy, tak że nie będą więcej służyć obcym. 9 Będą zaś służyć Panu, swemu Bogu, i Dawidowi, swojemu królowi², którego im wzbudzę.
10 ³ Ty się jednak nie bój,
sługo mój Jakubie
- wyrocznia Pana -
i nie lękaj się, Izraelu,
bo Ja cię wybawię z dalekiej ziemi,
twoje potomstwo z kraju jego wygnania.
Powróci Jakub i będzie zażywał
nie zmąconego niczym pokoju,
a nikt go nie będzie trwożył.
11 Ja bowiem jestem z tobą
- wyrocznia Pana -
by cię wybawić.
Zgotuję zagładę wszystkim narodom,
między którymi cię rozproszyłem,
ciebie zaś nie wyniszczę.
Ukarzę cię jednak sprawiedliwie
i nie ujdziesz zupełnie bezkarnie».

Kara na narody i na Izraela

12 To bowiem mówi Pan:
«Dotkliwa jest twoja klęska,
nieuleczalna twoja rana.
13 Nikt się nie troszczy o twoją sprawę,
nie ma lekarstwa, by cię uzdrowić.
14 Wszyscy, co cię kochali⁴, zapomnieli o tobie,
nie szukają już ciebie,
gdyż dotknąłem ciebie,
tak jak się rani wroga,
surową karą.
Przez wielką twą nieprawość
pomnożyły się twoje grzechy.
15 Dlaczego krzyczysz z powodu twej rany,
że ból twój nie da się uśmierzyć?
Przez wielką twoją nieprawość
i liczne twoje grzechy
to ci uczyniłem.
16 Wszyscy jednak, co cię chcieli pochłonąć,
sami ulegną pożarciu.
Wszyscy, co ciebie uciskali,
pójdą w niewolę.
Ci, co grabili ciebie
zostaną ograbieni.
Wszystkich tych, co łupili ciebie,
wydam na łup⁵.
17 Albowiem przywrócę ci zdrowie
i z ran ciebie uleczę
- wyrocznia Pana -
gdyż nazywają cię "Odrzuconą", Syjonie,
"o którą się nikt nie troszczy"».

Odnowienie Izraela

18 To mówi Pan:
«Oto przywrócę do poprzedniego stanu namioty Jakuba
i okażę miłosierdzie nad jego siedzibami.
Miasto zostanie wzniesione na swych ruinach,
a pałace staną na swoim miejscu.
19 Rozlegną się stamtąd hymny pochwalne
i głosy pełne radości.
Pomnożę ich, i nie zmaleje ich liczba,
przysporzę im chwały, by nimi nikt nie pogardzał.
20 Jego synowie będą tak jak dawniej
i jego zgromadzenie powstanie wobec Mnie;
ukarzę natomiast wszystkich jego ciemięzców.
21 A jego władca będzie spośród niego,
panujący jego będzie od niego pochodził⁶.
Zapewnię mu dostęp do Siebie,
tak że się zbliży do Mnie.
Bo kto inaczej miałby odwagę
zbliżyć się do Mnie? - wyrocznia Pana.
22 Wy będziecie moim narodem,
a Ja będę waszym Bogiem.
23 Oto wichura idzie od Pana,
powstaje burza,
spadnie ona na głowę niegodziwych.
24 Nie ustanie palący gniew Pana,
dopóki nie dokona On i nie urzeczywistni
zamiarów swego serca.
Przy końcu dni to zrozumiecie.

Jr 30, 5 - Ucisk Izraela przebywającego w niewoli.

Jr 30, 9 - Zbawienie narodu łączy się dla Jeremiasza z królewskim potomkiem dynastii Dawida (w sensie mesjańskim).

Jr 30, 10 - Wiersze powtarza Jr 46,27n. LXX opuszcza je tutaj.

Jr 30, 14 - Sprzymierzeńcy polityczni.

Jr 30, 16 - Tych, co uciskali Izraela, spotka zasłużona kara (por. także w. 20).

Jr 30, 21 - Mąż wybrany przez Boga, mający stale dostęp do Niego i pośredniczący między Nim a narodem.

1 W tamtych czasach - wyrocznia Pana - będę Bogiem dla wszystkich pokoleń Izraela,
one zaś będą moim narodem».

Odnowienie dziełem miłości Bożej

2 To mówi Pan:
«Znajdzie łaskę na pustyni
naród ocalały od miecza;
Izrael pójdzie do miejsca swego odpoczynku¹.
3 Pan się mu ukaże z daleka:
Ukochałem cię odwieczną miłością,
dlatego też zachowałem dla ciebie łaskawość².
4 Znowu cię zbuduję i będziesz odbudowana³,
Dziewico-Izraelu!
Przyozdobisz się znów swymi bębenkami³
i wyjdziesz wśród tańców pełnych wesela.
5 Będziesz znów sadzić winnice
na wzgórzach Samarii;
uprawiający będą sadzić i zbierać.
6 Nadejdzie bowiem dzień,
kiedy strażnicy⁴ znów zawołają
na wzgórzach Efraima:
"Wstańcie, wstąpmy na Syjon,
do Pana, Boga naszego!"»

Powrót

7 To bowiem mówi Pan:
«Wykrzykujcie radośnie na cześć Jakuba,
weselcie się pierwszym wśród narodów!
Głoście, wychwalajcie i mówcie:
"Pan wybawił swój lud,
Resztę Izraela!"
8 Oto sprowadzę ich z ziemi północnej⁵
i zgromadzę ich z krańców ziemi.
Są wśród nich niewidomi i dotknięci kalectwem,
kobieta brzemienna wraz z położnicą:
powracają wielką gromadą.
9 Oto wyszli z płaczem,
lecz wśród pociech ich przyprowadzę.
Przywiodę ich do strumienia wody
równą drogą - nie potkną się na niej.
Jestem bowiem ojcem dla Izraela,
a Efraim⁶ jest moim [synem] pierworodnym.

Pomyślność powracających z niewoli

10 Słuchajcie, narody, słowa Pańskiego,
głoście na dalekich wyspach, mówiąc:
"Ten, co rozproszył Izraela, zgromadzi go
i będzie czuwał nad nim jak pasterz nad swą trzodą".
11 Pan bowiem uwolni Jakuba,
wybawi go z ręki silniejszego od niego.
12 Przyjdą i będą wykrzykiwać radośnie na wyżynie Syjonu
i rozradują się błogosławieństwem Pana:
zbożem, winem, oliwą, owcami i wołami⁷.
Życie ich będzie podobne do zroszonego ogrodu
i nigdy już sił im nie zbraknie.
13 Wtedy ogarnie dziewicę radość wśród tańca,
i młodzieńcy cieszyć się będą ze starcami.
Zamienię bowiem ich smutek w radość,
pocieszę ich i rozweselę po ich troskach.
14 Kapłanom dostarczę obficie tłuszczu⁸,
a naród mój nasyci się błogosławieństwem»
- wyrocznia Pana.

Płacz Racheli

15 To mówi Pan:
«Słuchaj! W Rama daje się słyszeć
lament i gorzki płacz.
Rachel⁹ opłakuje swoich synów,
nie daje się pocieszyć, bo już ich nie ma».
16 To mówi Pan:
«Powstrzymaj głos twój od lamentu,
a oczy twoje od łez,
bo jest nagroda na twe trudy
- wyrocznia Pana -
powrócą oni z kraju nieprzyjaciela.
17 Jest nadzieja dla twego potomstwa
- <wyrocznia Pana> -
wrócą synowie do swych granic.
18 Usłyszałem wyraźnie skargę Efraima:
"Ukarałeś mnie i podlegam karze
jak nieoswojone cielę.
Spraw, bym powrócił, a wtedy powrócę,
bo jesteś Panem, Bogiem moim.
19 Gdy bowiem odwróciłem się, pożałowałem tego,
a gdy zrozumiałem, uderzyłem się w biodro¹⁰.
Wstydzę się i jestem zmieszany,
bo noszę hańbę mojej młodości"¹⁰.
20 Czy Efraim⁶ nie jest dla Mnie drogim synem
lub wybranym dzieckiem?
Ilekroć bowiem się zwracam przeciw niemu,
nieustannie go wspominam.
Dlatego się skłaniają ku niemu moje wnętrzności;
muszę mu okazać miłosierdzie!
- wyrocznia Pana.

Powtórne wezwanie do powrotu

21 Postaw sobie kamienie milowe,
ustawiaj drogowskazy,
zwróć uwagę na gościniec,
na drogę, którą wychodziłaś.
Powróć, Dziewico-Izraelu,
powróć do tych twoich miast!
22 Dokądże będziesz chwiejna¹¹,
Córko buntownicza?
Pan bowiem stworzył nową rzecz na ziemi:
niewiasta zatroszczy się o męża»¹¹.

Obietnica dla Judy

23 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela:
«Będzie się jeszcze powtarzać to słowo
w ziemi judzkiej, w jej miastach,
gdy odmienię ich los:
"Niech ci Pan błogosławi, niwo sprawiedliwości,
święta góro!"
24 Zamieszkają w tej ziemi Juda
z wszystkimi swymi miastami,
rolnicy i hodowcy bydła.
25 Bo pokrzepię spragnionego,
a każdego, co łaknie, nasycę».
26 Przy tym się obudziłem i spojrzałem,
a sen mój był mi przyjemny¹².

Odnowienie Izraela i Judy a odpowiedzialność osobista

27 «Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana -
kiedy zasieję dom Izraela i dom Judy
nasieniem ludzi, nasieniem zwierząt¹³.
28 Tak samo jak czuwałem nad nimi,
by wyrywać i obalać,
burzyć, niszczyć i sprowadzać nieszczęście,
tak samo będę nad nimi czuwał,
by budować i sadzić¹⁴ - wyrocznia Pana.
29 ¹⁵ W tych dniach nie będą już więcej mówić:
"Ojcowie jedli cierpkie jagody,
a synom zdrętwiały zęby",
30 lecz: "Każdy umrze za swoje własne grzechy;
każdemu, kto będzie spożywał cierpkie jagody,
zdrętwieją zęby".

Nowe Przymierze

31 ¹⁶ Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana -
kiedy zawrę z domem Izraela <i z domem judzkim>
nowe przymierze.
32 Nie jak przymierze, które zawarłem z ich przodkami,
kiedy ująłem ich za rękę,
by wyprowadzić z ziemi egipskiej¹⁷.
To moje przymierze złamali,
mimo że byłem ich Władcą
- wyrocznia Pana.
33 Lecz takie będzie przymierze,
jakie zawrę z domem Izraela
po tych dniach - wyrocznia Pana:
Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa
i wypiszę na ich sercu¹⁸.
Będę im Bogiem,
oni zaś będą Mi narodem.
34 I nie będą się musieli wzajemnie pouczać
jeden mówiąc do drugiego:
"Poznajcie Pana!"
Wszyscy bowiem od najmniejszego do największego
poznają Mnie¹⁹ - wyrocznia Pana,
ponieważ odpuszczę im występki,
a o grzechach ich nie będę już wspominał».

Niezmienność losu Izraela

35 ²⁰ To mówi Pan,
który ustanowił słońce, by świeciło w dzień,
[nadał] prawa księżycowi i gwiazdom, by świeciły w nocy,
który spiętrza morze, tak że huczą jego bałwany,
imię Jego Pan Zastępów!
36 «Jeśliby te prawa przestały działać
przede Mną - wyrocznia Pana -
wtedy i pokolenie Izraela przestałoby
być narodem na zawsze przede Mną».
37 To mówi Pan:
«Jeśli jest możliwe zmierzyć niebo w górze
i zbadać podstawy ziemi w dole,
to i Ja także odrzucę całe pokolenie Izraela
za to wszystko, co uczynili - wyrocznia Pana.

Nowa Jerozolima

38 Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy zostanie odbudowane miasto Pańskie od wieży Chananeela²¹ do Bramy Narożnej²¹. 39 I będzie się ciągnął dalej sznur do mierzenia prosto, aż do wzgórza Gareb, kierując się ku Goah²². 40 Cała zaś Dolina²³ trupów i popiołów i wszystkie pola aż do potoku Cedron, do rogu Bramy Końskiej²³ ku wschodowi, będą święte dla Pana; nie zostaną już więcej zburzone ani zniszczone na wieki».

Jr 31, 2 - Wróci do własnego kraju po niewoli i długiej wędrówce - por. Pwt 12,9; Ps 95[94],11.

Jr 31, 3 - Miłość Boża przewyższa wszystkie niewierności i grzechy narodu wybranego - por. w. 20.

Jr 31, 4 - O odnowieniu życia religijno-moralnego; "bębenkami" - jednocześnie instrument muzyczny i ozdoba kobieca.

Jr 31, 6 - Strażnicy obwieszczają m.in. początek świąt (nowiu księżycowego).

Jr 31, 8 - Tj. z Babilonu. Powrót pod opieką Bożą będzie łatwy i dostępny nawet dla ułomnych i chorych.

Jr 31, 9.20 - Mieszkańcy byłego państwa północnego. Por. Oz 11,1.8n.

Jr 31, 12 - Błogosławieństwo Boże po powrocie z niewoli w postaci urodzaju plonów i obfitych stad.

Jr 31, 14 - Ze zwierząt ofiarnych.

Jr 31, 15 - Matka Józefa i Beniamina (Rdz 30,22nn; Rdz 35,16-20), a babka Efraima i Manassesa, dwóch protoplastów pokoleń państwa północnego (Rdz 41,51n). Rama była miejscowością leżącą 8 km od Jerozolimy, na pograniczu między Izraelem a Judą.

Jr 31, 19 - "Uderzyłem się w biodro" - gest żalu i pokuty. "Hańba młodości" nawiązuje do schizmy religijnej i późniejszego bałwochwalstwa w państwie północnym.

Jr 31, 22 - "Chwiejna" - wielu Izraelitów wahało się powrócić do zniszczonego kraju. "Pan... o męża" - wiersz trudny i niezbyt jasny. Najprawdopodobniej chodzi o jakiś cudowny znak zachęcający opornych Judejczyków do powrotu (inaczej LXX) do własnej ziemi. Będzie to albo wznowienie dawnej miłości narodu (niewiasta) do Boga (mąż), albo idzie o perspektywę beztroskiego życia w kraju po powrocie z niewoli. Nieliczna grupa Ojców Kościoła i starszych egzegetów dopatrywała się tu aluzji do dzieła i życia Najświętszej Maryi Panny (chodziłoby jednak o sens przystosowany, a nie zamierzony przez autora).

Jr 31, 26 - Oderwana refleksja należąca do zupełnie innego proroctwa lub raczej glosa wprowadzona następnie do tekstu.

Jr 31, 27 - Zapewnia im pomyślny rozwój.

Jr 31, 28 - Por. Jr 1,10.

Jr 31, 29 - Ustanie sarkastyczne przysłowie na temat zbiorowej odpłaty w ST, powtarzane chętnie w okresie upadku religijno-moralnego pod koniec monarchii. Sens: cierpienia spotykają człowieka za winy przodków, więc wyrabianie należytej postawy moralnej nie jest celowe, a nawet zbędne. Jr zapowiada w przyszłym okresie odnowienia odpowiedzialność jedynie osobistą. Ez 18,1-32 zakazuje używania tego przysłowia, ustalając, że "umrze tylko osoba, która zgrzeszyła" (Ez 18,4).

Jr 31, 31-34 - Proroctwo o Nowym Przymierzu, które zawrze Bóg w okresie odnowienia ze swoim ludem. Jezus powołał się na nią na Ostatniej Wieczerzy ustanawiając Nowe Przymierze we Krwi swojej (Łk 22,20; 1 Kor 11,25). Tekst ten cytuje i komentuje Hbr 8,8-13.

Jr 31, 32 - Przymierze synajskie.

Jr 31, 33 - Nowe Prawo tego przymierza nie będzie czymś narzuconym z zewnątrz i nakazanym, lecz spontanicznym dążeniem ich serca.

Jr 31, 34 - Wszyscy uczestnicy Nowego Przymierza otrzymają wewnętrzny dar oświecający. Por. Ez 36,26nn; Jl 3,1n.

Jr 31, 35 - Niezmienne prawa natury ustalone przez Boga gwarantują wieczną przynależność Izraela do Pana. Wiersze nie łączą się bezpośrednio z proroctwem o Nowym Przymierzu.

Jr 31, 38 - "Wieża Chananeela" - por. Za 14,10; Ne 3,1; Ne 12,39. "Brama Narożna" - por. 2 Krl 14,13; Za 14,10.

Jr 31, 39 - Nazwy bliżej nieznane.

Jr 31, 40 - "Dolina" - Ge-Hinnom, zob. Jr 19,6. "Brama Końska" - zob. Ne 3,27n. Por. też Ez 48,30-35.

Symboliczne kupno pola

1 Słowo, które Pan oznajmił Jeremiaszowi w dziesiątym roku [panowania] Sedecjasza, króla judzkiego, to jest w osiemnastym roku Nabuchodonozora¹. 2 Wtedy właśnie wojsko króla babilońskiego oblegało Jerozolimę, a prorok Jeremiasz znajdował się jako więzień w wartowni pałacu króla judzkiego. 3 Umieścił go tam pod strażą Sedecjasz, król judzki, zarzucając mu: «Dlaczego prorokowałeś tymi słowami²: To mówi Pan: Oto wydam to miasto w ręce króla babilońskiego i zdobędzie je. 4 Sedecjasz zaś, król judzki, nie ujdzie Chaldejczykom; wydam go bowiem niezawodnie w ręce króla babilońskiego, tak że będzie z nim mówił twarzą w twarz i zobaczy go oko w oko. 5 I uprowadzi Sedecjasza do Babilonu, by tam przebywał, dopóki go nie nawiedzę - wyrocznia Pana. Jeśli będziecie walczyli z Chaldejczykami, doznacie niepowodzenia». 6 Jeremiasz zaś powiedział: Pan skierował do mnie następujące słowo: 7 «Oto Chanameel, syn Szalluma, twego stryja, idzie do ciebie³, by ci powiedzieć: "Kup sobie moje pole w Anatot, ty bowiem posiadasz rodzinne prawo wykupu". 8 I przybył do mnie, do wartowni Chanameel, syn mojego stryja, zgodnie ze słowem Pańskim, i rzekł: "Kup, proszę, moje pole, które się znajduje w Anatot <w ziemi Beniamina>, tobie bowiem przysługuje prawo dziedzictwa i wykupu. Kup je sobie!" Zrozumiałem wtedy, że było to polecenie Pańskie. 9 Kupiłem więc pole od Chanameela, syna mojego stryja w Anatot, i zapłaciłem mu należność: siedemnaście syklów srebra. 10 Spisałem więc kontrakt, zapieczętowałem, wziąłem świadków i odważyłem srebro na wadze. 11 Następnie wziąłem kontrakt kupna, dokument zapieczętowany - według przepisów prawnych - oraz otwarty⁴ 12 i dałem kontrakt kupna Baruchowi⁵, synowi Neriasza, syna Machsejasza, w obecności Chanameela, syna mojego stryja, i w obecności świadków, podpisanych w kontrakcie kupna, i w obecności wszystkich mieszkańców Judy przebywających w wartowni. 13 Poleciłem zaś Baruchowi w ich obecności, co następuje: 14 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: "Weź te dokumenty, kontrakt kupna zapieczętowany i ten, który jest otwarty, i umieść je w glinianym naczyniu, by się zachowały przez długi czas. 15 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Będą jeszcze w tym kraju kupować domy, pola i winnice"»⁶.

