Pwt 1, 1 - 4,40 Pierwsza mowa Mojżesza składa się z dwóch części: ze wspomnienia dawnych wypadków oraz udzielenia praktycznych wskazówek co do zachowania wierności wobec Boga.
Pwt 1, 1 - Wlg: "Gdzie wiele jest złota".
Pwt 1, 2 - Pasmo górskie w Edomie.
Pwt 1, 4 - "Sichona" - Por. Pwt 2,26-3,10. "Edrei": wg LXX, Wlg, syr.
Pwt 1, 15 - Organizacja polityczna oparta była u ludów koczowniczych na organizacji wojskowej.
Pwt 1, 22-25 - Por. Lb rozdz. 13 [->Lb 13,1].
Pwt 1, 26-33 - Por. Lb rozdz. 14 [->Lb 14,1].
Pwt 2, 4 - Por. Lb 20,14-21.
Pwt 2, 5 - Por. Rdz 36,8. Edomici byli jego potomkami.
Pwt 2, 8 - Por. Lb 20,14-21.
Pwt 2, 9 - Szczep wywodzący się od Lota (por. Rdz 19,30-38).
Pwt 2, 11 - Nazwa dotyczy raczej struktury fizycznej. Zaliczano do nich ludy etnicznie różne.
Pwt 2, 12 - Znani ze źródeł mezopotamskich.
Pwt 2, 19 - Wywodzili się oni od Lota jak Moabici (por. Rdz 19,38).
Pwt 2, 23 - Chiwwici: szczep niesemicki; Kaftoryci: lud pochodzący z Krety (por. Am 9,7), skąd się wywodzili Filistyni.
Pwt 2, 24 - Por. Lb 21,21-25.
Pwt 2, 29 - Tu zabieg oratorski: por. Lb 20,20n. Izraelici przeszli wzdłuż granicy.
Pwt 3, 1 - Por. Lb 21,33-35.
Pwt 3, 11 - Dosł.: "łoże". Mowa o bazaltowym sarkofagu. O Refaitach zob. Pwt 2,11.
Pwt 3, 12 - Por. Lb rozdz. 32 [->Lb 32,1].
Pwt 3, 17 - Tj. Morza Martwego (por. Lb 34,11n).
Pwt 3, 22 - Por. Lb 27,12-23.
Pwt 3, 24 - Podobne zwroty (por. Pwt 10,17; Pwt 32,16n) bynajmniej nie stwierdzają wielobóstwa - należy je rozumieć w duchu wypowiedzi z Pwt 4,35.39. Bogowie pogańscy nie są prawdziwi, bo brak im siły stwórczej (por. Iz 41,23; Iz 43,11-13; 1 Kor 8,5).
Pwt 3, 26 - Chodzi o brak ufności w Boga (por. Lb 20,6-13).
Pwt 3, 29 - Tj. Baal-Peor, miejscowość, gdzie Izraelici oddawali się kultowi Baala (por. Lb 25,1-18).
Pwt 4, 7 - Ta myśl opiera się na fakcie wybrania i przymierza (por. 1 Krl 8,10-21; Ps 145[144],18).
Pwt 4, 9 - Znaczenie tradycji ustnej (por. Pwt 6,20n; Pwt 32,7; Ps 44[43],2;
Pwt 4, 10 - Por. Wj rozdz. 19n [->Wj 19,1].
Pwt 4, 13 - Por. Wj 20,2-17.
Pwt 4, 14 - W przeciwieństwie do Dziesięciorga Przykazań dane one zostały nie wprost przez Boga, lecz za pośrednictwem Mojżesza.
Pwt 4, 24 - Przenośnia wzięta z objawienia się Boga w formie ognia i kar zsyłanych przez ogień (por. Wj 3,2).
Pwt 4, 26 - Por. Pwt 28,15-68.
Pwt 4, 27 - Tę myśl powtarzać będą prorocy: Izajasz, Jeremiasz, Sofoniasz, Ezechiel, mówiąc o "Reszcie Izraela".
