Mk 1, 1-8 - Por. Mt 3,1-12; Łk 3,1-18; J 1,19-34.
Mk 1, 2 - Ml 3,1. Cytat ten niekiedy uważano za glosę.
Mk 1, 9 - Por. Mt 3,13-17 z przypisem; Łk 3,21n; J 1,32nn.
Mk 1, 12 - Por. Mt 4,1-11; Łk 4,1-13.
Mk 1, 14-45 - Por. Mt 4,12-22; Mt 8,14nn; Łk 4,14n.31-44; Łk 5,12-16.
Mk 1, 16-20 - Por. Mt 4,18-22; wcześniejsze spotkanie: J 1,35-50; J 2,1-12.
Mk 1, 21 - Por. Mt 7,28n; Łk 4,31n.
Mk 1, 23-28 - Por. Łk 4,33-37.
Mk 1, 24 - Jezus jest Święty przez swe synostwo Boże i przez godność mesjańską.
Mk 1, 29-34 - Por. Mt 8,14-17; Łk 4,38-41.
Mk 1, 38 - Z Kafarnaum lub - w głębszym sensie - od Ojca.
Mk 1, 40-45 - Por. Mt 8,1-4; Łk 5,12-16.
Mk 1, 44 - "nie mów" - zob. Mk 4,11; "świadectwo" - wg Kpł 14,1-32.
Mk 2, 1-12 - Por. Mt 9,1-8; Łk 5,17-26.
Mk 2, 13-17 - Por. Mt 9,9-13; Łk 5,27-32.
Mk 2, 13 - Genezaret, zwane także Galilejskim lub Tyberiadzkim. Por. Mk 1,16.
Mk 2, 18-22 - Por. Mt 9,14-17; Łk 5,33-39.
Mk 2, 23-28 - Por. Mt 12,1-8 z przypisami; Łk 6,1-5.
Mk 3, 1-6 - Por. Mt 12,9-14; Łk 6,6-11.
Mk 3, 6 - Antypasa, tetrarchy Galilei i Perei, syna Heroda Wielkiego.
Mk 3, 7-12 - Por. Mt 12,15-21 z przypisem; Łk 6,17nn.
Mk 3, 13-19 - Por. Mt 10,1-4; Łk 6,12-16.
Mk 3, 17 - Hebr.: Bene-Regesz.
Mk 3, 21 - Matka i krewni - zob. Mk 3,31.
Mk 3, 22-27 - Por. Mt 12,22-30; Łk 11,15-22.
Mk 3, 28 - Por. Mt 12,31-37 z przypisami; Łk 12,10.
Mk 3, 31-35 - Por. Mt 12,46-50 z przypisami; Łk 8,19nn.
Mk 4, 1-9 - Por. Mt 13,1-9; Łk 8,4-8.
Mk 4, 10-13 - Por. Mt 13,10-17; Łk 8,9n.
Mk 4, 11 - Według zamiarów Bożych zbawienie świata i sposób dokonania tegoż przez Jezusa Chrystusa miały pozostać tajemnicą aż do Jego zmartwychwstania. Tylko apostołowie, zwłaszcza Piotr, Jakub i Jan, i uczniowie stali się uczestnikami tej tajemnicy mesjańskiej, tajemnicy królestwa Bożego. Innym Jezus objawia ją częściowo pod osłoną przypowieści i symboli, których dokładniej nie wyjaśnia. Z tego powodu Jezus zabrania uzdrowionym rozgłaszać cuda, i szatanom zdradzać, kim jest.
Mk 4, 12 - W naszym kontekście o odpuszczeniu grzechów (jak tłumaczy Wlg) nie ma wcale mowy. Por. jednak Mt 13,15. Chodzi tu o stwierdzenie - za pomocą cytatu
Mk 4, 14-20 - Por. Mt 13,18-23; Łk 8,11-15.
Mk 4, 21 - Por. Mt 5,15 z przypisem; Łk 8,16nn; Łk 11,33.
Mk 4, 24 - Por. Mt 7,2; Mt 13,12.
Mk 4, 26-29 - Jak nasienie, wrzucone w odpowiednią ziemię, mocą własnej energii rośnie i wydaje owoc, tak królestwo Boże, założone na ziemi, mocą nadprzyrodzonych energii rozwijać się będzie powoli, lecz stale, aż do pełnej dojrzałości.
Mk 4, 30-34 - Por. Mt 13,31n z przypisami; Łk 13,18n.
Mk 4, 35-41 - Por. Mt 8,23-27; Łk 8,22-25.
Mk 4, 37 - Wiejący od Hermonu przez wąwóz Jordanu. Jezioro Genezaret leży 208 m poniżej powierzchni Morza Śródziemnego.
Mk 5, 1-20 - Por. Mt 8,28-34; Łk 8,26-39.