Modlitwa Jeremiasza i odpowiedź Pana

16 Modliłem się do Pana po oddaniu kontraktu kupna Baruchowi, synowi Neriasza, tymi słowami: 17 «Ach, Panie Boże, oto stworzyłeś niebo i ziemię wielką swoją mocą i wyciągniętym ramieniem. Żadna rzecz nie jest niemożliwa dla Ciebie. 18 Ty, co okazujesz łaskawość tysiącom, lecz karzesz grzechy ojców [oddając zapłatę] w zanadrze ich potomków⁷, Boże mocny, którego imię jest Pan Zastępów! 19 Potężny jesteś w radzie i wielki w czynie. Oczy Twoje są otwarte na wszystkie czyny ludzkie, by oddać każdemu według jego postępowania i według owoców jego uczynków. 20 Czyniłeś znaki i cuda w ziemi egipskiej, aż do dziś w Izraelu i wśród ludzi; wyrobiłeś sobie imię, jakie posiadasz dziś. 21 Wyprowadziłeś naród swój, Izraela, z ziemi egipskiej wśród znaków i cudów, potężną ręką, wyciągniętym ramieniem i wśród wielkiej trwogi. 22 Dałeś im tę ziemię, którą przyrzekłeś uroczyście dać ich przodkom - ziemię opływającą w mleko i miód⁸. 23 Przyszli i wzięli ją w posiadanie, ale nie słuchali Twego głosu, nie postępowali zgodnie z Twym prawem, nie spełniali tego wszystkiego, co im nakazałeś. Dlatego sprowadziłeś na nich wszystkie te nieszczęścia. 24 Oto wały oblężnicze podchodzą pod miasto⁹, by je zdobyć. Miasto zaś będzie wydane w ręce Chaldejczyków, nacierających na nie, na skutek miecza, głodu i zarazy. Wypełniło się, co zapowiedziałeś: oto sam widzisz. 25 Ty zaś, Panie Boże, powiedziałeś: "Kup sobie pole za pieniądze, zawołaj świadków!" Tymczasem miasto zostanie wydane w ręce Chaldejczyków».
26 Wtedy Pan skierował do Jeremiasza następujące słowo: 27 «Oto Ja jestem Pan, Bóg wszelkiego ciała; czy jest może dla Mnie coś niemożliwego? 28 Dlatego to mówi Pan: Oto wydam to miasto w ręce Chaldejczyków i w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, i zdobędzie je. 29 Wkroczą do niego Chaldejczycy nacierający na to miasto, podłożą ogień pod to miasto i spalą je: domy, w których składano na dachach ofiary Baalowi oraz wylewano płyny na ofiarę innym bogom, by Mnie obrażać. 30 Albowiem od swej młodości synowie Izraela i synowie Judy czynili jedynie zło wobec Mnie <istotnie, synowie Izraela jedynie obrażali Mnie dziełami swych rąk - wyrocznia Pana>¹⁰. 31 Tak, powodem gniewu i oburzenia było dla Mnie to miasto od dnia, gdy je zbudowano, aż do dziś, przeto muszę je usunąć sprzed mojego oblicza, 32 na skutek całej nieprawości Izraela i Judy, jakiej się dopuszczali, by Mnie drażnić: oni, ich królowie, dostojnicy, kapłani i prorocy, tak mieszkańcy Judy, jak mieszkańcy Jerozolimy. 33 Obrócili się do Mnie tyłem, a nie twarzą, i mimo że ich pouczałem niestrudzenie, nie chcieli usłuchać ani przyjąć upomnienia. 34 Umieścili swe obrzydliwe bożki¹¹ w domu, nad którym wzywano mojego Imienia, by go zbezcześcić. 35 I zbudowali wyżyny Baala w dolinie Ben-Hinnom, by ofiarować swych synów i swoje córki ku czci Molocha. Nie poleciłem im tego ani Mi na myśl nie przyszło, by można czynić coś tak odrażającego¹² i doprowadzać Judę do grzechu. 36 Teraz więc to mówi Pan, Bóg Izraela, o tym mieście, o którym wy mówicie¹³, że będzie wydane w ręce króla babilońskiego mieczem, głodem i zarazą. 37 Oto zgromadzę ich ze wszystkich krajów, do których ich wypędziłem w przystępie gniewu i wielkiego oburzenia. Sprowadzę ich na to miejsce i pozwolę im mieszkać bezpiecznie. 38 I będą moim narodem, Ja zaś będę ich Bogiem. 39 Dam im jedno serce i jedną zasadę postępowania, by się Mnie zawsze bali dla swego dobra i swych potomków. 40 Zawrę zaś z nimi przymierze wieczne¹⁴, mocą którego nie zaprzestanę im wyświadczać dobra. Napełnię ich serca moją bojaźnią, by się już nie odwracali ode Mnie. 41 Cieszyć się będę, wyświadczając im dobrodziejstwa, osadzę ich trwale w tej ziemi - z całego swego serca i z całej swej duszy.
42 To bowiem mówi Pan: Jak sprowadziłem na ten naród to wielkie nieszczęście, tak sprowadzę na nich wszelkie dobrodziejstwo, jakie im przyrzekłem. 43 Będą jeszcze nabywać pola w tej ziemi, o której mówicie: "Jest ona pustkowiem bez ludzi i zwierząt, poddana władzy Chaldejczyków". 44 Będą kupować pola za pieniądze, będą spisywać kontrakty, pieczętować, zwoływać świadków z ziemi Beniamina, w okolicach Jerozolimy, w miastach judzkich, w miastach górskich, w miastach nizinnych i w miastach południowych, bo odmienię ich los» - wyrocznia Pana.

Jr 32, 1 - Rok 588/587.

Jr 32, 3 - Raczej idzie o wielokrotne zapowiedzi tej treści niż o jedno konkretne proroctwo.

Jr 32, 7 - Widocznie znajdował się w mieście jako zbieg z pobliskiego Anatot. Jeremiasz, przebywając pod strażą, mógł przyjmować u siebie inne osoby.

Jr 32, 11 - Kontrakt sporządzano w dwóch wykonaniach, pierwsze zwijano i pieczętowano, drugie służyło za dowód kupna. Zapieczętowany dokument otwierano jedynie w razie sporu sądowego.

Jr 32, 12 - Sekretarz i przyjaciel Jeremiasza.

Jr 32, 15 - Akt kupna ziemi w oblężonym mieście był symboliczny i miał podkreślić zapowiedź wznowienia życia po okresie kary.

Jr 32, 18 - W przeciwieństwie do Jr 31,29n, mówiąc o przyszłości, Jr wyznaje tu klasyczną zasadę odpłaty zbiorowej z Wj 20,5.

Jr 32, 22 - Por. przypis do Jr 11,5.

Jr 32, 24 - Okres poprzedzający upadek Jerozolimy.

Jr 32, 30 - Prawdopodobnie glosa.

Jr 32, 34 - Za czasów Manassesa (zob. przypis do Jr 15,4).

Jr 32, 35 - Por. Jr 7,31; Jr 19,6.

Jr 32, 36 - LXX: "ty mówisz".

Jr 32, 40 - Zob. Jr 31,31-34.

Dalsze zapowiedzi odnowienia

1 Powtórnie skierował Pan słowo do Jeremiasza, gdy ten był jeszcze uwięziony w wartowni. 2 «To mówi Pan, który stworzył ziemię i ukształtował ją, nadając jej trwałość - wyrocznia Pana. 3 Wołaj do Mnie, a odpowiem ci, oznajmię ci rzeczy wielkie i niezgłębione, jakich nie znasz. 4 To bowiem mówi Pan, Bóg Izraela, o domach tego miasta, o domach królów judzkich, które zostaną zniszczone, o wałach i mieczach: 5 Idą walczyć z Chaldejczykami, by napełnić miasto zwłokami ludzi, których zabiję¹ w przystępie swego gniewu. Zakryłem bowiem swe oblicze przed tym miastem na skutek całej ich nieprawości. 6 Oto podniosę je odnowione, uleczę i uzdrowię ich oraz objawię im obfity pokój i bezpieczeństwo. 7 I odmienię los Judy i los Izraela, odbudowując ich jak przedtem. 8 Oczyszczę ich ze wszystkich grzechów, jakimi wykroczyli przeciw Mnie, i odpuszczę wszystkie ich występki, którymi zgrzeszyli przeciw Mnie i wypowiedzieli Mi posłuszeństwo. 9 Jerozolima zaś będzie radością, chwałą i dumą wśród wszystkich narodów ziemi², które usłyszą o dobrodziejstwach, jakie jej wyświadczyłem. Będą się one lękać i drżeć wobec wszelkich przejawów dobroci i pomyślności, jaką jej dałem.
10 To mówi Pan: Na tym miejscu, o którym mówicie: "Jest to pustkowie bez ludzi i bez trzody" - w miastach judzkich i na ulicach Jerozolimy, opuszczonych, bezludnych, niezamieszkałych i bez trzody rozlegnie się jeszcze 11 głos radości i głos wesela, głos oblubieńca i oblubienicy, głos tych, co mówią, składając ofiary dziękczynne w domu Pańskim: "Wychwalajmy Pana Zastępów, bo dobry jest Pan, bo na wieki Jego łaskawość"³. Odmienię bowiem los tego kraju na taki, jaki był przedtem - mówi Pan.
12 To mówi Pan Zastępów: W miejscu tym opuszczonym, bezludnym i bez trzody i we wszystkich jego miastach będzie znów schronisko dla pasterzy, pędzących trzodę do legowiska. 13 W miastach górskich, w miastach nizinnych, w miastach Negebu, w ziemi Beniamina, w okolicach Jerozolimy i w miastach judzkich znów będą stada przechodzić przez ręce tego, który je liczy⁴ - mówi Pan.

Obietnice Pańskie dla dynastii Dawidowej

14 Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy wypełnię pomyślną zapowiedź, jaką obwieściłem domowi izraelskiemu i domowi judzkiemu. 15 W owych dniach i w owym czasie wzbudzę Dawidowi potomstwo sprawiedliwe⁵; będzie wymierzać prawo i sprawiedliwość na ziemi.
16 W owych dniach Juda dostąpi zbawienia, a Jerozolima będzie mieszkała bezpiecznie. To zaś jest imię, którym ją będą nazywać: "Pan naszą sprawiedliwością". 17 To bowiem mówi Pan: Nie zabraknie Dawidowi potomka zasiadającego na tronie domu Izraela. 18 Kapłanom-lewitom zaś nie zabraknie człowieka, który by stał przede Mną, by spalać ofiary z pokarmów i zabijać żertwy po wszystkie dni».
19 ⁶ Pan skierował słowo do Jeremiasza: 20 «To mówi Pan: Jeżeli możecie złamać moje przymierze z dniem i moje przymierze z nocą, tak że nie nastąpi ani dzień, ani noc w swoim właściwym czasie, 21 to może być także zerwane moje przymierze z moim sługą Dawidem, by nie miał syna zasiadającego jako król na jego tronie, i z moimi sługami, kapłanami-lewitami. 22 Jak niezliczone są zastępy niebieskie, niezmierzony piasek morski, tak samo pomnożę potomstwo sługi mojego, Dawida, i moich sług, lewitów».
23 Pan skierował do Jeremiasza następujące słowo: 24 «Czy nie zauważyłeś, co ten lud mówi: "Pan odrzucił dwie rodziny, które wybrał"⁷. Tak więc gardzą moim ludem, jak gdyby już nie był narodem dla nich. 25 To mówi Pan: Jeżeli nie istnieje moje przymierze z dniem i nocą, jeśli nie ustaliłem praw nieba i ziemi, 26 wtedy [rzeczywiście] odrzucę potomstwo Jakuba i Dawida, mojego sługi, tak że nie wezmę z jego rodu panujących nad potomkami Abrahama, Izaaka i Jakuba. Odmienię bowiem ich los i zlituję się nad nimi».

Jr 33, 5 - Bóg będzie walczył przeciw Izraelitom; zob. Jr 21,5.

Jr 33, 9 - Por. Jr 4,2 z przypisem.

Jr 33, 11 - Wezwanie kultowe częste w ST: por. np. Ps 106[105],1; Ps 107[106],1; Ps 136[135],1; 1 Krn 16,34.

Jr 33, 13 - Pasterz liczył stada dotykając ręką każdej sztuki.

Jr 33, 15 - Zob. Jr 23,5n. Zapowiedź mesjańska ma tu charakter raczej kolektywny.

Jr 33, 19-26 - Urywek pochodzenia późniejszego.

Jr 33, 24 - Kontrowersja z przeciwnikami dynastii Dawida i kapłaństwa lewickiego, zapewne po powrocie z niewoli babilońskiej.

Los Sedecjasza

1 Słowo, jakie skierował Pan do Jeremiasza, gdy Nabuchodonozor, król babiloński, z całym swym wojskiem, wszystkie królestwa ziemi mu poddane oraz wszystkie narody toczyli walkę o Jerozolimę i wszystkie jej miasta. 2 To mówi Pan, Bóg Izraela: «Idź i mów do króla judzkiego, Sedecjasza. Powiedz mu: To mówi Pan: Oto oddam to miasto w ręce króla babilońskiego, który wyda je na pastwę ognia. 3 Ty zaś nie ujdziesz jego ręki, lecz zostaniesz niezawodnie pojmany i wydany w jego ręce. Zobaczysz wtedy króla babilońskiego oko w oko, będzie on z tobą mówił twarzą w twarz, i pójdziesz do Babilonu. 4 Posłuchaj jednakże słowa Pańskiego, Sedecjaszu, królu judzki. To mówi Pan o tobie: Nie umrzesz od miecza. 5 Umrzesz spokojnie, i podobnie jak palono wonności dla twoich przodków¹, dawniejszych królów, którzy byli przed tobą, tak będą palić i dla ciebie. Będą śpiewać także dla ciebie pieśń żałobną: "Biada, panie!" Albowiem Ja wyrzekłem to słowo» - wyrocznia Pana. 6 Prorok Jeremiasz powiedział wszystkie te słowa do Sedecjasza, króla judzkiego w Jerozolimie. 7 Wojsko zaś króla babilońskiego prowadziło walkę przeciw Jerozolimie i wszystkim miastom judzkim, które broniły się jeszcze: przeciw Lakisz i Azeka². Tylko bowiem te miasta obronne utrzymywały się spośród miast judzkich.

Pozorne uwolnienie niewolników

8 Słowo, które Pan skierował do Jeremiasza po zawarciu przez króla Sedecjasza z całym ludem jerozolimskim umowy głoszącej powszechną wolność. 9 Każdy miał obdarzyć wolnością swego niewolnika Hebrajczyka i niewolnicę Hebrajkę³. Nikomu nie wolno było trzymać u siebie brata swego Judejczyka jako niewolnika. 10 Wszyscy dostojnicy i ludzie, którzy zawarli umowę, zgodzili się wypuścić na wolność każdy swego niewolnika lub niewolnicę i nie zmuszać ich więcej do służby u siebie. Wyraziwszy zgodę, wypuścili ich na wolność. 11 Potem jednak zmienili zdanie i sprowadzili niewolników i niewolnice, których obdarzyli wolnością, zmuszając, by się stali znów niewolnikami i niewolnicami⁴.
12 Wtedy skierował Pan do Jeremiasza następujące słowo: 13 «To mówi Pan, Bóg Izraela: Z waszymi przodkami, gdy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej, z domu niewoli, zawarłem przymierze, które mówiło: 14 "Po upływie siedmiu lat wypuścicie na wolność każdy brata swego, Hebrajczyka, który zaprzedał się tobie w niewolę i służył przez sześć lat; wypuścisz go od siebie jako człowieka wolnego!" Przodkowie wasi jednak nie usłuchali Mnie ani nie nakłonili swego ucha. 15 Wy zaś nawróciliście się dzisiaj i uczyniliście to, co jest słuszne wobec Mnie, ogłaszając powszechne uwolnienie. Zawarliście umowę wobec Mnie w domu, nad którym wzywano mojego Imienia. 16 Zmieniliście jednak zdanie i znieważyliście moje Imię. Sprowadziliście każdy swego niewolnika i swoją niewolnicę, których obdarzyliście wolnością według ich uznania, następnie zaś zmusiliście ich, by byli u was niewolnikami i niewolnicami.
17 Dlatego to mówi Pan: Nie usłuchaliście Mnie, by ogłosić wolność każdy bratu i współziomkowi swemu; oto puszczam was wolno - na miecz, zarazę i głód. Uczynię z was nadto przedmiot budzący przerażenie u wszystkich królestw ziemi. 18 A z ludźmi, którzy przekroczyli umowę ze Mną, którzy nie wypełnili warunków umowy zawartej wobec Mnie, postąpię jak z cielcem, którego oni przecięli na dwie części, by przejść między nimi⁵. 19 Przywódców judzkich, dostojników jerozolimskich, dworzan, kapłanów i cały lud kraju, co przechodził między częściami cielęcia [ofiarnego], 20 wydam w ręce ich nieprzyjaciół i w ręce tych, co nastają na ich życie. Zwłoki ich staną się żerem dla ptaków powietrznych i zwierząt lądowych. 21 Sedecjasza zaś, króla judzkiego, i jego przywódców wydam w ręce ich nieprzyjaciół, w ręce tych, co nastają na ich życie, w ręce wojska króla babilońskiego, które teraz odeszło od was. 22 Oto wydam rozkaz - wyrocznia Pana - i sprowadzę ich znów przeciw temu miastu. Będą walczyć przeciw niemu, zdobędą je i spalą ogniem; miasta zaś judzkie uczynię bezludnym pustkowiem».

Jr 34, 5 - Żałobny ceremoniał królewski - por. Jr 22,18; 2 Krn 16,14.

Jr 34, 7 - Dwa miasta położone na płd.-zach. od Jerozolimy. Z okresu poprzedzającego to oblężenie zachowały się gliniane tabliczki z korespondencją wojskową garnizonu w Lakisz. Jedna z nich wspomina o proroku siejącym defetyzm wśród walczących. Oba miasta padły przed zdobyciem Jerozolimy.

Jr 34, 9 - W Izraelu zaprzedawanie się w niewolę współziomków było tolerowane przez Prawo, choć nie brak i głosów sprzeciwu (Kpł 25,46; 2 Krn 28,8-15). W każdym razie należało im zwrócić wolność bez wykupu po sześciu latach służby (por. w. 14 oraz Wj 21,2-6) albo w roku jubileuszowym (Kpł 25,39-46). Zaniedbanie tego przepisu postanowili mieszkańcy Jerozolimy naprawić w obliczu niebezpieczeństwa; chodziło także o wzmocnienie potencjału obronnego miasta.

Jr 34, 11 - Po chwilowym odstąpieniu Babilończyków od oblężenia posiadacze niewolników złamali przyrzeczenie dane Bogu (por. w. 16).

Jr 34, 18 - Przyrzeczenie miało charakter uroczystego przymierza, zawartego wobec Boga i potwierdzonego ofiarą. Kontrahenci, na znak zobowiązania i zgody na karę (w wypadku przekroczenia), przechodzą między dwoma połowami zabitego zwierzęcia ofiarnego (por. Rdz 15,9n.17n). Postępek mieszkańców Jerozolimy był wiarołomstwem wobec Boga, który spełni groźbę tego przymierza i postąpi z nimi tak, jak ze zwierzęciem ofiarnym.