Pwt 4, 30 - Por. Am 5,4-6; Oz 5,15; Jr 29,13; Iz 55,6. Bóg nie odrzuci Ludu Wybranego (por. Pwt 32,26-36; Jr 10,18; Oz 3,4n; Oz 5,15), który się nawróci w dalekiej przyszłości.
Pwt 4, 35 - Por. Pwt 32,39; Wj 20,3; Iz 43,10-13.
Pwt 4, 41 - Por. Pwt 19,1-13; Wj 21,13; Lb 35,11-34; Joz 20,1-8.
Pwt 4, 44 - 11,32 Druga mowa Mojżesza przypomina Przykazania Boże na Synaju (Horebie), "podstawę wolności w stosunku do Boga"; Izrael tylko dzięki miłości Boga otrzyma Kanaan w posiadanie.
Pwt 5, 1 - Dekalog jest tu poszerzony w porównaniu z Wj 20,2-17 (zob. przypisy).
Pwt 5, 7 - Stwierdzenie, że Bóg jest jeden i bezpośrednio przebywa wśród swego ludu.
Pwt 5, 20 - Liczby wierszy w nawiasach - wg LXX.
Pwt 6, 4 - Stwierdzenie monoteizmu.
Pwt 6, 5 - Miłość Boża obejmuje bojaźń Bożą, kult i zachowanie przykazań. Całe to Prawo jest prawem moralnym, nie zaś zbiorem przepisów zewnętrznych. Tak też rozumiał je Chrystus (Mt 22,37) i św. Paweł (Rz 13,8n).
Pwt 6, 9 - Dosłowne rozumienie tego nakazu dało początek u Żydów tzw. mezuzom.
Pwt 6, 16 - Por. Wj 17,7; Lb 20,2-13.
Pwt 7, 22 - Por. 2 Krl 17,25.
Pwt 9, 6 - Wyrażenie, wzorowane na poskramianiu zwierząt, oznacza upór Izraela, który się nie chciał poddać Bogu.
Pwt 9, 22 - Por. Lb 11,1-34; Wj 17,1-17.
Pwt 9, 24 - Tzn. od chwili uznania za swój lud przez zawarcie przymierza.
Pwt 10, 6-9 - Urywek ten, przerywający tok opowiadania, pochodzi zapewne z późniejszych czasów.
Pwt 10, 8 - Por. Lb 1,48-53; Lb 3,1-10; Lb 4,1-33.
Pwt 10, 16 - Obrzezanie było symbolem posłuszeństwa nakazom Boga. Por. Jr 4,4.
Pwt 10, 17 - "Nad bogami": to znaczy potężniejszy niż inni bogowie, co nie znaczy jednak, że inni bogowie mają byt rzeczywisty (por. Pwt 4,35); "podarków" - aluzja do przekupywania sędziów.
Pwt 11, 4 - Por. Wj 14,23-31.
Pwt 11, 6 - por. Lb 16,16-35.
Pwt 11, 10 - Aluzja do jakiegoś systemu sztucznego nawadniania ziemi.
Pwt 11, 14 - Popr. wg przekł. staroż.: hebr.: "ześlę", "dam".
Pwt 11, 18 - Zob. Pwt 6,8n.
Pwt 12, 2 - O centralizacji kultu por. 2 Krl 18,4.22; 2 Krn 31,1; Oz 4,13-18; Am 4,4n.
Pwt 12, 5 - Tzn.: "By tam trwale przebywać". Dotyczy to zbudowania trwałej świątyni.
Pwt 12, 12 - Chodzi o kaznodzieję żyjącego z jałmużny.
Pwt 12, 15 - Uczta nie posiadająca charakteru ofiarnego (por. Kpł 17,1-7).
Pwt 12, 16 - Por. Rdz 9,4; Kpł 17,11-14.
Pwt 14, 1 - "Dziećmi" - godność ta, oznaczająca przynależność do Boga, wynika z przymierza z Nim. Podobnie w sensie indywidualnym: Pwt 32,5; Iz 1,2nn; Iz 30,1; "zmarłym" - kult boga Baala, uosobienia zamierającej i ożywiającej się przyrody.