Mk 5, 1 - Być może, że w Mk mowa jest również o Gadareńczykach, jak ma część rkp. Por. Mt 8,28.
Mk 5, 21-34 - Por. Mt 9,18-22; Łk 8,40-48.
Mk 5, 35-43 - Por. Mt 9,23-26; Łk 8,49-56.
Mk 6, 1-6 - Por. Mt 13,53-58 z przypisami; Łk 4,16-30.
Mk 6, 7-13 - Por. Mt 10,5-16 z przypisami; Łk 9,1-6.
Mk 6, 7 - Dopiero od tego momentu ci, którzy otrzymali pozwolenie na przyłączenie się do Jezusa (por. J 1,39n) lub zostali przez Niego wręcz powołani (np. J 1,43), zasługują w pełni na miano apostołów, tzn. posłanych.
Mk 6, 14-29 - Por. Mt 14,1-12 z przypisami; Łk 9,7nn.
Mk 6, 17-29 - Por. Mt 14,3-12; Łk 7,9.
Mk 6, 34-44 - Por. Mt 14,13-21; Łk 9,10-17; J 6,1-15.
Mk 6, 39 - Co wskazuje na wiosnę, blisko Święta Paschy (J 6,4).
Mk 6, 45-52 - Por. Mt 14,22-33 z przypisami; J 6,16-21.
Mk 6, 53-56 - Por. Mt 14,34nn z przypisami.
Mk 7, 1-13 - Por. Mt 15,1-9 z przypisami.
Mk 7, 3 - Chodziło o obmycie rąk nie z brudu, lecz z nieczystości legalnej, spowodowanej nawet przez nieświadome zetknięcie się z poganinem lub dotknięcie rzeczy nieczystej. "Rozluźniając pięść" można małą ilością wody obmyć razem złożone końce wszystkich palców.
Mk 7, 10 - Wj 20,12; Wj 21,17; Pwt 5,16.
Mk 7, 14-23 - por. Mt 15,10-20 z przypisem.
Mk 7, 24-30 - Por. Mt 15,21-28.
Mk 7, 31-37 - Por. Mt 15,29nn.
Mk 7, 33 - Odejście na bok (por. także Mk 5,40; Mk 8,23) miało na celu uniknięcie ostentacji lub niepotrzebnych komentarzy ze strony, pogańskich po większej części, mieszkańców Dekapolu, którzy mogli uznać gest Jezusa za swoistą magię.
Mk 8, 1-9 - Por. Mt 15,32-39.
Mk 8, 10-13 - Por. Mt 16,1-4; Łk 11,16.29.
Mk 8, 14-21 - Por. Mt 16,5; Łk 12,1.
Mk 8, 18 - Iz 6,9n; Jr 5,21; Ez 12,2.
Mk 8, 21 - Że ważniejsze od rzeczy materialnych jest odwieczne posłannictwo Jezusa, stwierdzone Jego cudami.
Mk 8, 22-26 - Por. Mk 7,33. "Zwilżył... śliną... położył... ręce" - wspomniane przez najstarszą tradycję dwa typowe dla wielu uzdrowień gesty świadczą nie tylko o wyjątkowo ciężkim przypadku schorzenia, ile o wysiłku i skupieniu przywracającego zdrowie.
Mk 8, 27-30 - Por. Mt 16,13-20;
Mk 8, 31 - Por. Mt 16,21nn; Łk 9,22.
Mk 8, 34-37 - Por. Mt 10,37nn; Mt 16,24nn; Łk 9,23nn; Łk 14,26n; Łk 17,33.
Mk 9, 1 - Por. Mt 16,28 z przypisem; Łk 9,27.
Mk 9, 2-8 - Por. Mt 17,1-8 z przypisem; Łk 9,28-36.
Mk 9, 2 - Jedyny raz za życia ziemskiego Jezus objawił się uczniom "w postaci Bożej" (Flp 2,6).
Mk 9, 7 - W ST znak szczególnej obecności Boga (np. Wj 13,22; Wj 16,10; Wj 19,9.16; Wj 24,15.18; Kpł 16,2; Lb 11,25). W NT zob. jeszcze Dz 1,9; Ap 14,14nn.
Mk 9, 9-13 - Por. Mt 17,9-13 z przypisem.
Mk 9, 13 - W osobie Jana Chrzciciela (por. Łk 1,17).
Mk 9, 14-29 - Por. Mt 17,14-21 z przypisami; Łk 9,37-43.
Mk 9, 30 - Por. Mt 17,22n; Łk 9,43.
Mk 9, 33-37 - Por. Mt 18,1-5; Łk 9,46nn.
Mk 9, 38-41 - Por. Łk 9,49n.