Przykład Rekabitów

1 Słowo, jakie Pan skierował do Jeremiasza w czasach Jojakima, syna Jozjasza, króla judzkiego: 2 «Idź do rodziny Rekabitów¹, rozmawiaj z nimi, przyprowadź ich do domu Pańskiego do jednej z sal i daj im wino do picia!» 3 Zabrałem więc Jaazaniasza, syna Jeremiasza², syna Chabassiniasza, i jego braci, wszystkich jego synów i całą rodzinę Rekabitów 4 i wprowadziłem ich do domu Pańskiego, do sali synów Chanana, syna Jigdaliasza, męża Bożego, która się znajduje w pobliżu sali książąt, nad salą Maasejasza, syna Szalluma, strażnika progu. 5 Postawiłem następnie przed członkami rodziny Rekabitów naczynia napełnione winem oraz kubki i powiedziałem do nich: «Pijcie wino!» 6 Odrzekli zaś: «Nie pijemy wina. Jonadab bowiem syn Rekaba, nasz praojciec, nakazał nam: "Nie będziecie pili wina na wieki ani wy, ani wasi synowie. 7 Nie będziecie budować domu, nie będziecie siać, nie będziecie sadzić winnicy ani jej posiadać, lecz będziecie mieszkać w namiotach przez całe życie, abyście długo żyli na ziemi, na której jesteście wędrowcami". 8 Byliśmy posłuszni poleceniu Jonadaba, syna Rekaba, naszego praojca, we wszystkim, co nam nakazał. Powstrzymujemy się od picia wina przez całe życie, zarówno my sami, jak nasze żony, nasi synowie i nasze córki. 9 Nie budujemy domów mieszkalnych, nie posiadamy ani winnic, ani pól, ani nasion. 10 Mieszkamy w namiotach, będąc posłuszni i postępując według wszelkich wskazówek Jonadaba, naszego praojca. 11 Gdy zaś Nabuchodonozor, król babiloński, nadciągnął przeciw krajowi, powiedzieliśmy: "Chodźcie, schrońmy się do Jerozolimy przed wojskiem chaldejskim i przed wojskiem aramejskim!³" Zamieszkaliśmy więc w Jerozolimie».
12 Do Jeremiasza zaś Pan skierował następujące słowo: 13 «To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Idź i mów do mężów judzkich i do mieszkańców Jerozolimy: Czy nie przyjęliście pouczenia, by słuchać mojego słowa - wyrocznia Pana. 14 Słowa Jonadaba, syna Rekaba, jakie polecił swoim synom, zostały wprowadzone w życie. Zakazywały picia wina, więc nie piją do dzisiejszego dnia, bo są posłuszni zaleceniom swego praojca. Ja tymczasem mówiłem do was nieustannie, lecz nie usłuchaliście Mnie. 15 I posyłałem do was nieustannie wszystkich moich sług, proroków, z poleceniem: "Nawróćcie się każdy ze swego przewrotnego postępowania, poprawcie wasze uczynki, a nie chodźcie za innymi bóstwami, by im służyć, a wtedy będziecie mogli mieszkać w ziemi, jaką dałem wam i waszym przodkom". Lecz nie nakłoniliście swego ucha ani nie usłuchaliście Mnie. 16 Tak, synowie Jonadaba, syna Rekaba, wprowadzili w życie nakaz swego praojca, jaki im zlecił, a naród ten nie usłuchał Mnie. 17 Dlatego to mówi Pan, Bóg Zastępów, Bóg Izraela: Oto sprowadzę na Judę i na wszystkich mieszkańców Jerozolimy nieszczęście, jakie postanowiłem przeciw nim. Albowiem mówiłem do nich, a nie słuchali, wołałem do nich, a nie odpowiedzieli».
18 Do rodziny Rekabitów zaś powiedział Jeremiasz: «To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Ponieważ byliście posłuszni poleceniom Jonadaba, waszego praojca, przestrzegając wszystkich jego nakazów i wypełniając wszystko, co wam zlecił, 19 dlatego to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Nie zabraknie Jonadabowi, synowi Rekaba, potomka, który by stał zawsze przede Mną»⁴.

Jr 35, 2 - Rekabici należący do plemienia Kenitów (?) - por. 1 Krn 2,55 - przybyli z Izraelitami do Palestyny i zamieszkali z nimi na płd. kraju. Pozostawali zawsze wierni jahwizmowi i pierwotnemu ideałowi życia wędrownego. Jonadab, syn Rekaba (2 Krl 10,15nn), nadał im swoiste prawodawstwo, którego pilnie przestrzegali.

Jr 35, 3 - Imię to było dość częste i występowało także u Rekabitów.

Jr 35, 11 - W służbie babilońskiej.

Jr 35, 19 - Będą mieli udział w zbawczych obietnicach. Rekabici nie brali udziału w służbie liturgicznej w świątyni.

Biografia jeremiasza i jego męczeństwo

Historia pierwszego i drugiego zwoju Jeremiasza

1 Roku czwartego [panowania] Jojakima¹, syna Jozjasza, króla judzkiego, skierował Pan do Jeremiasza następujące słowo: 2 «Weź sobie zwój do pisania i napisz w nim wszystkie słowa, jakie powiedziałem do ciebie przeciw Izraelowi, przeciw Judzie i przeciw wszystkim narodom od dnia, kiedy zacząłem mówić do ciebie, od czasów Jozjasza aż do dziś. 3 Może mieszkańcy Judy, słuchając o nieszczęściach, jakie zamierzam sprowadzić na nich, nawrócą się każdy ze swego przewrotnego postępowania, tak że będę mógł odpuścić ich występki i grzechy». 4 Zawołał więc Jeremiasz Barucha, syna Neriasza, a Baruch spisał pod dyktando Jeremiasza na zwoju do pisania wszystkie słowa Pana, jakie On powiedział do niego.
5 Następnie Jeremiasz polecił Baruchowi: «Mam zakaz i nie mogę wchodzić do domu Pańskiego². 6 Idź więc ty i odczytaj słuchającemu ludowi w świątyni, w dzień postu, słowa Pańskie ze zwoju, który zapisałeś pod moje dyktando. Czytaj także wszystkim słuchającym mieszkańcom Judy przychodzącym ze swych miast! 7 Może skierują swe błaganie przed oblicze Pana i nawrócą się każdy ze swego przewrotnego postępowania. Wielki jest bowiem gniew i zapalczywość, jakimi Pan grozi temu ludowi». 8 I postąpił Baruch, syn Neriasza, zgodnie ze wszystkimi poleceniami proroka Jeremiasza, czytając w świątyni słowa Pańskie ze zwoju.
9 Zdarzyło się, że w piątym roku [panowania] Jojakima, syna Jozjasza, króla judzkiego, w dziewiątym miesiącu zwołano na post³ przed Panem cały lud Jerozolimy i cały lud, który przychodził z miast judzkich do Jerozolimy. 10 Wtedy odczytał Baruch z księgi słuchającemu ludowi słowa Jeremiasza w domu Pańskim, w sali Gemariasza, syna Szafana, kanclerza⁴, na górnym dziedzińcu u wejścia do Bramy Nowej domu Pańskiego.
11 Usłyszał zaś Micheasz, syn Gemariasza, syna Szafana, wszystkie słowa Pańskie z księgi. 12 I zszedł do domu królewskiego, do komnaty kanclerza. Siedzieli tam wszyscy przywódcy: Eliszama, kanclerz, Delajasz, syn Szemajasza, Elnatan, syn Akbora, Gemariasz, syn Szafana, Sedecjasz, syn Chananiasza, i pozostali dostojnicy. 13 Oznajmił im Micheasz wszystkie słowa, jakie słyszał, gdy Baruch czytał z księgi słuchającemu ludowi. 14 Do Barucha więc wszyscy przywódcy posłali Judiego, syna Netaniasza, syna Szelemiasza, syna Kusziego, by mu powiedział: «Weź do ręki zwój, z którego czytałeś ludowi, i chodź!» I wziął Baruch, syn Neriasza, zwój do ręki i przyszedł do nich. 15 Powiedzieli zaś do niego: «Usiądź, proszę, i przeczytaj nam!» Czytał więc Baruch wobec nich. 16 Gdy usłyszeli wszystkie słowa, przelękli się i mówili jeden do drugiego: «Musimy zawiadomić króla o całym tym zdarzeniu». 17 Zapytali nadto Barucha: «Powiedz nam, proszę, jak napisałeś wszystkie te słowa? Pod jego dyktando?» 18 Baruch zaś odpowiedział im: «Własnymi ustami dyktował mi wszystkie te słowa, a ja zapisywałem atramentem w księdze». 19 Przywódcy powiedzieli do Barucha: «Idź, ukryjcie się, ty i Jeremiasz, a niech nikt nie wie, gdzie jesteście!»⁵ 20 Następnie udali się na dziedziniec pałacu do króla. Zwój pozostawili w komnacie kanclerza Eliszamy, a króla powiadomili o całej tej sprawie.
21 Król posłał Judiego, by przyniósł zwój. Judi więc zabrał go z komnaty kanclerza Eliszamy i czytał go w obecności króla i w obecności wszystkich dostojników, stojących przy królu. 22 Król przebywał w rezydencji zimowej [jak zwykle] w dziewiątym miesiącu⁶, a naczynie z rozżarzonymi węglami płonęło przed nim. 23 Gdy Judi przeczytał trzy lub cztery kolumny⁷, odcinał je król nożem pisarskim i rzucał do ognia, który był w naczyniu, dopóki cały zwój nie spłonął w ogniu, który był w naczyniu. 24 Król i wszyscy jego dworzanie słysząc te słowa nie przelękli się ani nie rozdarli swoich szat⁸. 25 Elnatan jednak, Delajasz i Gemariasz nalegali na króla, by nie palił zwoju. Lecz ich nie usłuchał. 26 I rozkazał król Jerachmeelowi, synowi królewskiemu⁹, Serajaszowi, synowi Azriela, i Szelemiaszowi, synowi Abdeela, pochwycić Barucha, sekretarza, oraz proroka Jeremiasza. Ukrył ich jednak Pan.
27 Po spaleniu przez króla zwoju ze słowami, jakie Baruch spisał pod dyktando Jeremiasza, skierował Pan do Jeremiasza następujące słowo: 28 «Weź sobie inny zwój i spisz w nim wszystkie poprzednie słowa, jakie były w pierwszym zwoju, spalonym przez Jojakima, króla judzkiego. 29 O Jojakimie zaś, królu judzkim, powiesz: To mówi Pan: Spaliłeś ten zwój, mówiąc: "Dlaczego napisałeś w nim: na pewno przyjdzie król babiloński, zniszczy ten kraj i ogołoci go z ludzi i zwierząt?" 30 Dlatego to mówi Pan o Jojakimie, królu judzkim: Nie będzie miał potomka, który by zasiadał na tronie Dawida. Zwłoki jego będą wystawione na upał dnia i na chłód nocy¹⁰. 31 Ukarzę go, jego potomstwo oraz jego dworzan za ich grzechy i sprowadzę na nich, na mieszkańców Jerozolimy i na wszystkich mieszkańców Judy całe nieszczęście, jakie zapowiedziałem na nich za to, że Mnie nie słuchali». 32 Jeremiasz wziął inny zwój, dał go Baruchowi, synowi Neriasza, który spisał w nim pod dyktando Jeremiasza wszystkie słowa księgi, jaką spalił Jojakim, król judzki. Nadto zostały dodane liczne dalsze słowa podobne do tamtych.

Jr 36, 1 - Rok 605/604, a więc okres gdy Nabuchodonozor przebywał w Palestynie.

Jr 36, 5 - Prawdopodobnie zakazano Jeremiaszowi wstępu do świątyni po zajściu opisanym w Jr 20,1n, a może i Jr 26,7-11.

Jr 36, 9 - Chodziło o post związany z jakąś klęską żywiołową (suszą?) lub niebezpieczeństwem.

Jr 36, 10 - Zob. przypis do Jr 26,24.

Jr 36, 19 - Spodziewali się gwałtownego gniewu króla, a dla Proroka i jego sekretarza kary śmierci (por. Jr 26,20-23). Jeremiasz miał wśród dygnitarzy wielu zwolenników, brat zaś Barucha Serajasz piastował wysoki urząd dworski i brał udział w dyplomatycznej podróży króla do Babilonu.

Jr 36, 22 - Listopad/grudzień.

Jr 36, 23 - Na zwoju pisano w kolumnach.

Jr 36, 24 - Na znak potępienia faktu spalenia słowa Bożego przez króla.

Jr 36, 26 - Tj. członkowi rodziny królewskiej.

Jr 36, 30 - Zob. przypis do Jr 22,18n.

Wysłannicy Sedecjasza u Jeremiasza

1 W miejsce Jechoniasza, syna Jojakima, władzę objął Sedecjasz. Ustanowił go królem nad ziemią judzką król babiloński, Nabuchodonozor¹. 2 Ani on, ani jego dworzanie, ani lud ziemi nie słuchali słów Pana, jakie im mówił za pośrednictwem proroka Jeremiasza.
3 Król Sedecjasz posłał Jukala, syna Szelemiasza, i Sofoniasza, syna Maasejasza, kapłana, do proroka Jeremiasza, by powiedzieli: 4 «Módl się za nas do Pana, Boga naszego!» Jeremiasz zaś chodził swobodnie wśród ludu; jeszcze nie wtrącono go do więzienia. 5 Wojsko faraona wyruszyło tymczasem z Egiptu². Gdy usłyszeli tę nowinę Chaldejczycy oblegający Jerozolimę, odstąpili od niej.
6 Prorok zaś Jeremiasz otrzymał następujące słowo Pańskie: 7 «To mówi Pan, Bóg Izraela: Tak powiecie królowi judzkiemu, który was posłał do Mnie po radę. Oto wojsko faraona, które spieszy wam z pomocą, wróci do swego kraju, do Egiptu. 8 Chaldejczycy zaś powrócą i podejmą walkę przeciw temu miastu, zdobędą je i spalą ogniem. 9 To mówi Pan: Nie zwódźcie samych siebie, powtarzając: "Z pewnością odejdą Chaldejczycy!" Albowiem nie odejdą. 10 Nawet gdybyście pobili całe wojsko Chaldejczyków walczących z wami, tak że zostałoby z nich jedynie niewielu rannych, to każdy z nich podniósłby się ze swego namiotu, by wydać to miasto na pastwę ognia».

Uwięzienie Jeremiasza

11 Tymczasem gdy wojsko chaldejskie odstąpiło od Jerozolimy z powodu wojska faraona, 12 Jeremiasz chciał wyjść z Jerozolimy i udać się do ziemi Beniamina, by tam dokonać podziału majątku wśród swoich. 13 Gdy przybył do Bramy Beniamina, gdzie się znajdował dowódca straży³ imieniem Jirijjasz, syn Szelemiasza, syna Chananiasza, ten zatrzymał proroka Jeremiasza, mówiąc: «Przechodzisz do Chaldejczyków!» 14 Jeremiasz zaś odrzekł: «Nieprawda! Nie przechodzę do Chaldejczyków». Ale ten go nie słuchał. Jirijjasz pochwycił Jeremiasza i zaprowadził przed przywódców. 15 Przywódcy się rozgniewali na Jeremiasza i bili go, następnie wtrącili do więzienia w domu Jonatana, kanclerza, który zamienili na więzienie. 16 Jeremiasz więc dostał się do sklepionego lochu i pozostawał tam przez dłuższy czas.

Sedecjasz interweniuje na rzecz Jeremiasza

17 Następnie posłał król Sedecjasz, by go przyprowadzono. Król wypytywał się go potajemnie w swoim domu, mówiąc: «Czy masz słowo od Pana?» Jeremiasz zaś odrzekł: «Mam». I powiedział: «Będziesz wydany w ręce króla babilońskiego». 18 I rzekł Jeremiasz do króla Sedecjasza: «Co zawiniłem tobie, twoim dworzanom i temu ludowi, że wtrąciliście mnie do więzienia? 19 Gdzie są wasi prorocy, którzy przepowiadali wam: "Nie nadejdzie król babiloński przeciw wam i przeciw temu krajowi"? 20 Teraz zaś posłuchaj, proszę, panie mój, królu! Niech błaganie moje cię poruszy! Nie odsyłaj mnie do domu Jonatana, kanclerza, bym tam nie umarł». 21 Król Sedecjasz wydał rozkaz, by trzymano Jeremiasza pod strażą w wartowni by dawano mu po bochenku chleba dziennie z ulicy piekarzy⁴, dopóki nie wyczerpie się chleb w mieście. I pozostał Jeremiasz na dziedzińcu w wartowni.

Jr 37, 1 - Zob. przypis do Jr 21,1.

Jr 37, 5 - Faraon Chofra był sprzymierzony z Sedecjaszem, ruszył mu więc na pomoc, rychło jednak się wycofał.

Jr 37, 13 - Mimo przerwy w oblężeniu, przy bramach miasta czuwała straż wojskowa, by zapobiec infiltracji babilońskiej i ucieczce mieszkańców Jerozolimy do Babilończyków. Posądzenie o zdradę Proroka, znanego z proroctw namawiających do poddania miasta, było oszczerstwem.

Jr 37, 21 - Piekarnia wojskowa. Zwykle chleb wypiekano w domach prywatnych.

Jeremiasz w cysternie

1 Szefatiasz, syn Matana, Godoliasz, syn Paszchura, Jukal, syn Szelemiasza¹, i Paszchur, syn Malkiasza, usłyszeli słowa, które Jeremiasz mówił do całego ludu: 2 «To mówi Pan: Kto pozostanie w tym mieście, umrze od miecza, głodu i zarazy; kto zaś przejdzie do Chaldejczyków, pozostanie przy życiu. Jako zdobycz będzie miał swoje własne życie i utrzyma je. 3 To mówi Pan: Miasto to zostanie nieuchronnie wydane w ręce wojska króla babilońskiego, który je zdobędzie». 4 Przywódcy więc powiedzieli do króla: «Niech umrze ten człowiek, bo naprawdę obezwładnia on ręce żołnierzy, którzy pozostali w tym mieście, i ręce całego ludu, gdy mówi do nich podobne słowa. Człowiek ten nie szuka przecież pomyślności dla tego ludu, lecz nieszczęścia». 5 Król Sedecjasz odrzekł: «Oto jest w waszych rękach!» Nie mógł bowiem król nic uczynić przeciw nim². 6 Wzięli więc Jeremiasza i wtrącili go, spuszczając na linach, do cysterny Malkiasza, syna królewskiego, która się znajdowała na dziedzińcu wartowni. W cysternie zaś nie było wody, lecz błoto; zanurzył się więc Jeremiasz w błocie.

Interwencja Ebedmeleka na rzecz Jeremiasza

7 Skoro usłyszał Kuszyta Ebedmelek, jeden z dworzan domu królewskiego, że wrzucono Jeremiasza do cysterny - król przebywał właśnie w Bramie Beniamina - 8 wyszedł z domu królewskiego i rzekł do króla: 9 «Panie mój, królu! Źle zrobili ci ludzie, tak postępując z prorokiem Jeremiaszem i wrzucając go do cysterny. Przecież umrze z głodu w tym miejscu, zwłaszcza że nie ma już chleba w mieście». 10 Rozkazał król Kuszycie Ebedmelekowi: «Weź sobie stąd trzech ludzi i wyciągnij proroka Jeremiasza z cysterny, zanim umrze». 11 Ebedmelek zabrał ludzi z sobą, poszedł do domu królewskiego, do szatni zapasowej, wziął stamtąd podartą odzież oraz znoszone szaty³ i spuścił je na linach Jeremiaszowi do cysterny. 12 I rzekł Ebedmelek do Jeremiasza: «Podłóżże sobie podartą odzież i znoszone szaty pod pachy swoich ramion, pod liny!» Jeremiasz uczynił to. 13 Wydobyli więc Jeremiasza na linach i wyciągnęli z cysterny; i przebywał Jeremiasz w wartowni na dziedzińcu.

Ostatnie spotkanie Jeremiasza z Sedecjaszem

14 Król Sedecjasz posłał, by przyprowadzono proroka Jeremiasza do niego, przy trzecim wejściu do domu Pańskiego. Król powiedział do Jeremiasza: «Zapytam cię o jedną rzecz; nie ukrywaj nic przede mną!» 15 I rzekł Jeremiasz do Sedecjasza: «Jeżeli ci powiem, każesz mnie z pewnością zabić, jeśli zaś dam tobie radę, nie usłuchasz mnie». 16 Przysiągł więc król Sedecjasz potajemnie Jeremiaszowi tymi słowami: «Na życie Pana, który nam dał to życie, nie każę cię zabić ani nie wydam cię w ręce ludzi nastających na twe życie!» 17 Jeremiasz powiedział wtedy do Sedecjasza: «To mówi Pan, Bóg Zastępów, Bóg Izraela. Jeżeli dobrowolnie wyjdziesz do dowódców króla babilońskiego, uratujesz swoje życie, a miasto to nie ulegnie pożodze ognia; ty zaś będziesz żył wraz ze swą rodziną. 18 Jeżeli zaś nie wyjdziesz do dowódców króla babilońskiego, miasto to dostanie się w ręce Chaldejczyków, którzy spalą je ogniem; ty zaś nie ujdziesz ich ręki». 19 Król Sedecjasz powiedział do Jeremiasza: «Obawiam się mieszkańców Judy, którzy przeszli do Chaldejczyków, by czasem mnie nie wydano w ich ręce i by mnie nie wyszydzili». 20 Jeremiasz jednak odrzekł: «Nie wydadzą. Posłuchaj, proszę, głosu Pana w sprawie, o której ci mówiłem, a wyjdzie ci to na dobre i pozostaniesz przy życiu. 21 Jeżeli zaś odmówisz poddania się, taką scenę pokazał mi Pan: 22 Oto wszystkie kobiety, jakie pozostały w domu królewskim, prowadzone do dowódców króla babilońskiego, wołają:
"Zwiedli cię i otumanili
twoi dobrzy przyjaciele.
Nogi twoje ugrzęzły w błocie,
oni zaś uciekli"⁴.
23 Wszystkie twoje żony i twoi synowie zostaną zaprowadzeni do Chaldejczyków, a i ty nie ujdziesz ich rąk. Pochwyci cię bowiem król babiloński, a miasto to zostanie spalone ogniem». 24 Sedecjasz zaś rzekł do Jeremiasza: «Niech nikt nie wie o tej rozmowie, a nie umrzesz. 25 Gdy usłyszą przywódcy, że rozmawiałem z tobą, przyjdą do ciebie i rzekną: "Powiedz nam, proszę, co mówiłeś do króla? Nic nie ukrywaj przed nami, bo inaczej zabijemy cię! A co mówił król?" 26 Wtedy powiesz im: "Przedłożyłem królowi swą prośbę, żeby mnie znów nie posłał do domu Jonatana, abym tam nie umarł"». 27 Rzeczywiście przyszli do Jeremiasza wszyscy przywódcy, by go wypytywać. Odpowiedział im zatem ściśle według polecenia króla, tak że pozostawili go w spokoju; nie rozeszła się bowiem ta sprawa. 28 Jeremiasz przebywał nadal w wartowni aż do dnia zdobycia Jerozolimy.
28b Gdy Jerozolima została zdobyta...⁵

Jr 38, 1 - Por. Jr 37,3.

Jr 38, 5 - Król był człowiekiem słabym i niezdecydowanym (w. 19). W ostatnich miesiącach oblężenia właściwą władzę sprawowali jego przywódcy, ludzie sfanatyzowani i nieudolni (por. w. 25).

Jr 38, 11 - Tłum. przypuszczalne.

Jr 38, 22 - W ostatniej chwili wszyscy przywódcy opuścili Sedecjasza.

Jr 38, 28b - Zdanie prawdopodobnie niekompletne lub późniejsze uzupełnienie.

Zdobycie Jerozolimy i uwolnienie Jeremiasza

1 W dziewiątym roku [panowania] Sedecjasza, króla judzkiego, w dziesiątym miesiącu przybył Nabuchodonozor, król babiloński, z całym swoim wojskiem pod Jerozolimę i oblegali ją. 2 W roku jedenastym Sedecjasza, w czwartym miesiącu, dziewiątego dnia uczyniono wyłom w mieście. 3 Weszli wtedy wszyscy dowódcy króla babilońskiego i obrali sobie siedzibę w Bramie Środkowej: Nergal-sar-eser z Sin-Magir, Nebuszazban, rab saris, Nergal-sar-eser, rab mag, oraz wszyscy pozostali dowódcy króla babilońskiego¹. 4 Widząc to Sedecjasz, król judzki, i wszyscy wojownicy uciekli, wychodząc nocą z miasta drogą prowadzącą przez ogród królewski, przez bramę między dwoma murami; wybrali drogę ku Arabie. 5 Lecz wojsko chaldejskie ścigało ich i dopędziło Sedecjasza na nizinach Jerycha. Pojmali go więc i zaprowadzili do Ribla, w kraju Chamat², do Nabuchodonozora, króla babilońskiego², który wydał na niego wyrok. 6 Król babiloński zabił synów Sedecjasza w Ribla, na jego oczach; również wszystkich dostojników judzkich kazał król babiloński zabić. 7 Następnie wyłupił oczy Sedecjaszowi³ i kazał go zakuć w podwójne brązowe kajdany, by go uprowadzić do Babilonu. 8 Chaldejczycy spalili nadto dom królewski oraz domy ludu, mury zaś Jerozolimy zburzyli. 9 Resztę ludu, który pozostał w mieście, i zbiegów, którzy mu się oddali, i pozostałych rzemieślników, Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, uprowadził do niewoli do Babilonu. 10 Natomiast część ubogiej ludności, nie posiadającej niczego, pozostawił Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, w ziemi judzkiej; dał im tego dnia winnice i pola. 11 Co do Jeremiasza wydał Nabuchodonozor, król babiloński, następujący rozkaz przez Nebuzaradana, dowódcę straży przybocznej: 12 «Weź go i miej go na oku, a nie czyń mu nic złego, lecz postąp z nim stosownie do życzeń, jakie ci wyjawi»⁴. 13 Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, Nebuszazban, rab saris, Nergal-sar-eser, rab mag, oraz wszyscy dowódcy króla babilońskiego 14 kazali więc sprowadzić Jeremiasza z dziedzińca wartowni i powierzyli go Godoliaszowi, synowi Achikama, syna Szafana⁵, by go zwolnił do domu. W ten sposób przebywał wśród ludu. 15 Do Jeremiasza zaś, gdy jeszcze był uwięziony na dziedzińcu wartowni, Pan skierował następujące słowo: 16 «Idź, powiedz Kuszycie Ebedmelekowi⁶: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela. Oto zamierzam wypełnić swą zapowiedź przeciw temu miastu ku zagładzie, a nie ku pomyślności. 17 Tego zaś dnia, gdy się to stanie na twoich oczach, ocalę ciebie - wyrocznia Pana - tak że nie będziesz wydany w ręce ludzi, przed którymi odczuwasz lęk. 18 Z całą bowiem pewnością uratuję ciebie i nie zostaniesz zabity mieczem⁷, a swoje życie mieć będziesz jako zdobycz, albowiem Mnie ufałeś - wyrocznia Pana».

Jr 39, 3 - Wiersz trudny, a imiona oficerów babilońskich przybliżone.

Jr 39, 5 - "Chamat" - zob. Lb 13,25; "do... króla babilońskiego" - król nie brał osobiście udziału w zdobyciu Jerozolimy, lecz przebywał w Ribla w Syrii.

Jr 39, 7 - Okrutna kara za zdradę i krzywoprzysięstwo, często stosowana przez Babilończyków.

Jr 39, 12 - Działalność Jeremiasza wzywająca do poddania miasta była powszechnie znana, wieść o niej dotarła również do Babilończyków.

Jr 39, 14 - Zob. przypis do Jr 26,24.

Jr 39, 16 - Por. Jr 38,7-13.

Jr 39, 18 - Wśród dostojników i dworzan królewskich straconych przez Nabuchodonozora imię Ebedmeleka nie występuje.

1 Słowo, które Pan skierował do Jeremiasza po uwolnieniu go z Rama¹ przez Nebuzaradana, dowódcę straży przybocznej. On to wydobył go, gdy był skuty łańcuchami wśród wszystkich zesłanych z Jerozolimy i Judy, którzy mieli być odprowadzeni do Babilonu. 2 Zabrał więc naczelnik straży Jeremiasza i rzekł do niego: «Pan, Bóg twój, przepowiedział nieszczęście temu miejscu; 3 wypełnił i uczynił Pan, jak przepowiedział. Zgrzeszyliście bowiem przeciw Panu, nie słuchaliście Jego głosu i dlatego spotkał was taki los. 4 Teraz zaś oto uwalniam cię z więzów, jakie masz na swych rękach. Jeżeli wydaje ci się korzystne pójść ze mną do Babilonu, chodź! Wtedy będę miał ciebie pod opieką. Jeżeli zaś wydaje cię niekorzystne pójść ze mną do Babilonu, zostań! <Spójrz, cały kraj masz przed sobą; idź tam, dokąd uważasz za dobre i słuszne się udać>². 5 Wróć do Godoliasza³, syna Achikama, syna Szafana, którego król babiloński uczynił zarządcą miast judzkich, i zamieszkaj z nim wśród ludu lub też udaj się, dokąd będziesz uważał za słuszne». Następnie dał mu dowódca straży przybocznej zapasy oraz podarunki i zwolnił go.
6 Jeremiasz więc udał się do Godoliasza, syna Achikama, do Mispa i przebywał z nim wśród ludu, który pozostał w kraju⁴.

Jeremiasz u Godoliasza

7 Gdy zaś usłyszeli wszyscy dowódcy wojsk, znajdujący się w terenie⁵, oni sami i ich ludzie, że król babiloński uczynił zarządcą kraju Godoliasza, syna Achikama, i że uczynił go zwierzchnikiem mężczyzn i kobiet, dzieci i ubogich ziemi, którzy nie zostali zesłani do Babilonu, 8 przyszli do Godoliasza do Mispa: Izmael, syn Netaniasza, Jochanan i Jonatan, synowie Kareacha, Serajasz, syn Tanchumeta, synowie Efaja z Netofa, Jezaniasz, syn Maakatyty, oni sami wraz ze swoimi ludźmi. 9 Godoliasz, syn Achikama, syna Szafana, złożył im i ich ludziom przysięgę mówiąc: «Nie bójcie się służyć Chaldejczykom! Pozostańcie w kraju i bądźcie poddani królowi babilońskiemu, a będzie się wam dobrze powodziło. 10 Ja przebywam w Mispa jako przedstawiciel u Chaldejczyków, którzy przyjdą do nas; wy natomiast zbierajcie wino, owoce i oliwę gromadźcie w swych naczyniach, a przebywajcie w miastach, które wzięliście w posiadanie». 11 Także wszyscy mieszkańcy Judy, którzy przebywali w ziemi moabskiej u Ammonitów i w Edomie i w innych krajach, usłyszeli, że król babiloński pozostawił resztę w Judzie i że ustanowił nad nimi Godoliasza, syna Achikama, syna Szafana, jako zarządcę. 12 Powrócili więc wszyscy mieszkańcy Judy z wszystkich miejsc, po których się rozproszyli, i przyszli do ziemi judzkiej do Godoliasza, do Mispa; i zebrali wino i owoce bardzo obficie⁶.

Godoliasz zamordowany

13 Jochanan zaś, syn Kareacha, i wszyscy dowódcy wojskowi stacjonujący w polu przyszli do Godoliasza do Mispa 14 i powiedzieli do niego: «Czy ci wiadomo, że Baalis, król Ammonitów, posłał Izmaela, syna Netaniasza, by cię pozbawił życia?»⁷ Lecz nie uwierzył im Godoliasz, syn Achikama. 15 Tymczasem Jochanan, syn Kareacha, przemówił potajemnie do Godoliasza w Mispa: «Pójdę i zabiję Izmaela, syna Netaniasza, tak że nikt nie będzie wiedział. Dlaczego ma on ciebie zamordować, a wszyscy mieszkańcy Judy, którzy skupili się przy tobie mają ulec rozproszeniu, reszta zaś Judy zagładzie?» 16 Godoliasz, syn Achikama, powiedział do Jochanana, syna Kareacha: «Nie możesz popełnić takiego czynu, bo to, co mówisz o Izmaelu, jest kłamstwem».

Jr 40, 1 - Tam znajdował się przejściowy obóz osób przeznaczonych na uprowadzenie do Babilonu. Jeremiasza umieszczono tam z innymi Judejczykami po spaleniu miasta.

Jr 40, 4 - Dodatek późniejszy.

Jr 40, 5 - Zob. 2 Krl 25,22.

Jr 40, 6 - Chciał zapewne służyć pozostałym w kraju słowem Bożym i radą.

Jr 40, 7 - Babilończycy nie zajmowali całego kraju, lecz zdobyli i obsadzili tylko większe warowne miasta. Część oddziałów judzkich, stacjonujących w terenie, ukrywała się, a po odejściu Babilończyków przybyła do Mispa do Godoliasza.

Jr 40, 12 - Godoliasz dążył do odbudowy normalnego życia w Palestynie.

Jr 40, 14 - Ammonitom, wrogom Izraela, zależało na osłabieniu Judy, którego pewne obszary zamierzali zagarnąć dla siebie. Chcieli więc udaremnić zabiegi Godoliasza, zmierzające do normalizacji życia w kraju.

1 W siódmym miesiącu przybył Izmael, syn Netaniasza, syna Eliszamy, z królewskiego rodu, wraz z dziesięciu ludźmi do Godoliasza, syna Achikama, do Mispa. 2 Podczas gdy tam ucztowali wspólnie <w Mispa>, powstał Izmael, syn Netaniasza, oraz dziesięciu ludzi, których miał z sobą, i zamordowali mieczem Godoliasza, syna Achikama, syna Szafana¹. Zabił więc tego, którego król babiloński ustanowił zarządcą kraju. 3 Nadto zabił Izmael wszystkich mieszkańców Judy, którzy mu towarzyszyli w Mispa, Chaldejczyków, którzy tam przebywali, oraz żołnierzy. 4 Następnego dnia po zamordowaniu Godoliasza, gdy nikt jeszcze o tym nie wiedział, 5 przyszli ludzie z Sychem, z Szilo i Samarii w liczbie osiemdziesięciu z ogolonymi brodami, rozdartymi szatami i pokryci nacięciami². Nieśli oni z sobą ofiary z pokarmów i kadzidło, by je złożyć w domu Pańskim. 6 Izmael, syn Netaniasza, wyszedł im naprzeciw z Mispa, podczas gdy oni postępowali naprzód płacząc. Gdy ich spotkał, rzekł do nich: «Chodźcie do Godoliasza, syna Achikama!» 7 Gdy zaś weszli do miasta, Izmael, syn Netaniasza, i ludzie, którzy z nim byli, zabili ich i wrzucili do cysterny. 8 Dziesięciu ludzi spośród tychże powiedziało jednak do Izmaela: «Nie zabijajcie nas, bo mamy w polu ukryte zapasy: pszenicę, jęczmień, oliwę i miód». Wstrzymał się więc, nie zabijając ich wraz z [ich] towarzyszami. 9 Cysterna zaś, do której wrzucił Izmael zwłoki zabitych ludzi, była tą wielką cysterną, jaką zbudował Asa przeciw Baszy, królowi izraelskiemu. Tę to [cysternę] Izmael, syn Netaniasza, napełnił pomordowanymi. 10 Następnie uprowadził Izmael resztę ludu, który był w Mispa, oraz córki królewskie, które Nebuzaradan, dowódca gwardii, powierzył Godoliaszowi, synowi Achikama. Izmael, syn Nataniasza, zabrał ich z sobą i wyruszył, by przejść do Ammonitów.

Wojna domowa

11 Gdy usłyszał Jochanan, syn Kareacha, i inni dowódcy wojskowi, którzy z nim byli, o wszystkich zbrodniach, jakie popełnił Izmael, syn Netaniasza, 12 zebrali wszystkich ludzi i poszli walczyć z Izmaelem, synem Netaniasza. Spotkali go u wielkiego stawu w Gibeonie. 13 Wszystkich ludzi, którzy byli z Izmaelem ogarnęła radość, gdy ujrzeli Jochanana, syna Kareacha, wraz z innymi towarzyszącymi mu przywódcami. 14 Odwrócił się więc cały lud, który uprowadził Izmael z Mispa, i przeszedł znów do Jochanana, syna Kareacha. 15 Izmael zaś, syn Netaniasza, zbiegł wraz z ośmiu ludźmi przed Jochananem i odszedł do Ammonitów. 16 Jochanan, syn Kareacha, i inni towarzyszący mu dowódcy wojskowi zabrali więc resztę ludu, który uprowadził Izmael, syn Netaniasza, z Mispa po zabiciu Godoliasza, syna Achikama, mężczyzn, kobiety, dzieci jak i dworzan, których uprowadził z Gibeonu. 17 Wyruszyli w drogę i zatrzymali się w Gerut Kimham, w pobliżu Betlejem, by udać się w dalszą drogę do Egiptu, 18 dalej od Chaldejczyków. Bali się ich bowiem, gdyż Izmael, syn Netaniasza, zamordował Godoliasza, syna Achikama, którego król babiloński ustanowił zarządcą kraju.

Jr 41, 2 - Trudno przypuścić, by Izmael działał jedynie jako wysłannik Baalisa. Z pewnością uważał on Godoliasza za zdrajcę.

Jr 41, 5 - Prawdopodobnie z żałobną procesją, by opłakiwać zburzenie miasta i świątyni.