Mk 9, 42-48 - Por. Mt 18,6-11 z przypisami; Łk 17,1n.
Mk 9, 42 - Część rkp dod.: "we Mnie".
Mk 9, 43 - W następnych trzech wierszach zachodzi różnica w numeracji: Wlg dodaje w. 48 jako 44 i 46.
Mk 9, 48 - Iz 66,24; por. Jdt 16,17.
Mk 9, 49 - Który zachowuje i oczyszcza - symbol zesłanych przez Boga cierpień i podjętych ofiar (por. Iz 48,10; 1 P 1,7; 1 P 4,12). Ofiarę posypywano solą (Kpł 2,13).
Mk 9, 50 - Tzn. prawdziwie chrześcijańskiego ducha. Sól jest symbolem przyjaźni, stąd "przymierze soli" (Lb 18,19).
Mk 10, 1-12 - Por. Mt 19,1-19 z przypisami; Łk 16,18.
Mk 10, 8 - Rdz 1,27; Rdz 2,24.
Mk 10, 13-16 - Por. Mt 19,13nn; Łk 18,15nn.
Mk 10, 17-22 - Por. Mt 19,16-22; Łk 18,18-23.
Mk 10, 18 - Jako najwyższe dobro i źródło wszelkiego dobra.
Mk 10, 19 - Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20.
Mk 10, 23-27 - Por. Mt 19,23-26; Łk 18,24-27.
Mk 10, 24 - Słów tych brakuje w kilku czołowych rkp.
Mk 10, 28-31 - Por. Mt 19,27-30; Łk 18,28nn.
Mk 10, 32 - Por. Mt 20,17nn; Łk 18,31-34.
Mk 10, 35-40 - Por. Mt 20,20-23 z przypisem.
Mk 10, 41-45 - Por. Mt 20,24-28.
Mk 10, 46-52 - Por. Mt 9,27-31; Mt 20,29-34 z przypisem; Łk 18,35-43.
Mk 10, 47 - Tytuł Mesjasza.
Mk 11, 1-11 - Por. Mt 21,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19.
Mk 11, 12 - Por. Mt 21,18n z przypisem.
Mk 11, 15-19 - Por. Mt 21,12-17 z przypisem; Łk 19,45-48.
Mk 11, 20-25 - Por. Mt 21,20nn.
Mk 11, 25 - Część rkp i przekł. starożytnych z Wlg na czele dodaje w. 26: "A jeśli wy nie odpuścicie, ani Ojciec wasz w niebie nie odpuści waszych wykroczeń".
Mk 11, 27-33 - Por. Mt 21,23-27; Łk 20,1-8.
Mk 12, 1-12 - Por. Mt 21,33-46; Łk 20,9-19.
Mk 12, 13-17 - Por. Mt 22,15-22; Łk 20,20-26.
Mk 12, 18-27 - Por. Mt 22,23-33 z przypisem; Łk 20,27-40.
Mk 12, 26 - Gorejącym: Wj 3,6.
Mk 12, 28-34 - Por. Mt 22,34-40 z przypisem; Łk 10,25-28.
Mk 12, 29 - Pwt 6,4n; Kpł 19,18.
Mk 12, 35 - Por. Mt 22,41-46; Łk 20,41-44.
Mk 12, 38 - Por. Mt 23,1-36 z przypisami; Łk 20,45nn.
Mk 12, 42 - Rzymski quadrans równa się czwartej asa.
Mk 13, 1-4 - Por Mt 24,1nn z przypisami; Łk 21,5nn.
Mk 13, 5-8 - Por. Mt 24,4-8 z przypisami; Łk 21,8-11.
Mk 13, 9-13 - Por. Mt 24,9-14; Łk 21,12-19.
Mk 13, 14-23 - Por. Mt 24,15-22 z przypisem; Łk 21,20-24.
Mk 13, 14 - Por. Dn 9,27; 1 Mch 1,54.
Mk 13, 24-27 - Por. Mt 24,29nn; Łk 21,25-28.
Mk 13, 24 - Por. Iz 13,10; Iz 34,4.
Mk 13, 28-31 - Por. Mt 24,32-35 z przypisem; Łk 21,29-33.
Mk 13, 30 - Zob. przypis do Mt 24,34.
Mk 13, 32 - Por. Mt 24,36-41. "Syn" nie wie jako człowiek, zwłaszcza jako Mesjasz obdarzony posłannictwem przekazania ludziom objawienia.
Mk 13, 33-37 - Por. Mt 24,42-44; Mt 25,1-13; Łk 12,35-40; Łk 21,36.
Mk 14, 1 - Por. Mt 26,1-5; Łk 22,1n.
Mk 14, 3-9 - Por. Mt 26,6-13 z przypisem; J 12,1-8.