Ucieczka niedobitków judzkich do Egiptu

1 Wszyscy dowódcy wojskowi wraz z Jochananem, synem Kareacha, i Jezaniaszem, synem Hoszajasza, oraz cały lud od małego do wielkiego przyszli 2 i powiedzieli do proroka Jeremiasza: «Niech nasza prośba znajdzie posłuch u ciebie! Módl się za nami do twojego Pana Boga, za całą tę resztę - bo pozostało nas niewielu z wielkiej liczby, jak to nas sam widzisz - 3 aby twój Pan Bóg wskazał nam drogę, którą mamy pójść, i co mamy czynić»¹. 4 Prorok Jeremiasz odpowiedział im: «Dobrze! Będę się modlił do waszego Pana Boga, zgodnie z waszym życzeniem. Każde słowo, jakie mi Pan powie o was, oznajmię wam, nie tając przed wami niczego». 5 Oni zaś rzekli do Jeremiasza: «Bóg nam świadkiem wiernym i prawdomównym, że postąpimy we wszystkim według tego, co Pan, twój Bóg, objawi dla nas. 6 Czy będzie to dobre, czy złe, usłuchamy głosu naszego Pana Boga, do którego cię posyłamy, aby się nam dobrze powodziło, gdyż posłuchaliśmy głosu Pana, Boga naszego».
7 Po upływie dziesięciu dni Pan skierował do Jeremiasza słowo. 8 Zwołał więc [Jeremiasz] Jochanana, syna Kareacha, wszystkich dowódców wojskowych, którzy mu towarzyszyli, oraz cały lud, od małego do wielkiego 9 i powiedział do nich: «To mówi Pan, Bóg Izraela, do którego mnie posłaliście, by przedstawił Mu waszą prośbę. 10 Jeżeli będziecie nadal mieszkać w tym kraju, wzmocnię was, a nie zniszczę, zasadzę was, a nie wyrwę; ogarnął Mnie bowiem żal nad nieszczęściem, jakie wam uczyniłem. 11 Nie obawiajcie się króla babilońskiego, przed którym drżycie. Nie bójcie się go - wyrocznia Pana - bo Ja jestem z wami, by was ocalić i uwolnić z jego ręki. 12 Okażę wam miłosierdzie, tak że się zlituje nad wami i pozwoli wam zamieszkać w waszej ziemi. 13 Jeżeli zaś postanowicie, nie słuchając głosu Pana, waszego Boga: "Nie chcemy przebywać w tym kraju" 14 i powiecie: "Nie! Raczej chcemy udać się do ziemi egipskiej, gdzie nie będziemy oglądać ani wojny, ani słyszeć głosu trąby, ani łaknąć chleba. Tam chcemy zamieszkać"², 15 to wtedy posłuchajcie słowa Pańskiego, reszto Judy. To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Jeżeli powzięliście zdecydowane postanowienie, by udać się do Egiptu i pójdziecie, by się tam osiedlić, 16 dosięgnie was tam, w ziemi egipskiej, miecz, którego się obawiacie, oraz głód, którego się lękacie, będzie szedł za wami nieodłącznie w Egipcie; tam też pomrzecie. 17 Wszyscy zaś ludzie, którzy decydują się pójść do Egiptu, by się tam osiedlić, umrą od miecza, głodu i zarazy. Żaden z nich nie ujdzie i nie uniknie nieszczęścia, jakie zamierzam na nich sprowadzić. 18 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Tak jak się rozpętał mój gniew i oburzenie na mieszkańców Jerozolimy, tak się rozpęta mój gniew przeciw wam, którzy chcecie się udać do Egiptu. Staniecie się przedmiotem złorzeczenia, zgrozy, przekleństwa i obelgi, a miejsca tego już więcej nie ujrzycie. 19 Pan powiedział do was, reszto Judy: "Nie pójdziecie do Egiptu". Wiedzcie dobrze, że ostrzegałem was dzisiaj. 20 Naprawdę narażaliście lekkomyślnie życie, gdy wysłaliście mnie do Pana, Boga waszego, zlecając: "Módl się za nami do naszego Pana Boga i oznajmij nam wszystko, co powie Pan, nasz Bóg, a wykonamy to". 21 Oznajmiłem wam więc dzisiaj, lecz nie chcecie słuchać głosu Pana, Boga waszego, o tym wszystkim, z czym mnie posłał do was. 22 Teraz zaś wiedzcie dobrze, że pomrzecie od miecza, głodu i zarazy w miejscu, do którego chcecie się udać, by tam osiąść».

Jr 42, 3 - Przed udaniem się do Egiptu, zgodnie z najlepszymi tradycjami religijnymi w Izraelu, chcą zasięgnąć rady Bożej.

Jr 42, 14 - Wśród zbiegów, przeważała chęć ucieczki do Egiptu, oparta na kalkulacjach czysto ludzkich; sytuacja w Judzie nie zachęcała do pozostania w kraju.

1 Gdy Jeremiasz skończył głosić całemu ludowi wszystkie słowa Pana, Boga ich, wszystkie mianowicie te słowa, które Pan do nich skierował, 2 rzekli Azariasz, syn Hoszajasza, i Jochanan, syn Kareacha, oraz wszyscy ludzie zuchwali do Jeremiasza: «Kłamstwo głosisz!¹ Nie posłał cię Pan, nasz Bóg, byś mówił: "Nie chodźcie do Egiptu, by się tam osiedlić!" 3 Raczej Baruch, syn Neriasza, podburza cię przeciw nam, by nas wydać w ręce Chaldejczyków, którzy nas zabiją lub uprowadzą do Babilonu».
4 Jochanan, syn Kareacha, wszyscy dowódcy wojskowi i cały naród nie usłuchali głosu Pana [nakazującego] pozostać w ziemi judzkiej. 5 Zabrał więc Jochanan, syn Kareacha, i wszyscy dowódcy wojskowi całą resztę Judy, która powróciła z różnych okolic, gdzie byli rozproszeni, by zamieszkać w ziemi judzkiej, 6 mężczyzn, kobiety, dzieci, córki królewskie i wszystkie osoby, które Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, zostawił wraz z Godoliaszem, synem Achimaka, synem Szafana, nadto i proroka Jeremiasza oraz Barucha, syna Neriasza. 7 Poszli przeto do Egiptu, nie usłuchawszy głosu Pana, i dotarli do Tachpanches².

Ostatnia działalność Jeremiasza w Egipcie

8 W Tachpanches Pan skierował do Jeremiasza następujące słowo: 9 «Weź do ręki wielkie kamienie i w obecności ludzi z Judy włóż je w zaprawę murarską, tak jak cegłę przy wejściu do domu faraona³ w Tachpanches. 10 Powiesz im: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Oto posyłam, by sprowadzić Nabuchodonozora, króla babilońskiego, mojego sługę. Ustawi on swój tron na tych kamieniach, które wkopałeś, i rozstawi swój baldachim nad nimi. 11 Przyjdzie i pobije kraj egipski; kogo skaże na śmierć, pójdzie na śmierć, kogo na niewolę, pójdzie do niewoli, kogo na ścięcie mieczem, pójdzie pod miecz. 12 Podłoży ogień pod domy bóstw egipskich, spali je lub wywiezie; oczyści z robactwa Egipt, jak oczyszcza pasterz z wszy swoje szaty, i wyjdzie z niego bezpiecznie. 13 Połamie też stele Domu Słońca, który się znajduje w kraju egipskim, a domy bóstw egipskich zniszczy ogniem»⁴.

Jr 43, 2 - Spodziewali się, że Jeremiasz potwierdzi autorytetem Bożym to, co już postanowili. W ten sposób postępowali często przed upadkiem miasta fałszywi prorocy.

Jr 43, 7 - Por. Jr 2,16.

Jr 43, 9 - Jeden z budynków administracyjnych w tym mieście; nic bowiem nie wiadomo, by faraon posiadał tam swą rezydencję.

Jr 43, 13 - Nabuchodonozor wyprawiał się na Egipt w r. 568/67 i być może także przedtem w r. 582/581.

1 Słowo, jakie zostało skierowane do Jeremiasza - dla wszystkich ludzi z Judy mieszkających w kraju egipskim, dla mieszkających w Migdol, w Tachpanches, w Nof oraz w kraju Patros¹. 2 «To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Widzieliście całe nieszczęście, jakie sprowadziłem na Jerozolimę i na wszystkie miasta judzkie. Są one dzisiaj ruiną i nie ma w nich mieszkańców, 3 za ich nieprawość, którą popełniali, aby Mnie pobudzać do gniewu. Chodzili składać ofiary i służyć obcym bogom, których nie znali ani oni, ani wasi przodkowie. 4 Mimo że posyłałem do was nieustannie wszystkich moich sług, proroków, by mówili: "Nie czyńcie przecież tych wstrętnych rzeczy, których nienawidzę!" 5 nie chcieli słuchać ani nie nakłonili swych uszu, by się odwrócić od swej nieprawości i by nie składać ofiar obcym bogom. 6 Wybuchł więc mój wielki gniew i zapłonął przeciw miastom judzkim, przeciw ulicom Jerozolimy, tak że zostały obrócone w ruinę i pustkowie, jak to trwa do dziś. 7 A teraz to mówi Pan, Bóg Zastępów, Bóg Izraela: Dlaczego sprowadzacie wielkie nieszczęście na samych siebie, przyczyniając się do wyniszczenia spośród Judy mężczyzn, kobiet, dzieci i niemowląt, tak że nie pozostanie z was nawet reszta? 8 Dlaczego pobudzacie Mnie do gniewu uczynkami waszych rąk, składając ofiary obcym bogom w ziemi egipskiej², gdzieście się osiedlili na wytępienie i na przekleństwo, i urągowisko u wszystkich narodów ziemi? 9 Czy zapomnieliście o nieprawościach waszych przodków, nieprawościach królów judzkich, nieprawościach ich żon, swoich własnych nieprawościach i o nieprawościach waszych żon, jakie popełnialiście w kraju judzkim i na ulicach Jerozolimy? 10 Do dziś nie okazali skruchy ani lęku, ani nie postępowali według mojego Prawa i moich przykazań, jakie nałożyłem wam i waszym przodkom.
11 Dlatego to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Oto zwrócę swe oblicze przeciw wam na wasze nieszczęście, by wyniszczyć wszystkich ludzi z Judy. 12 Usunę resztę Judy, która postanowiła pójść do Egiptu, by się tam osiedlić. Wyginą wszyscy w ziemi egipskiej: padną od miecza, od głodu i wyginą od małego do wielkiego; pomrą od miecza i od głodu, staną się przedmiotem przekleństwa, zgrozy, złorzeczenia i urągowiska. 13 Tak samo ukarzę zamieszkujących w ziemi egipskiej, jak ukarałem Jerozolimę: mieczem, głodem i zarazą. 14 Nikt nie ujdzie ani się nie ocali z reszty Judy, która przyszła się osiedlić w ziemi egipskiej w nadziei na powrót do ziemi judzkiej, dokąd tęsknicie z całej duszy. Nie powróci nikt, chyba tylko niedobitki».
15 Wszyscy mężowie, którzy wiedzieli, iż żony ich składają ofiary obcym bogom, i wszystkie kobiety stojące w wielkiej gromadzie³ oraz cały lud mieszkający w ziemi egipskiej, w Patros, odpowiedzieli: 16 «Nie posłuchamy polecenia, jakie nam przekazałeś w imię Pana. 17 Raczej wprowadzimy w czyn wszystko, co postanowiliśmy sobie: składać ofiary kadzielne królowej nieba⁴, składać na jej cześć ofiary płynne, podobnie jak to czyniliśmy my, nasi przodkowie, nasi królowie oraz nasi przywódcy w miastach judzkich i na ulicach Jerozolimy. Wtedy mieliśmy pod dostatkiem chleba, powodziło się nam dobrze i nie spotkało nas nic złego. 18 Od czasu, gdy zaprzestaliśmy składać królowej nieba ofiary kadzielne i płynne, cierpimy niedostatek wszystkiego i giniemy od miecza lub głodu». 19 A kobiety powiedziały: «Ilekroć składamy królowej nieba ofiary kadzielne i płynne, czyż nie za wiedzą naszych mężów przygotowujemy dla niej ciastka z jej wizerunkiem albo wylewamy płynne ofiary?»⁵
20 Jeremiasz zaś rzekł do całego ludu, do mężczyzn, do kobiet i do wszystkich ludzi, którzy dali mu tę odpowiedź: 21 «Czy Pan nie pamięta już i nie zachowuje w swym sercu ofiar, jakie składaliście w miastach judzkich i na ulicach Jerozolimy wy, wasi przodkowie, królowie, przywódcy i prosty lud? 22 Pan nie mógł już znieść niegodziwości waszych postępków ani ohydnych czynów, jakie popełnialiście. Dlatego kraj wasz został obrócony w ruinę, w pustkowie, stał się przedmiotem klątwy, bez mieszkańców - jak to trwa do dziś. 23 Za to, że składaliście ofiary kadzielne i grzeszyliście przeciw Panu, że nie słuchaliście głosu Pana i nie postępowaliście zgodnie z Jego Prawem, Jego przykazaniami i Jego rozporządzeniami, przyszło na was takie nieszczęście, jakie trwa dzisiaj».
24 Następnie powiedział Jeremiasz do całego ludu i do wszystkich kobiet: «Słuchajcie słowa Pańskiego, cały ludu judzki, przebywający w Egipcie! 25 To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: Wy, kobiety, mówicie to własnymi ustami i wykonujecie własnymi rękami, mówiąc: "Wypełnimy niezawodnie nasze śluby, jakie uczyniłyśmy, by ofiarować kadzidło królowej nieba i wylewać na jej cześć płyny". Dobrze! Wypełniajcie więc swe śluby, wylewajcie płynne ofiary! 26 Dlatego posłuchajcie słowa Pańskiego, cały Judo, mieszkający w ziemi egipskiej. Przysiągłem na swe wielkie Imię - mówi Pan - że w całym Egipcie nigdy nie będzie już wzywane moje Imię przez kogokolwiek z Judy, który by mówił: "Na życie Pana!" 27 Oto czuwam nad wami na wasze nieszczęście, a nie na pomyślność. Wszyscy ludzie z Judy znajdujący się w ziemi egipskiej wyginą doszczętnie od miecza i głodu. 28 Ci, co się uratują od miecza, powrócą do ziemi judzkiej w bardzo małej liczbie, aby poznała cała reszta Judy, która przybyła do ziemi egipskiej celem osiedlenia się, czyje słowo się wypełni: moje czy ich. 29 To będzie dla was znakiem - wyrocznia Pana - że ukarzę was w tym miejscu, abyście poznali, że moje słowa wypełnią się całkowicie na wasze nieszczęście. 30 To mówi Pan: Oto wydam faraona Chofrę, króla egipskiego, w ręce jego nieprzyjaciół i w ręce tych, co nastają na jego życie⁶, podobnie jak wydałem Sedecjasza, króla judzkiego, w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, jego wroga, czyhającego na jego życie».

Jr 44, 1 - Górny Egipt.

Jr 44, 8 - Po osiedleniu się, zbiegowie judzcy zaczęli uprawiać dawne kulty bałwochwalcze. U niektórych nastąpił ostry kryzys religijny w związku z upadkiem Jerozolimy i zburzeniem świątyni uznawanej za niezniszczalną.

Jr 44, 15 - Zebrali się zapewne na jakieś tradycyjne święto izraelskie.

Jr 44, 17 - Por. przypis do Jr 7,18.

Jr 44, 19 - Kult i śluby religijne (w. 25) żon wymagały aprobaty mężów.

Jr 44, 30 - Chofra zginął z ręki Egipcjan w walce ze swym współzawodnikiem Amasisem; ten ostatni uległ w walce z Nabuchodonozorem w r. 568.

Proroctwo dla Barucha

1 Słowo, jakie prorok Jeremiasz oznajmił Baruchowi, synowi Neriasza, gdy spisał on w księdze tamte słowa pod dyktando Jeremiasza w czwartym roku [panowania] króla judzkiego Jojakima, syna Jozjasza¹. 2 «To mówi Pan, Bóg Izraela, do ciebie, Baruchu: 3 Mówisz: "Biada mi! Pan bowiem dodaje zgryzotę do mego bólu. Słabnę od wzdychania, nie znajduję wytchnienia"². 4 Powiesz mu tak: To mówi Pan: Oto, co zbudowałem, burzę, a co zasadziłem, wypleniam. 5 Ty zaś chcesz szukać wielkich rzeczy dla siebie? Nie szukaj! Sprowadzę bowiem nieszczęście na wszelkie ciało - wyrocznia Pana - lecz tobie dam twoje życie jako zdobycz wszędzie, dokądkolwiek pójdziesz».

Jr 45, 1 - Por. Jr 36,1nn.

Jr 45, 3 - Baruch musiał się ukrywać z Jeremiaszem za panowania Jojakima, a nadto towarzyszył mu w czasie uwięzienia w Jerozolimie na dziedzińcu królewskim oraz w przymusowej podróży do Egiptu.

Mowy przeciw narodom obcym

Proroctwa przeciw Egiptowi

1 Słowa, jakie zostały skierowane do proroka Jeremiasza o narodach:
2 O Egipcie. O wojsku faraona Neko, króla egipskiego, które się znajdowało nad rzeką Eufratem, w Karkemisz, a które pobił Nabuchodonozor, król babiloński w czwartym roku¹ [panowania] króla judzkiego, Jojakima, syna Jozjasza.
3 Przygotujcie puklerz i tarczę,
ruszajcie do boju!
4 Zakładajcie koniom uprząż
i dosiadajcie rumaków!
Stańcie w szeregu w hełmach,
ostrzcie włócznie,
przywdziewajcie pancerze!
5 Co ja widzę?
Pełni są przerażenia,
ustępują cofając się.
Ich bohaterowie pobici,
uciekają w popłochu,
nie oglądając się.
Trwoga dokoła -
wyrocznia Pana!
6 Nie zdoła umknąć najzwinniejszy
ani zbiec najsilniejszy;
na północy, nad brzegiem rzeki Eufratu,
chwieją się i upadają.
7 Kim jest ten, co się podnosi jak Nil,
a wody jego pienią się jak potoki?
8 Egipt się podnosi jak Nil,
a wody [jego] pienią się jak potoki,
gdy mówi: «Pójdę pokryć ziemię,
zniszczyć miasto i jego mieszkańców!»
9 Wspinajcie się, konie!
Pędźcie, rydwany!
Ruszajcie, wojownicy,
Kuszyci i Putyci²,
trzymający tarcze
i Ludyjczycy,
naciągający łuki!
10 A dzień ten jest u Pana, Boga Zastępów,
dniem odwetu, by się pomścić nad swymi wrogami.
Miecz pochłonie, nasyci się
i ugasi pragnienie ich krwią,
albowiem rzeź to ofiarna
dla Pana, Boga Zastępów,
w ziemi północy,
nad Eufratem.
11 Wejdź do Gileadu i przynieś balsam,
Dziewico, Córo Egiptu!
Daremnie mnożysz lekarstwa,
nie ma dla ciebie uzdrowienia.
12 Usłyszały narody o twej hańbie,
ziemia się napełniła twoim bolesnym wołaniem.
Jeden wojownik potknął się o drugiego,
obaj razem upadli.
13 Słowo, jakie skierował Pan do proroka Jeremiasza o najeździe
Nabuchodonozora, króla babilońskiego, w celu pokonania Egiptu³:
14 Głoście w Egipcie, obwieszczajcie w Migdol!
Niech usłyszą w Nof i Tachpanches!
Mówcie: Przygotuj się, uzbrój,
albowiem miecz pochłonie
wszystko dokoła ciebie.
15 Dlaczego został powalony twój Apis?⁴
Nie zdołał się utrzymać,
bo Pan go popchnął.
16 Coraz częściej się chwieje,
aż wreszcie pada.
Wtedy mówi jeden do drugiego:
«Wstańmy i wracajmy do naszego narodu,
do naszej ojczystej ziemi
przed nieprzyjacielskim mieczem».
17 Nazwijcie faraona, króla egipskiego, imieniem:
«Wrzawa, gdy czas upłynął»⁵.
18 Na moje życie - wyrocznia Króla -
Pan Zastępów Jego imię,
naprawdę przyjdzie on jak Tabor między górami
i jak Karmel wśród morza.
19 Przygotuj sobie tłumoki na wygnanie,
mieszkanko - córo Egiptu!
Nof bowiem zostanie obrócone w pustkowie,
spalone i pozbawione mieszkańców.
20 Przepiękną jałowicą jest Egipt,
lecz ściga ją bąk z północy⁶.
21 Także jego najemnicy wśród niej
są jakby tucznymi jałowicami.
Albowiem oni się również odwrócą,
uciekną razem, nie wytrzymają.
Nadchodzi bowiem dzień ich nieszczęścia,
czas ich kary.
22 Jego głos jest podobny
do syczącego węża;
idą bowiem oni przemocą,
uzbrojeni siekierą,
zdążają przeciw niemu
podobni do drwalów.
23 Ścinają jego las - wyrocznia Pana -
jest bowiem nieprzenikniony.
Liczniejsi są od szarańczy,
tak że nie można ich zliczyć.
24 Pełna hańby jest Córa Egiptu,
wydana w ręce narodu z północy.
25 Pan Zastępów, Bóg Izraela, mówi: «Oto ukarzę Amona w No⁷, <faraona>, Egipt i jego bóstwa oraz jego królów, faraona i tych, co w nim pokładają ufność. 26 Wydam zatem ich w ręce tych, co nastają na ich życie, w ręce Nabuchodonozora, króla babilońskiego, i w ręce jego sług. Później jednak będzie on zamieszkały jak przedtem⁸ - wyrocznia Pana.
27 ⁹ Ty się jednak nie bój, sługo mój, Jakubie,
nie lękaj się, Izraelu,
albowiem Ja cię wybawię z dalekiego kraju,
twoje potomstwo z ziemi jego wygnania.
Powróci Jakub i będzie zażywał
niezmąconego niczym pokoju,
a nikt go nie będzie trwożył.
28 Nie bój się, sługo mój, Jakubie -
wyrocznia Pana - bo jestem z tobą,
bo zgotuję zagładę wszystkim narodom,
wśród których cię rozproszyłem.
Ciebie zaś nie wyniszczę;
ukarzę cię jednak sprawiedliwie -
nie ujdzie ci wina bezkarnie».

Jr 46, 2 - Tj. w r. 605. Por. 2 Krl 23,29.33n. Następne wiersze zawierają ironiczną elegię na klęskę wojsk egipskich.

Jr 46, 9 - Ludy mieszkające na terenie dzisiejszej Libii w Afryce.

Jr 46, 13 - Trudno powiedzieć, o jakiej wyprawie myśli Jeremiasz. Nie chodzi zapewne o r. 601/600, kiedy Nabudochonozor mimo pewnych sukcesów musiał się wycofać z Egiptu; raczej zapowiada zwycięską kampanię z r. 568/567.

Jr 46, 15 - W Memfis czczono jako boga byka Apisa, symbol mocy. Być może chodzi tu także o aluzję do faraona.

Jr 46, 17 - Może Jeremiasz nawiązuje tu do hałaśliwej, lecz bezskutecznej interwencji Chofry na rzecz oblężonej Jerozolimy w latach 587/586.

Jr 46, 20 - Nabuchodonozor.

Jr 46, 25 - W No (czyli w Tebach) czczono Boga Amona. LXX opuszcza "faraona".

Jr 46, 26 - Przepowiednie przeciw narodom obcym kończą się podobnie jak wiele proroctw przeciw Izraelowi i Judzie, akcentem pomyślnym.

Jr 46, 27-28 - Por. Jr 30,10-11.

Proroctwo przeciw Filistynom

1 Słowo Pana, które zostało skierowane do proroka Jeremiasza przeciw Filistynom, nim faraon zdobył Gazę¹.
2 To mówi Pan:
«Oto się wody spiętrzą od północy
i zamienią we zburzony potok.
Zaleją kraj i wszystko, co go napełnia,
miasta oraz ich mieszkańców.
Wtedy ludzie krzyk podniosą
i wyć będą wszyscy mieszkańcy ziemi
3 na odgłos tętentu kopyt jego koni,
dudnienia jego rydwanów, terkotu ich kół.
Ojcowie nie będą zważać na synów,
gdyż osłabły im ręce.
4 Nadszedł bowiem dzień,
by zniszczyć wszystkich Filistynów.
I wytępię wszystkie niedobitki,
mogące nieść pomoc dla Tyru i Sydonu.
Pan zniszczy naprawdę Filistynów,
pozostałość z wyspy Kaftor².
5 Ostrzyżona jest do cna Gaza,
spustoszony Aszkelon.
Aszdod, reszto Anakitów³,
dokądże będziesz sobie czynić nacięcia?
6 Biada, mieczu Pański!
Jak długo nie zaznasz spoczynku?
Wróć do swej pochwy,
powstrzymaj się i uspokój!
7 Jakże ma on zaznać spokoju,
skoro Pan wydał mu rozkaz?
Przeciw Aszkelonowi i przeciw brzegom morza
- tam go skierował».

Jr 47, 1 - Brak bliższych danych o dacie zdobycia Gazy (od północy!). Prawdopodobnie chodzi o jedną z wypraw faraona Neko (',4"> Tradycja biblijna łączy Filistynów z wyspą Kaftor (Kreta?) - por. Pwt 2,23; Am 9,7 - skąd przybyli.

Jr 47, 5 - Niewielkie ich pozostałości mieszkały w okolicach filistyńskiego miasta Aszdod.

Proroctwo przeciw Moabowi

1 O Moabie. To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela:
Biada, albowiem Nebo¹ jest spustoszone,
zdobyte jest Kiriataim,
pohańbiona została Cytadela¹
i napełniona przerażeniem.
2 Nie ma już sławy Moabu,
w Cheszbon obmyślają przeciw niemu zgubę:
«Chodźmy, wytępmy go spośród narodów!»
Także ty, Madmen, ulegniesz zagładzie -
za tobą pójdzie miecz.
3 Słuchaj! Krzyk z Choronaim,
spustoszenie i wielka klęska.
4 «Moab jest pokonany!»
Słychać krzyk aż do Soar.
5 Droga górska do Luchit -
wchodzą nią wśród płaczu.
Na stromej drodze z Choronaim
słychać okrzyk klęski:
6 «Uciekajcie! Ratujcie swe życie!
Stańcie się jak tamaryszek na pustyni!»
7 Tak, ponieważ pokładałaś ufność
w swych twierdzach i w swych skarbach,
będziesz także ty zdobyta.
Kemosz² pójdzie na wygnanie
wraz ze swymi kapłanami i przywódcami.
8 Niszczyciel przyjdzie do każdego miasta,
żadne miasto nie ocaleje.
Ulegnie spustoszeniu Dolina³
i zostanie zniszczona Równina³,
jak to zapowiedział Pan.
9 Dajcie skrzydła Moabowi,
by szybko uleciał.
Miasta jego zostaną spustoszone,
tak że nikt w nich nie zamieszka.
10 Przeklęty ten, co wypełnia dzieło Pańskie niedbale!
Przeklęty ten, który swój miecz powstrzymuje od krwi!⁴
11 Moab się cieszył spokojem od swojej młodości,
spoczywał bezpiecznie na swoich drożdżach.
Nie był przelewany z naczynia do naczynia⁵
ani nie szedł na wygnanie.
Dlatego też zachował swój smak,
a zapach jego nie uległ zmianie.
12 Dlatego więc nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy poślę piwnicznych i przeleją go, naczynia jego opróżnią, a dzbany jego potłuką. 13 I będzie się wstydzić Moab Kemosza, tak jak się dom Izraela wstydził Betel⁶, w którym pokładał nadzieję.
14 Jak możesz mówić: «Jesteśmy bohaterami,
prawdziwymi wojownikami?»
15 Niszczyciel Moabu nadchodzi ku niemu,
najlepsi jego wojownicy idą na stracenie -
wyrocznia Króla - Pan Zastępów ma On na imię.
16 Zbliżył się upadek Moabu,
jego nieszczęście nadchodzi bardzo spiesznie.
17 Opłakujcie go,
wszyscy jego sąsiedzi,
i wszyscy, co znacie jego imię!
Mówcie: «Jakże uległa złamaniu
tak twarda laska?
Różdżka tak wspaniała?»⁷
18 Zejdź ze swej chwały
i usiądź wśród spalonej ziemi,
mieszkanko Dibonu!
Nadszedł niszczyciel Moabu przeciw tobie,
niszczy twoje twierdze.
19 Stań na drodze i patrz,
ty, co mieszkasz w Aroerze!
Zapytaj uciekiniera i zbiega;
powiedz: «Co się stało?»
20 Moab został okryty hańbą,
albowiem się załamał!
Wyjcie i krzyczcie,
głoście nad Arnonem⁸,
że Moab spustoszony.
21 Sąd nadchodzi na kraj Równiny, na Cholon,
na Jahsa i na Mefaat,
22 na Dibon, na Nebo, na Bet-Diblataim,
23 na Kiriataim, na Bet-Gamul i na Bet-Meon,
24 na Kerijjot, na Bosra i na wszystkie miasta kraju Moabu, dalekie i bliskie.
25 Odcięty został róg Moabu,
a ramię jego złamane,
wyrocznia Pana.
26 Upójcie go, podniósł się bowiem przeciw Panu.
Niech Moab upadnie w to, co zwymiotował⁹,
i stanie się pośmiewiskiem!
27 Czy może Izrael nie był dla ciebie przedmiotem drwin?
Czy złapałaś go wśród złodziei,
że potrząsasz głową¹⁰, ilekroć o nim mówisz?
28 Opuszczajcie miasta i mieszkajcie wśród skał,
mieszkańcy Moabu,
stańcie się podobni do gołębicy,
która się gnieździ na ścianach gardzieli urwiska.
29 Słyszeliśmy o dumie Moabu,
o wielkiej [jego] wyniosłości,
o zarozumiałości jego i bucie,
o chełpliwości oraz o pysze jego serca.
30 Znam dobrze jego zarozumiałość
- wyrocznia Pana -
nieprawdziwość jego mów,
nieszczerość tego, co czynią.
31 Dlatego podnoszę lament nad Moabem
i nad całym Moabem będę krzyczał,
nad ludźmi z Kir-Cheres będę biadał.
32 Płaczę nad tobą bardziej niż nad Jezer,
winnico Sibmy!
Twoje odrośle sięgają aż do morza,
dochodzą aż do Jazer.
Na twoje jesienne zbiory
i na twoje winobranie
napadł niszczyciel.
33 Ustała radość i uciecha
w sadzie i w ziemi Moab.
Skończyło się wino w tłoczniach,
nikt go nie wytłacza;
pieśń radosna nie jest już pieśnią wesela.
34 Podnosi się krzyk z Cheszbonu do Eleale,
aż do Jahas krzyczą,
z Soar do Choronaim
i do Eglat Szeliszijja.
Nawet wody Nimrim
stają się miejscem odludnym.
35 Sprawię, że nikt już nie będzie w Moabie
- wyrocznia Pana -
wynosił na wyżyny i składał
ofiary swoim bogom.
36 ¹¹ Dlatego się też nad Moabem serce moje
żali jak flet,
moje serce nad ludźmi z Kir-Cheres
żali się jak flet,
gdyż całe zebrane dobro stracili.
37 Albowiem wszystkie głowy są ostrzyżone,
każda broda obcięta,
na wszystkich rękach są nacięcia¹²,
a na biodrach wory pokutne.
38 Na wszystkich dachach Moabu i na jego placach
tylko powszechne narzekanie.
Zmiażdżyłem bowiem Moab
jak bezużyteczne naczynie
- wyrocznia Pana.
39 Jak bardzo jest złamany! Narzekajcie!
Jak haniebnie Moab uciekł!
Stał się więc Moab urągowiskiem
i postrachem¹³ wszystkich swych sąsiadów.
40 To bowiem mówi Pan:
Oto się unosi jak orzeł¹⁴
i rozpościera swe skrzydła nad Moabem.
41 Miasta są zdobyte, twierdze zajęte,
serce zaś dzielnych Moabu będzie dnia tego
jak serce rodzącej kobiety.
42 Moab zostanie zniszczony,
przestanie być narodem,
bo się wynosił ponad Pana.
43 Popłoch, przepaść, pułapka¹⁵ -
przyjdą na ciebie,
co zamieszkujesz Moab -
wyrocznia Pana.
44 Ten, co ucieknie przed grozą,
wpadnie w przepaść;
wydobywając się z przepaści
zostanie schwytany w pułapkę.
Naprawdę sprowadzę to na Moab,
w roku ich kary - wyrocznia Pana.
45 W cieniu Cheszbonu się zatrzymają
wycieńczeni uchodźcy;
lecz ogień wyjdzie z Cheszbonu,
a płomień z pola Gichon¹⁶:
pochłonie on bok Moabu
i czaszkę tych, co czynią wrzawę.
46 Biada tobie, Moabie!
Jesteś zgubiony, narodzie Kemosza,
bo twoi synowie będą wzięci do niewoli,
a córki twoje pójdą na wygnanie.
47 Zmienię jednak los Moabu
w przyszłości - wyrocznia Pana¹⁷.
Dotąd sąd na Moabem.

Jr 48, 1 - "Nebo" jest nazwą góry i osiedla w Zajordaniu. "Cytadela" - prawdopodobnie określenie całego Moabu.

Jr 48, 7 - Narodowe bóstwo Moabu.

Jr 48, 8 - "Dolina" i "Równina" - bliżej nieznane części Moabu.

Jr 48, 10 - Okrzyki z okresu świętej wojny prowadzonej przez Izraela o zdobycie Palestyny, zastosowane tu do zniszczenia Moabu.

Jr 48, 11 - Porównania przedstawiające pomyślność i wolność od wojen Moabu.

Jr 48, 13 - W Betel, sanktuarium państwa północnego, uprawiano kult schizmatycki, czcząc Jahwe pod postacią cielca.

Jr 48, 17 - Symbole potężnego i trwałego królestwa.

Jr 48, 20 - Rzeka wpływająca do Morza Martwego.

Jr 48, 26 - Por. Jr 13,13nn; Jr 25,16.

Jr 48, 27 - Na znak drwiny.

Jr 48, 36 - Por. Iz 16,11 oraz Iz 15,17.

Jr 48, 37 - Na znak żałoby.

Jr 48, 39 - Na wspomnienie losu Moabu ogarnia ich zgroza.

Jr 48, 40 - Zapowiedź sądu (por. Ez 17,3; Iz 46,11).

Jr 48, 43 - Gra słów hebr., trudna do oddania w języku polskim. Por. Iz 24,17n.

Jr 48, 45 - Tekst skażony, różnie poprawiany.

Jr 48, 47 - Zob. przypis do Jr 46,26.

Proroctwo przeciw Ammonitom

1 O Ammonitach. To mówi Pan:
Czy nie ma Izrael synów,
czy nie ma spadkobierców?
Dlaczego więc Milkom¹ odziedziczył Gada,
a jego naród mieszka w ich miastach?
2 Dlatego nadejdą dni
- wyrocznia Pana -
kiedy sprawię, że w Rabba Ammonitów
słychać będzie okrzyk wojenny.
Stanie się ono zwaliskiem gruzów,
a jego osiedla pochłonie ogień.
Wtedy Izrael przejmie dziedzictwo tych,
co po nim odziedziczyli, mówi Pan.
3 Lamentuj, Cheszbonie,
bo nadchodzi niszczyciel.
Krzyczcie, osiedla Rabba,
przepaszcie się pokutnymi worami,
narzekajcie, biegajcie naokoło
z nacięciami na ciele.
Milkom bowiem musi iść na wygnanie
wraz ze swymi kapłanami i przywódcami.
4 Dlaczego się chlubisz dolinami
<twej urodzajnej doliny>²,
Córo buntownicza.
Ufasz swoim zasobom, mówiąc:
«Kto może nadejść przeciw mnie?»
5 Oto sprowadzę na ciebie przerażenie -
- wyrocznia Pana, Boga Zastępów -
ze wszystkich stron.
Rozproszycie się każdy w swoim kierunku;
nie będzie nikogo, kto by zebrał rozproszonych.
6 Potem zmienię jednak los synów Ammona³
- wyrocznia Pana.

Proroctwo przeciw Edomitom

7 O Edomie. To mówi Pan Zastępów:
Czy nie ma już mądrości⁴ w Temanie?
Ustała już rada wśród roztropnych?
Mądrość ich zwietrzała?
8 Uciekajcie, uchodźcie, ukryjcie się jak najgłębiej,
mieszkańcy Dedanu!
Sprowadzę bowiem na niego zagładę Ezawa⁵,
czas, w którym ich ukarzę.
9 ⁶ Jeżeli dokonujący winobrania przyjdą do ciebie,
nie pozostawią żadnej reszty;
jeśli złodzieje w nocy -
uczynią szkody do woli.
10 Bo Ja sam ogołocę Ezawa,
ujawnię to, co dla niego najskrytsze,
tak że nie będzie mógł się ukryć.
Zagładzie ulegną jego potomkowie,
jego bracia i jego sąsiedzi -
i nie będzie już istniał.
11 Zostaw swe sieroty - Ja utrzymam je przy życiu;
twoje wdowy niech we Mnie pokładają nadzieję.
12 To bowiem mówi Pan: Oto ci, co nie powinni pić kielicha, muszą go pić⁷, tobie zaś ma ujść bezkarnie? Nie ujdzie ci bezkarnie: będziesz pił nieodzownie! 13 Przysięgam na siebie samego⁸ - wyrocznia Pana - że Bosra stanie się postrachem, pośmiewiskiem, pustkowiem i złorzeczeniem; wszystkie jej miasta pozostaną rumowiskiem na wieki.
14 ⁹ Usłyszałem wieść od Pana,
że zwiastun został wysłany między narody:
«Zgromadźcie się i wyruszcie na niego!
Szykujcie się do bitwy!»
15 Oto bowiem uczynię cię małym wśród narodów
i wzgardzonym u ludzi.
16 Groźne twe położenie i hardość twego serca
w pychę wbiły ciebie,
co mieszkasz w rozpadlinach skalnych
i zajmujesz szczyty pagórków.
Gdybyś zbudował swe gniazdo wysoko jak orzeł,
nawet stamtąd cię zrzucę - wyrocznia Pana.
17 Edom się stanie postrachem.
Ktokolwiek będzie szedł tamtędy,
popadnie w osłupienie i zagwiżdże
nad wszystkimi jego klęskami.
18 Jak po zburzeniu Sodomy i Gomory
oraz miast sąsiednich¹⁰ - mówi Pan -
nikt nie będzie tam mieszkał,
i żaden człowiek nie osiedli się na tym miejscu.
19 Oto nadchodzi on jak lew z gęstwiny nadjordańskiej¹¹
ku wiecznie zielonym pastwiskom.
Tak, w mgnieniu oka zmuszę ich do ucieczki stamtąd,
a swego wybrańca ustanowię nad nimi.
Kto jest bowiem do Mnie podobny
albo kto Mnie pozwie przed sąd?
Który pasterz ostoi się wobec Mnie?
20 Dlatego posłuchajcie zamiarów Pana,
jakie powziął co do Edomu,
i jego planów, jakie postanowił
co do mieszkańców Temanu:
z całą pewnością zostaną wywleczone
nawet najmniejsze owce¹²;
z całą pewnością pastwiska ich
ogarnie zgroza na ich widok.
21 Na wieść o ich upadku zadrży ziemia,
krzyk o tym rozlegnie się nad Morzem Czerwonym.
22 ¹³ Oto jak orzeł wzlatuje i unosi się,
rozpościera swe skrzydła nad Bosra;
w dniu tym serce wojowników Edomu
będzie jak serce rodzącej kobiety.