Mk 14, 10 - Por. Mt 26,14-16; Łk 22,3-6.
Mk 14, 12-16 - Por. Mt 26,17nn; Łk 22,7-13.
Mk 14, 15 - Tzn. zaopatrzona w dywany lub niskie sofy, na których spoczywano dokoła stołu.
Mk 14, 17-21 - Por. Mt 26,20-25; Łk 22,21nn; J 13,18.21-30.
Mk 14, 22-25 - Por. Mt 26,26-30; Łk 22,19n; 1 Kor 11,23-26.
Mk 14, 26-31 - Por. Mt 26,30-35; Łk 22,31-34.39; J 13,36nn.
Mk 14, 32-42 - Por. Mt 26,36-46; Łk 22,39-46.
Mk 14, 36 - Tj. "Ojcze" po aramejsku, z odcieniem serdeczności.
Mk 14, 43-52 - Por. Mt 26,47-56; Łk 22,47-53; J 18,1-11.
Mk 14, 51 - Prawdopodobnie sam Ewangelista, gdyż szczegół ten, bez znaczenia dla katechezy pierwotnej, opuszczają inni Ewangeliści. Obecność jego w ogrodzie tłumaczy się łatwo, jeśli ogród należał do jego matki Marii, której dom potem był pierwszym Kościołem jerozolimskim (Dz 12,12).
Mk 14, 53-65 - Czyli Sanhedrynu. Por. Mt 26,57-68; Łk 22,54n.66-71; J 18,12nn.19-24.
Mk 14, 61 - Tak zamiast właściwego imienia Boga.
Mk 14, 62 - Ps 110[109],1; Dn 7,13.
Mk 14, 66-72 - Por. Mt 26,69-75; Łk 22,54-62; J 18,15-27.
Mk 15, 1-5 - Por. Mt 27,1n.11-14; Łk 23,1-7; J 18,28-19,16.
Mk 15, 6 - Por. Mt 27,15-26; Łk 23,17-25; J 19,15n.
Mk 15, 16 - Por. Mt 27,27-31.
Mk 15, 20 - Por. Mt 27,31nn; Łk 23,26-32; J 19,17.
Mk 15, 21 - Znanych prawdopodobnie w gminie rzymskiej (por. Rz 16,13).
Mk 15, 23-28 - Por. Mt 27,33-38; Łk 23,33n; J 19,18-24.
Mk 15, 25 - Tj. nasza dziewiąta rano; tu raczej w znaczeniu szerszym - czas między dziewiątą a południem.
Mk 15, 29-32 - Por. Mt 27,39-44; Łk 23,35-38.
Mk 15, 33-37 - Por. Mt 27,45-50 z przypisami; Łk 24,44nn.
Mk 15, 34 - Ps 22[21],2 nieco inne brzmienie niż Mt 27,46.
Mk 15, 38-41 - Por. Mt 27,51-55; Łk 23,47nn.
Mk 15, 39 - Setnik jako poganin nie brał tych słów w naszym ścisłym znaczeniu. W każdym razie świadczy on o niewinności Jezusa, który nie jest zwyczajnym człowiekiem.
Mk 15, 42-47 - Por. Mt 27,57-61; Łk 23,50-56; J 19,38-42.
Mk 16, 1-8 - Por. Mt 28,1-10; Łk 24,1-11; J 20,1-10.
Mk 16, 1 - Nie jest wykluczone, że przy składaniu Jezusa do grobu dokonano naprędce tylko prowizorycznego namaszczenia ciała. Inaczej nie można pojąć, dlaczego niewiasty szły namaścić Jezusa.
Mk 16, 8 - Mk przedstawia stan pierwotnego przerażenia, które było powodem milczenia niewiast. Gdy nieco ochłonęły - taką sytuacją zdaje się przedstawiać Łk 24,9n - "oznajmiły to wszystko Jedenastu".
Mk 16, 9-20 - Choć tego tekstu brak w niektórych rkp i nie zna go kilku Ojców Kościoła (Euzebiusz, Hieronim), to jednak przeważająca liczba rkp - zwłaszcza tych najpoważniejszych - zawiera to zakończenie Ewangelii Marka. Nie można jednak zaprzeczyć, że powiązanie tego fragmentu z kontekstem poprzedzającym jest dość sztuczne, a jego styl odbiega cokolwiek od właściwości literackich całej Ewangelii. Nie wykluczone, że Marek dorzucił to zakończenie po to, by i w jego Ewangelii, podobnie jak w pozostałych, znalazły się relacje o ukazywaniu się Chrystusa zmartwychwstałego. Por. Mt 28,9n; Łk 24,10-49; J 20,11-29.
Mk 16, 15 - Por. Mt 28,16-20 z przypisami; Łk 24,36-39; J rozdz. 21 [->J 21,1].