Proroctwo przeciw Damaszkowi

23 O Damaszku.
Wstydem napełniły się Chamat i Arpad¹⁴,
bo usłyszały niepomyślną wieść.
Są one wzburzone jak morze,
pełne trwogi, nie mogą się opanować.
24 Damaszek jest bezsilny,
gotowy do ucieczki,
opanował go popłoch;
lęk i bóle go ogarniają
niby rodzącą kobietę.
25 Jak bardzo jest opuszczone sławne miasto,
miasto pełne wesela.
26 I tak jego młodzieńcy polegną na ulicach
i wyginą tego dnia wszyscy jego wojownicy -
wyrocznia Pana Zastępów.
27 Wzniecę pożar na murach Damaszku,
by pochłonął pałace Ben Hadada¹⁵.

Proroctwo przeciw plemionom arabskim

28 O Kedar¹⁶ i królestwach Chasor¹⁶, które pobił król babiloński, Nabuchodonozor. To mówi Pan:
Dalej, maszerujcie na Kedar,
zniszczcie synów Wschodu!
29 Zagrabią ich namioty i owce,
skóry ich namiotów oraz wszystkie naczynia.
Zabiorą im wielbłądy
i zawołają nad nimi:
«Trwoga dokoła!»
30 Uciekajcie, rozproszcie się spiesznie,
ukryjcie się dobrze, mieszkańcy Chasor -
wyrocznia Pana.
I nie ma ani bram, ani zaworów -
bo powziął przeciw wam postanowienie
Nabuchodonozor, król babiloński,
i żywi przeciw wam [złe] zamiary¹⁷.
31 Dalej, wyruszmy przeciw beztroskiemu narodowi,
który mieszka bezpiecznie - wyrocznia Pana -
pędzi życie samotne.
32 Ich wielbłądy pójdą na łup,
a liczne ich stada staną się zdobyczą.
Rozproszę na cztery wiatry
tych, co podcinają włosy na skroniach¹⁸;
ze wszystkich stron sprowadzę na nich nieszczęście -
wyrocznia Pana.
33 Chasor stanie się siedliskiem szakali,
pustkowiem na wieki.
Nikt nie będzie tam mieszkał,
ani się nie osiedli tam żaden człowiek.

Proroctwo przeciw Elamowi

34 Słowo Pana, które zostało skierowane do proroka Jeremiasza o Elamie¹⁹ na początku panowania Sedecjasza, króla judzkiego:
35 To mówi Pan Zastępów:
Oto złamię łuk Elamu,
źródło jego potęgi.
36 Sprowadzę na Elam cztery wiatry
z czterech krańców nieba
i rozproszę ich na wszystkie te wiatry,
tak że nie będzie narodu,
dokąd nie dotarliby rozproszeni Elamici.
37 Napełnię Elam trwogą wobec jego nieprzyjaciół,
wobec tych, co nastają na jego życie.
Sprowadzę na nich nieszczęście,
żar mojego gniewu - wyrocznia Pana.
Poślę za nimi miecz,
aż ich wyniszczę.
38 Ustawię zaś swój tron w Elamie
i usunę stamtąd króla i książąt -
wyrocznia Pana.
39 W przyszłości jednak
zmienię los Elamu²⁰ -
wyrocznia Pana.

Jr 49, 1 - Narodowe bóstwo Ammonitów.

Jr 49, 4 - Glosa.

Jr 49, 6 - Zob. przypis do Jr 46,26.

Jr 49, 7 - Mędrcy edomiccy posiadali największy rozgłos na całym starożytnym Wschodzie.

Jr 49, 8 - Tj. taką, jaka spotkała mieszkańców Edomu (por. Rdz 36,1).

Jr 49, 9 - Por. Ab 0,5n.

Jr 49, 12 - Por. Jr 25,28.

Jr 49, 13 - Człowiek przysięga na Boga, ilekroć zaś Bóg składa przysięgę (antropomorfizm podkreślający niezawodność wypełnienia się zapowiedzi), czyni to na samego siebie lub na swoje życie.

Jr 49, 14 - Por. Ab 0,1-4, który zawiera niemal dosłowne powtórzenie wierszy.

Jr 49, 18 - Sodoma i Gomora wraz z miastami sąsiednimi, Adma i Seboim (por. Rdz 14,2), wymieniona jest w 50, 40; Am 4,11; Iz 13,19 jako przykład surowej kary Bożej.

Jr 49, 19 - Zob. przypis do Jr 12,5.

Jr 49, 20 - Uprowadzenie Edomu będzie całkowite.

Jr 49, 22 - Por. Jr 48,40 i Ab 0,9.

Jr 49, 23 - "Chamat" - miasto nad Orontesem graniczące z ziemią Kanaan, czyli Palestyną. "Arpad" - samodzielne miasto położone w pn. Syrii, dziś Tell-Rafad, ok. 30 km na pn. od Aleppo.

Jr 49, 27 - Dynastia królewska w Damaszku.

Jr 49, 28 - "Kedar" - ogólne określenie Beduinów - nomadów zamieszkujących pustynię za wschód i południe od Palestyny - por. Pwt 1,5; Ez 27,21; Ez 42,11; Iz 60,7. "Chasor" - nazwa niejasna, z pewnością różna od palestyńskiego miasta Hasor.

Jr 49, 30 - Chodzi o wyprawę Nabuchodonozora w r. 599/598.

Jr 49, 32 - Por. przypis do Jr 25,23.

Jr 49, 34 - Zob. przypis do Jr 25,25.

Jr 49, 39 - Por. przypis do Jr 46,26.

Proroctwo przeciw Babilonowi

Upadek Babilonu

1 Słowo, jakie powiedział Pan o Babilonie, o ziemi chaldejskiej, za pośrednictwem Jeremiasza proroka:
2 Ogłoście wśród narodów i obwieszczajcie!
Wznieście znak i głoście!
Bez obsłonek mówcie: «Babilon zdobyty!
Bel pohańbiony! Merodak rozbity!¹
Bóstwa ich są okryte hańbą,
pokruszone zostały ich bałwany!»
3 Albowiem zbliża się przeciw niemu naród z północy²,
który zamieni jego kraj w pustynię.
Nie będzie w nim nikt zamieszkiwał:
od człowieka aż do zwierzęcia
[wszyscy] uciekną i odejdą.
4 W owych dniach i w owym czasie
- wyrocznia Pana -
przyjdą synowie Izraela wraz z synami Judy.
Będą szli nieustannie z płaczem³,
szukając Pana, swego Boga.
5 Będą się pytać o Syjon,
zwrócą się na drogę ku niemu:
«Chodźcie, połączmy się z Panem
wiecznym Przymierzem,
które nie ulegnie zapomnieniu»⁴.
6 Naród mój był trzodą zbłąkaną,
ich pasterze⁵ zaprowadzili ją na górskie manowce;
chodzili z góry na górę,
zapomnieli o swym legowisku.
7 Każdy, kto ich spotkał, pożerał ich.
Nieprzyjaciele ich mówili:
«Nie popełniamy występku,
bo zgrzeszyli przeciw Panu,
pastwisku sprawiedliwości,
nadziei ich przodków, <Panu»>⁶.
8 Uciekajcie z Babilonu,
uchodźcie z ziemi chaldejskiej,
bądźcie jak barany
na czele stada!
9 Oto bowiem wzbudzę
i sprowadzę przeciw Babilonowi
gromadę wielkich narodów;
z ziemi północnej⁷
wystąpią zbrojnie przeciw niemu,
stamtąd go zdobędą.
Strzały ich są podobne
do strzał wprawnego łucznika:
żadna z nich nie wraca bezskutecznie.
10 Chaldeja zostanie wydana na grabież,
nasycą się wszyscy, co ją złupią -
wyrocznia Pana.

Izrael oswobodzony

11 Tak, radujcie się,
tak, cieszcie się,
łupieżcy mojego dziedzictwa!
Tak, skaczcie jak młócące jałowice⁸
i rżyjcie jak źrebaki!
12 Bardzo jest zhańbiona wasza matka⁹
i okryta wstydem wasza rodzicielka.
Będzie ona ostatnią wśród narodów,
pustynią, zeschłą ziemią i stepem.
13 Z powodu gniewu Pana
pozostanie niezamieszkała,
stanie się prawdziwą pustynią.
Każdy, kto będzie przechodził obok Babilonu,
zadziwi się wielce
i zagwiżdże nad wszystkimi jego klęskami.
14 Rozstawcie się przeciw Babilonowi dokoła
wszyscy, którzy napinacie łuki!
Strzelajcie do niego,
nie oszczędzajcie strzał,
bo zgrzeszył przeciw Panu.
15 Podnieście wrzawę przeciw niemu dokoła!
Poddał się. Runęły jego wieże obronne,
przerwane zostały jego mury -
taka jest zemsta Pana.
Pomścijcie się nad nim!
Postąpcie z nim tak,
jak on postępował [z innymi]!
16 Wyniszczcie w Babilonie tych, co sieją,
i tych, co chwytają za sierp w czas żniwa.
W obliczu niszczycielskiego miecza
każdy się zwróci do swego narodu,
każdy uciekać będzie do swego kraju.
17 Zbłąkaną owcą był Izrael,
lwy polowały na nią.
Jako pierwszy pożerał go
król asyryjski¹⁰,
teraz zaś jako ostatni,
Nabuchodonozor, król babiloński,
połamał mu kości¹⁰.
18 Dlatego to mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela:
«Oto ukarzę króla babilońskiego i jego kraj,
tak jak ukarałem króla asyryjskiego.
19 Izraela zaś przyprowadzę znów do jego pastwisk
i będzie się pasł na Karmelu i w Baszanie,
a w górach Efraima i w Gileadzie się nasyci.
20 W owych dniach i w owym czasie
- wyrocznia Pana -
będą szukać winy Izraela,
lecz jej nie będzie;
grzechu Judy -
ale go nie znajdą.
Przebaczę bowiem tym,
których zachowam przy życiu.

Sąd Boży nad Babilonem

21 Wyrusz przeciw ziemi Meratajim¹¹
i przeciw mieszkańcom Pekod¹¹!
Zniszcz i wytęp - wyrocznia Pana.
Uczyń wszystko, jak ci rozkazałem.
22 Wrzawa wojenna w kraju
i wielka klęska.
23 Jakże jest pobity i złamany
młot¹² całej ziemi!
Jakże się stał pustynią
Babilon wśród narodów!
24 Zastawili na ciebie sidła
i zostałeś w nie schwytany, Babilonie:
ty zaś nie zauważyłeś tego.
Znaleziono cię i pochwycono,
boś wypowiedział wojnę przeciw Panu.
25 Pan otworzył swoją zbrojownię
i wydobył narzędzia swego gniewu;
dzieła musi dokonać Pan, Bóg Zastępów,
w kraju chaldejskim.
26 Idźcie na niego zewsząd,
otwórzcie jego spichlerze!
Zgromadźcie go jak snopy,
wyniszczcie go tak,
by z niego nic nie pozostało.
27 Wybijcie wszystkie jego cielce¹³,
niech idą na rzeź!
Biada im, nadszedł bowiem ich dzień,
czas ich kary.
28 Uwaga! Uchodźcy i niedobitki z ziemi babilońskiej¹⁴
ogłaszają na Syjonie pomstę Pana, Boga naszego,
pomstę za Jego świątynię.
29 Zwołajcie łuczników przeciw Babilonowi!
Wy wszyscy, co napinacie łuki,
rozbijcie obóz dokoła niego,
by nie miał możności ucieczki.
Odpłaćcie mu stosownie do jego postępków:
wszystko, co on czynił, uczyńcie i jemu!
Albowiem był zuchwały wobec Pana,
wobec Świętego Izraela.
30 Dlatego padną jego młodzieńcy na jego placach,
a tego dnia zginą wszyscy jego wojownicy -
wyrocznia Pana.
31 Oto się zwracam ku tobie, zuchwalcze
- wyrocznia Pana, Boga Zastępów -
nadszedł bowiem twój dzień,
czas twego nawiedzenia.
32 Potknie się zuchwalec i upadnie,
nie będzie miał go kto podnieść.
Podłożę ogień pod jego miasta,
tak że pochłonie całą jego okolicę».

Niszczycielski miecz Pański

33 To mówi Pan Zastępów:
Synowie Izraela cierpią ucisk,
a wraz z nimi synowie Judy¹⁵.
Wszyscy, co ich uprowadzili w niewolę, ich zatrzymują,
nie pozwalając im odejść.
34 Lecz ich Oswobodziciel jest pełen mocy,
Jego imię: Pan Zastępów,
skutecznie będzie bronił ich sprawy.
By zapewnić spokój ziemi,
wprowadzi zamieszanie
wśród mieszkańców Babilonu.
35 Miecz¹⁶ na Chaldejczyków - wyrocznia Pana -
na mieszkańców Babilonu,
na jego przywódców
oraz na jego mędrców.
36 Miecz na jego wróżbitów,
by ich ogarnęło szaleństwo.
Miecz na jego wojowników,
by ich ogarnął popłoch.
37 Miecz na jego konie i na jego rydwany
i na całą mieszaninę narodów,
która się w nim znajduje.
Miecz na jego skarby,
by zostały zagrabione.
38 Miecz na jego wody, by wyschły.
Jest to bowiem kraj bożków,
pysznią się swymi straszydłami.
39 Dlatego zamieszkają tam zwierzęta stepowe i szakale;
obiorą sobie siedzibę strusie.
Nie będzie on nigdy więcej zamieszkały,
ani nikt tam nie osiądzie na wieki wieków.
40 Tak jak wtedy, gdy Bóg zburzył Sodomę i Gomorę
i sąsiednie miasta¹⁷ - wyrocznia Pana -
tak też nikt w nim nie będzie mieszkał,
ani się nie osiedli w nim żaden człowiek.

Nieprzyjaciel z północy

41 ¹⁸ Oto nadchodzi naród z północy,
naród wielki i liczni królowie
powstają z krańców ziemi.
42 Łuk i miecz trzymają się w ręku,
są okrutni i bez litości.
Ich wrzawa jest jak szum morza,
dosiadają koni,
jak jeden mąż gotowi są do walki
przeciw tobie, córo Babilonu!
43 Król babiloński usłyszał wieść o nich
i opadły mu ręce,
ogarnął go lęk,
ból, niby rodzącą kobietę.
44 ¹⁹ Oto nadchodzi on jak lew z gęstwiny nadjordańskiej
ku wiecznie zielonym pastwiskom.
Tak, w mgnieniu oka wypędzę go stamtąd,
a którego wybrałem, ustanowię nad nim.
Kto jest bowiem do Mnie podobny?
Albo kto Mnie pozwie przed sąd?
Który to pasterz ostoi się wobec Mnie?
45 Dlatego posłuchajcie zamiarów Pana,
jakie powziął wobec Babilonu,
i planów, jakie powziął co do ziemi chaldejskiej.
Z całą pewnością zostaną wywleczone
nawet najmniejsze owce;
z całą pewnością ich pastwiska
ogarnie na ich widok zgroza.
46 Na wieść o upadku Babilonu zadrży ziemia,
krzyk się o tym rozlegnie wśród narodów.

Jr 50, 2 - "Bel" - bóstwo babilońskie, czczone specjalnie w Nippur. "Merodak" - czyli Marduk, naczelne bóstwo babilońskie. Chodzi o utratę znaczenia i wykazanie niemocy tych bóstw, albowiem Cyrus, zdobywca Babilonu, nie pohańbił ich, ale odniósł się do nich z wielkim szacunkiem.

Jr 50, 3 - Prawdopodobnie chodzi o Medów, mieszkających na płn.-wsch. od Babilonu.

Jr 50, 4 - Por. Jr 3,21 i Jr 31,9.

Jr 50, 5 - O tym przymierzu mówi Jr 31,31-34.

Jr 50, 6 - Przywódcy polityczni i religijni.

Jr 50, 7 - Glosa.

Jr 50, 9 - Zob. przypis do Jr 50,3.

Jr 50, 11 - W Palestynie do młocki używano bydła, które przebiegało po zbożu rozłożonym na klepisku.

Jr 50, 12 - Babilon.

Jr 50, 17 - Aż do upadku imperium asyryjskiego król Judy był lennikiem króla Asyrii, państwo zaś Izraela zostało zniszczone jeszcze w r. 721. - "Połamał mu kości" - zniszczył i obalił państwo judzkie (587/586).

Jr 50, 21 - "Meratajim" - ziemia leżąca u zbiegu Eufratu i Tygrysu. "Pekod" leżało na pograniczu z Elamem.

Jr 50, 23 - Por. Jr 51,20-23; Iz 10,5; Iz 14,5.

Jr 50, 27 - Prawdopodobnie najdzielniejszych wojowników.

Jr 50, 28 - Żydzi powracający z niewoli.

Jr 50, 33 - Uprowadzeni do Asyrii po upadku Samarii (r. 721) mieszkańcy państwa północnego oraz Judejczycy przebywający od r. 586 na wygnaniu w Babilonie.

Jr 50, 35 - Czyli zagłada.

Jr 50, 40 - Por. przypis do Jr 49,18.

Jr 50, 41 - Por. Jr 6,22nn, gdzie Prorok opisuje w ten sposób Babilończyków. Teraz na zasadzie odwetu spotka ich kara z tej samej strony, z ręki potężniejszego nieprzyjaciela.

Jr 50, 44 - Por. Jr 49,19nn.

Zagłada Babilonu

1 To mówi Pan:
Oto sprowadzę na Babilon
i na mieszkańców Chaldei¹
niszczący wiatr¹.
2 Poślę do Babilonu tych, co przesiewają [zboże]²,
i przesieją go, i spustoszą ziemię,
bo się zewsząd zwrócą przeciw niemu
w dniu klęski.
3 Niech żaden z łuczników nie napina swego łuku
ani niech się nie przechwala swoim pancerzem!
Nie oszczędzajcie jego młodzieży,
zniszczcie całe jego wojsko!
4 Legną zabici w ziemi chaldejskiej,
przebici na jej ulicach.
5 Bo nie owdowiał³ ani Izrael, ani Juda
po swoim Bogu, Panu Zastępów.
Kraj zaś ich jest przepełniony winą
wobec Świętego Izraela.
6 Uciekajcie ze środka Babilonu!
Każdy niech ratuje swe życie!
Nie gińcie z powodu jego grzechu!
Nastał bowiem czas odwetu u Pana,
daje On mu zapłatę za to, co uczynił.
7 Babilon był w ręku Pana złotym kielichem,
upajającym całą ziemię.
Jego wino piły wszystkie narody,
dlatego w szał popadły⁴.
8 Niespodziewanie upadł i załamał się Babilon:
podnieście nad nim lament!
Weźcie balsam na jego ranę,
może odzyska zdrowie.
9 Staraliśmy się Babilon uzdrowić,
lecz się nie dał wyleczyć.
Porzućmy go! Niech każdy idzie do swej ziemi!
Albowiem sąd nad nim dosięga nieba
i aż w obłoki się wznosi.
10 Ukazał Pan naszą sprawiedliwość.
Chodźmy, głośmy na Syjonie
dzieło Pana, Boga naszego!
11 Ostrzcie strzały, przygotowujcie tarcze!
Pan pobudza ducha króla Medii⁵,
bo jego zamiary dotyczą zniszczenia Babilonu;
jest to zemsta Pana,
zemsta za Jego świątynię.
12 ⁶ Podnieście znak przeciw murom Babilonu,
wzmocnijcie straże!
Postawcie posterunki,
przygotujcie zasadzki!
Jak bowiem postanowił Pan,
tak wprowadza w czyn
to, co ogłosił przeciw mieszkańcom Babilonu.
13 Ty, co mieszkasz nad wielkimi wodami,
wielkie skarby posiadasz:
nadszedł twój kres,
dopełniła się twa miara.
14 Pan Zastępów przysiągł na swe imię⁷:
Nieuchronnie napełnię ciebie ludźmi jak szarańczą,
i podniosą nad tobą okrzyk wojenny.
15 ⁸ On uczynił ziemię swoją mocą,
umocnił świat swoją mądrością
i swoim rozumem rozpostarł niebo.
16 Na dźwięk Jego głosu
huczą wody w niebie.
On podnosi chmury z krańców ziemi,
On czyni błyskawice, zapowiedzi deszczu,
i wysyła wiatr z jego zbiorników.
17 Nierozumny pozostaje każdy człowiek bez wiedzy;
wstydzić się musi bożka każdy złotnik,
bo podobizny, jakie odlał, są kłamstwem
i nie ma w nich tchnienia.
18 Są one nicością, tworem śmiesznym,
zginą w czasie obrachunku z nimi.
19 Nie takim jest dziedzictwo Jakuba.
Wszechświat bowiem On ukształtował.
Izrael zaś jest szczepem Jego dziedzictwa,
Pan Zastępów Jego imię.

O młocie Bożym i górze zagłady

20 Byłeś dla mnie młotem - narzędziem wojny.
Miażdżyłem tobą narody,
burzyłem tobą królestwa.
21 Miażdżyłem tobą konia i jeźdźca,
miażdżyłem tobą wóz i jego woźnicę.
22 Miażdżyłem tobą męża i kobietę,
miażdżyłem tobą starca i dziecko,
miażdżyłem tobą młodzieńca i dziewicę.
23 Miażdżyłem tobą pasterza i jego trzodę,
miażdżyłem tobą rolnika i jego zaprzęg,
miażdżyłem tobą rządców i kierowników.
24 Odpłacę Babilonowi i wszystkim mieszkańcom Chaldei
za wszystko zło wyrządzone Syjonowi
na waszych oczach - wyrocznia Pana.
25 Oto Ja na ciebie, góro zagłady⁹
- wyrocznia Pana -
która wyniszczyłaś całą ziemię,
wyciągnę na ciebie rękę
i zepchnę cię ze skały,
czyniąc cię górą płonącą.
26 Nie będą brać z ciebie kamienia węgielnego
ani kamienia pod fundament,
ale będziesz opuszczona na wieki,
wyrocznia Pana.

Zdobycie Babilonu

27 Wznieście znaki w kraju!
Dmijcie w trąby wśród narodów!¹⁰
Do świętej wojny z nim przygotujcie narody!
Zwołajcie przeciw niemu
królestwo Ararat¹⁰, Minni¹⁰ i Aszkenaz!¹⁰
Ustanówcie przeciw niemu dowódcę,
każcie sprowadzić konie, jak najeżoną szarańczę!
28 Do świętej wojny przeciw niemu przygotujcie narody,
króla Medii, jego przywódców i wszystkich jego urzędników,
całą ziemię, nad którą panuje.
29 Drży ziemia i dygoce,
bo się wypełniły plany Pana na Babilonie,
by obrócić ziemię babilońską
w niezamieszkałe pustkowie.
30 Bohaterowie babilońscy odstąpili od walki,
przebywają w warownych twierdzach.
Wyczerpała się ich siła,
stali się jak kobiety.
Budynki jego uległy spaleniu,
wyłamane zostały jego zasuwy.
31 Goniec zabiega drogę gońcowi,
a posłaniec posłańcowi,
by zawiadomić króla Babilonu,
że zdobyte jest zewsząd jego miasto,
32 że przejścia są zajęte,
umocnienia spalone ogniem,
a wszyscy wojownicy porażeni strachem.
33 To bowiem mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela:
Córa Babilonu jest jak klepisko,
kiedy je ubijają¹¹;
już niedługo przyjdzie na nią czas żniwa.

Odwet Boży za zburzenie Jerozolimy i lamentacja

34 Pożarł mnie i wyniszczył Nabuchodonozor, król babiloński,
następnie porzucił jak puste naczynie.
Niby smok mnie pochłonął,
wypełnił swe wnętrzności moimi rozkoszami,
<wypędził mnie>¹².
35 Mój ucisk i moja nędza - na Babilonie!
- powie Mieszkanka Syjonu.
Krew moja - na mieszkańcach Chaldei!
- powie Jerozolima.
36 Dlatego to mówi Pan:
Oto Ja będę bronił twej sprawy,
dopełnię twojej zemsty:
każę wyschnąć jego morzu,
a źródłu jego zaniknąć.
37 ¹³ Babilon stanie się polem gruzów,
siedliskiem szakali,
przedmiotem zgrozy i drwin,
pozbawionym mieszkańców.
38 Ryczą oni jak lwy w gromadzie,
pomrukują niby młode lwiątka.
39 Gdy będą rozgrzani, przygotuję im ucztę,
upoję ich tak, że będą oszołomieni:
zasną wiecznym snem,
by się już nie przebudzić -
wyrocznia Pana.
40 Sprowadzę ich na rzeź jak jagnięta,
jak barany wraz z kozłami.
41 Jakże została zdobyta <Szeszak>¹⁴
i wzięta chluba całej ziemi?
Jak się stał przedmiotem zgrozy
Babilon wśród narodów?
42 ¹⁵ Wezbrało na Babilon morze,
pokryła go nawałnica bałwanów.
43 Stały się jego miasta pustynią,
ziemią bezwodną i stepem,
gdzie nikt nie mieszka,
ani nie przechodzi tamtędy żaden człowiek.

Przeciw Belowi

44 Ukarzę Bela¹⁶ w Babilonie,
wyrwę mu z paszczy, cokolwiek pochłonął.
Narody nie będą napływać doń więcej,
mur¹⁶ Babilonu musi upaść.
45 Wyjdź, mój narodzie, spośród niego!
Każdy niech ratuje swe życie
przed żarem gniewu Pana!
46 Nie upadajcie na duchu ani się lękajcie
wieści roznoszonej po kraju¹⁷.
Jednego roku obiega ta wieść,
po niej następnego roku wieść druga.
Tymczasem w kraju gwałt panuje,
władca zwraca się przeciw władcy.
47 Dlatego oto nadchodzą dni,
kiedy ukarzę bożki Babilonu.
Cały jego kraj okryje hańba,
a wszyscy jego zabici będą leżeli pośrodku niego.
48 Wykrzykną radośnie nad Babilonem
niebo i ziemia
i wszystko, co jest w nich.
Z północy bowiem ciągną przeciw niemu
niszczyciele - wyrocznia Pana.

Odwet Boży na Babilonie

49 Również Babilon musi upaść
za poległych Izraela,
tak jak padli za Babilon
polegli z całego kraju.
50 W drogę, którzy ocaleliście od miecza,
nie zatrzymujcie się!
Choć oddaleni, wspominajcie Pana,
a Jerozolima niech będzie w waszej pamięci!
51 ¹⁸ «Zawstydzeni jesteśmy, bo usłyszeliśmy zniewagę,
hańba okryła nasze oblicza,
bo weszli obcy
do świętych przybytków domu Pańskiego».
52 Dlatego oto nadchodzą dni
- wyrocznia Pana -
kiedy ukarzę jego bożki,
a w całym kraju będą jęczeć ranni.
53 Bo gdyby nawet aż do nieba wynosił się Babilon
i gdyby niedostępną uczynił butną swą potęgę,
mimo to wyjdą ode Mnie jego pustoszyciele -
wyrocznia Pana.
54 Słuchaj! Krzyk się rozlega z Babilonu
i wielkie nieszczęście - z ziemi chaldejskiej.
55 Bo Pan pustoszy Babilon,
sprawia, że znika zeń głośne wołanie.
Huczą ich fale jak wielkie wody,
rozlega się łoskot ich głosu.
56 Albowiem niszczyciel ciągnie na Babilon:
jego bohaterowie zostaną pojmani,
połamane ich łuki.
Tak, Pan jest Bogiem odpłaty,
odpłaca niezawodnie.
57 ¹⁹ Upoję ich przywódców i mędrców,
jego rządców, urzędników i bohaterów;
zapadną w wieczny sen,
tak że się nie zbudzą -
wyrocznia Króla,
na imię Mu Pan Zastępów.
58 To mówi Pan Zastępów:
Obszerny mur Babilonu²⁰
zwali się doszczętnie.
Wysokie jego bramy
spłoną w ogniu.
Na próżno więc trudzą się narody,
i z powodu ognia wysilają się ludy.

Groźba Jeremiasza wysłana do Babilonu

59 Polecenie, jakie powierzył prorok Jeremiasz Serajaszowi, synowi Neriasza²¹, synowi Machsejasza, gdy się ten udawał z królem judzkim Sedecjaszem do Babilonu w czwartym roku jego panowania; Serajasz był głównym kwatermistrzem. 60 Opisał zaś Jeremiasz w jednej księdze całe nieszczęście, jakie miało przyjść na Babilon, mianowicie wszystkie przepowiednie spisane przeciw Babilonowi. 61 Jeremiasz powiedział do Serajasza: «Gdy przybędziesz do Babilonu, postaraj się przeczytać publicznie wszystkie te słowa. 62 Powiesz zaś: Panie, Ty zapowiedziałeś o tym miejscu, że je zniszczysz, tak że zostanie bez mieszkańców, bez ludzi i bez bydła; pozostanie pustkowiem na wieki. 63 Gdy skończysz czytać tę księgę, przymocujesz do niej kamień i wrzucisz ją do Eufratu²², 64 mówiąc: Tak niech utonie Babilon, by już nie podniósł się z nieszczęścia, jakie na niego ześlę».
Dotąd słowa Jeremiasza.

Jr 51, 1 - "Chaldei" - w tekście hebr. leb qamaj, co stanowi kryptonim Chaldejczyków typu "atbasz" - zob. przypis do Jr 25,26; "niszczący wiatr" - zob. Jr 4,11n; Jr 18,17; Iz 21,1.

Jr 51, 2 - Por. Jr 15,7; Mt 3,12.

Jr 51, 5 - Ścisły związek między Bogiem a narodem przedstawiony jest w całej księdze symbolicznie jako małżeństwo.

Jr 51, 7 - Por. Jr 25,15-29.

Jr 51, 11 - Rozumianej łącznie z Persją - por. Iz 13,11; Iz 21,2; Dn 6,9.13. Inni wyraz "Medii" uważają za glosę.

Jr 51, 12 - Wezwanie do walki skierowane do Persów i Medów, nowego nieprzyjaciela z Północy.

Jr 51, 14 - Por. przypis do Jr 49,13.

Jr 51, 15-19 - = Jr 10,12-16.

Jr 51, 25 - Babilon leżał w dolinie; chodzi o symbol panowania i zniszczenia.

Jr 51, 27 - "Narodów" - por. Jr 4,5n; Jr 6,4. "Ararat" - Urartu nad jeziorem Van w Armenii. "Minni" i "Aszkenaz" - bliżej nieznane, por. jednak Rdz 10,3; 1 Krn 1,6.

Jr 51, 33 - Przed żniwami przygotowywano starannie klepisko do omłotu zboża. Tak przygotowują się wrogowie, do zniszczenia miasta i wykonania miary gniewu Bożego.

Jr 51, 34 - Glosa.

Jr 51, 37 - Por. Jr 9,10.

Jr 51, 41 - Glosa typu "atbasz" (zob. przypis do Jr 25,26).

Jr 51, 42 - Dwa różne obrazy ukazujące zagładę Babilonu: zalanie bałwanami morskimi i obrócenie w bezludną i bezwodną pustynię.

Jr 51, 44 - "Bela" - zob. przypis do Jr 50,2. "Mur" - słynny mur babiloński wewnętrzny i zewnętrzny nosił imię Bela.

Jr 51, 46 - Słowa skierowane do zdezorientowanych wygnańców judzkich przebywających w Babilonie.

Jr 51, 51 - Mówią wygnańcy.

Jr 51, 57 - Por. Jr 51,39.

Jr 51, 58 - Zob. przypis do Jr 51,44.

Jr 51, 59 - Brat Barucha, sekretarza i przyjaciela Proroka. Sedecjasz udał się na czele delegacji do Babilonu, zapewne po odrzuceniu propozycji koalicji antybabilońskiej (Jr 27,3nn), by zapewnić Nabuchodonozora o swej lojalności.

Jr 51, 63 - Czynność symboliczna.

Dodatek historyczny¹

1 W chwili objęcia rządów Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat i panował jedenaście lat w Jerozolimie. Matka jego miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z Libny. 2 Sedecjasz postępował źle w oczach Pana, zupełnie podobnie, jak to czynił Jojakim. 3 Dlatego też gniew Pana był nad Jerozolimą i Judą do tego stopnia, że odrzucił On ich od swego oblicza, a Sedecjasz zbuntował się przeciw królowi babilońskiemu. 4 W dziewiątym roku jego panowania, dziesiątego miesiąca i dziesiątego dnia przybył król babiloński Nabuchodonozor wraz z całym swym wojskiem przeciw Jerozolimie i obległ ją, budując dokoła niej wały oblężnicze. 5 Miasto było oblężone aż do jedenastego roku króla Sedecjasza. 6 W czwartym zaś miesiącu, dziewiątego dnia, kiedy głód srożył się w mieście i nie było już chleba dla ludu kraju, 7 uczyniono wyłom w mieście. Wszyscy wojownicy uciekli z miasta nocą przez bramę między podwójnym murem powyżej ogrodów królewskich; Chaldejczycy zaś znajdowali się dokoła miasta. Wyszli więc drogą prowadzącą ku Arabie. 8 Wojsko chaldejskie ścigało króla i dopędziło Sedecjasza na stepie Jerycha; całe zaś jego wojsko opuściło go, idąc w rozsypkę. 9 Pojmali więc króla i zaprowadzili go do Ribla w kraju Chamat, do króla babilońskiego, który wydał na niego wyrok. 10 Król babiloński kazał zamordować synów Sedecjasza na jego oczach, a także wszystkich przywódców judzkich kazał zabić w Ribla. 11 Następnie wyłupił oczy Sedecjaszowi i kazał go zakuć w podwójne spiżowe kajdany. Potem uprowadził go król babiloński do Babilonu i wtrącił do więzienia aż do dnia jego śmierci.
12 W piątym zaś miesiącu dnia dziesiątego miesiąca - był to dziewiętnasty rok [rządów] króla babilońskiego Nabuchodonozora - wkroczył do Jerozolimy Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, sprawujący służbę przy królu, 13 i spalił świątynię Pańską i pałac królewski oraz wszystkie wielkie domy. 14 Całe zaś wojsko chaldejskie, które było z dowódcą straży przybocznej, zburzyło cały mur dokoła Jerozolimy. 15 Część ubogiej ludności, resztę ludu pozostałego w mieście oraz pozostałych rzemieślników dowódca straży przybocznej Nebuzaradan uprowadził do niewoli. 16 Spośród ubogiej ludności kraju dowódca straży przybocznej Nebuzaradan pozostawił niektórych jako uprawiających winnice i rolników. 17 Chaldejczycy połamali kolumny spiżowe, które były w świątyni, podstawy i «morze» spiżowe w świątyni, a cały spiż wywieźli do Babilonu. 18 Wzięli także kotły, łopatki, nożyce [do oczyszczania lamp], kropielnice, czasze oraz wszystkie przedmioty spiżowe, używane przy sprawowaniu kultu. 19 Nadto zabrał dowódca straży patery, popielnice, kropielnice, kotły, świeczniki, czasze i kubki, cokolwiek było szczerozłote lub ze srebra. 20 Nie można było zważyć spiżu z tych wszystkich przedmiotów: z dwóch kolumn jednego «morza», dwunastu spiżowych wołów pod «morzem» i podstaw, jakie kazał dla świątyni zrobić król Salomon. 21 Kolumny miały osiemnaście łokci wysokości każda, a sznur dwunastołokciowy ją opasywał; gruba na cztery palce, [w środku] była pusta. 22 Na niej była głowica spiżowa, a wysokość jednej głowicy wynosiła pięć łokci, a sieć i jabłka granatu były rozmieszczone dokoła głowicy, wszystko ze spiżu. Podobnie było przy drugiej kolumnie: osiem jabłek granatu na jeden łokieć, łokci zaś dwanaście. 23 Było więc dziewięćdziesiąt sześć jabłek granatu rozmieszczonych wzdłuż; razem mieściło się dokoła na sieci sto jabłek granatu.
24 Dowódca straży przybocznej pojmał najwyższego kapłana Serajasza, [jego] zastępcę kapłana Sefaniasza oraz trzech stróżów progu. 25 Z miasta zaś pojmał jednego dworzanina, który był dowódcą wojskowym, siedmiu ludzi spośród najbliższego otoczenia króla, których znaleziono w mieście, pisarza dowódcy wojskowego, sporządzającego spis ludności kraju, oraz sześćdziesięciu spośród prostej ludności, przebywającej w obrębie miasta. 26 Nebuzaradan, dowódca straży przybocznej, pojmał ich i zaprowadził do króla babilońskiego do Ribla. 27 Król babiloński kazał ich zabić, i zamordowano ich w Ribla, w kraju Chamat. Wówczas uprowadzono Judę do niewoli, daleko od własnego kraju. 28 Ludności zaś, jaką nakazał Nabuchodonozor uprowadzić do niewoli, było: w siódmym roku - trzy tysiące dwudziestu trzech mieszkańców Judy; 29 w osiemnastym roku Nabuchodonozora - osiemset trzydzieści dwie osoby z Jerozolimy; 30 w roku dwudziestym trzecim Nabuchodonozora dowódca straży przybocznej Nebuzaradan uprowadził do niewoli spośród mieszkańców Judy siedemset czterdzieści pięć osób. Razem więc było cztery tysiące sześćset osób.
31 W trzydziestym siódmym roku po uprowadzeniu do niewoli Jechoniasza, króla judzkiego, dwudziestego piątego dnia miesiąca, Ewil Merodak, król babiloński, w roku objęcia rządów ułaskawił Jechoniasza, króla judzkiego, i kazał go wyprowadzić z więzienia. 32 Rozmawiał z nim łaskawie i wyniósł jego tron ponad tron królów, którzy przebywali z nim w Babilonie. 33 Zdjął więc Jechoniasz swoje szaty więzienne i jadał zawsze u króla przez wszystkie dni swego życia. 34 Król babiloński zapewnił mu stałe utrzymanie, dzień po dniu, przez cały czas jego życia aż do śmierci.

Jr 52, 1-34 - Jest to powtórzenie 2 Krl 24,18-25,30. Por. Jr 39,1-10.