Pwt 14, 3 - Por. Kpł rozdz. 11 [->Kpł 11,1].
Pwt 14, 13-18 - Niektóre z nazw ptaków są hipotetyczne.
Pwt 14, 21 - Zob. Wj 23,19.
Pwt 14, 22 - Ziemia była własnością Boga, z tego tytułu trzeba było płacić roczną dziesięcinę.
Pwt 14, 23 - Tzn. kierować się wolą Bożą, a nie własnym niezależnym rozumem.
Pwt 15, 2 - Chodzi o zwrot pożyczki, gdyż pobieranie odsetek było zabronione (por. Wj 22,24; Kpł 25,36n).
Pwt 15, 4 - Wizja ideału osiągalnego za cenę zupełnej wierności Bogu; natomiast w. 11 liczy się z niedoskonałą rzeczywistością (por. J 12,8).
Pwt 15, 9 - Miłość ma być bezinteresowna (por. Mt 5,45-48; Łk 14,12nn). Bóg nie omieszka wynagrodzić inaczej: Pwt 14,29; Ps 37[36],21n.
Pwt 15, 12 - Uzupełnienie Wj 21,1-6 (por. Kpł 25,39-43).
Pwt 16, 18 - Jednym z ich zadań było sądzić (por. Sdz 3,10; Ps 2,10; Oz 5,1; Oz 13,10).
Pwt 16, 19 - Por. o sędziach: Wj 23,3.6-8.
Pwt 17, 3 - Ślady dawnej religii Bliskiego Wschodu, ubóstwiającej siły natury.
Pwt 17, 7 - Przez ukamienowanie (por. Pwt 13,10n).
Pwt 17, 9 - Najwyższą instancją byli kapłani-lewici w świątyni, gdzie z urzędu wyjaśniano Prawo. Por. jednak Pwt 1,17.
Pwt 17, 15 - Władza królewska jako instytucja nie była sprzeczna z Prawem Bożym, ale była niebezpieczna ze względu na to, że król łatwo mógł nadużyć powagi swej władzy. Por. 1 Sm rozdz. 8 [->1 Sm 8,1].
Pwt 17, 16 - Por. Pwt 28,68; Lb 14,3n.
Pwt 18, 8 - Tekst niepewny (por. Kpł 25,32nn).
Pwt 18, 10 - Zob. Kpł 18,21.
Pwt 18, 11 - Por. Wj 22,17; Kpł 19,31; Kpł 20,6.27; Lb 23,23; 1 Sm 15,23; 1 Sm 28,3-25 (inicjatorem jedynego, opisanego w Piśmie św. przekładu zapytywania zmarłych o przyszłość był król Saul, mimo że sam poprzednio wydał zakaz takich praktyk; por. przypis tamże).
Pwt 18, 15 - Sformułowanie jest tu ogólne, ale z J 6,14; J 7,40; Dz 3,22; Dz 7,37 wynika, że w czasach Chrystusa odnoszono te słowa do Mesjasza lub Jego poprzednika. Mesjasz miał mieć pełnię władzy prorockiej, stąd nadawano tym słowom sens głębszy. Ten wiersz dotyczy jednak w ogóle całej sukcesji prorockiej.
Pwt 19, 4 - Jest to nowelizacja prawa w stosunku do tradycyjnego prawa o mścicielu krwi, znanego na całym Bliskim Wschodzie (por. Lb 35,9-34).
Pwt 19, 21 - Prawo odwetu było stosowane jako norma prawa karnego (por. Wj 21,23-25; Kpł 24,17-21).
Biblia w MP3 - słuchaj!
Czytaj komentarze do Ewangelii na DEON.pl
Pwt 20, 1 - Cały naród był zobowiązany do świętej wojny w obronie swego kraju.
Pwt 20, 5-7
- Dom, pole, rodzina były własnością Boga; dopełnienie obowiązku
względem nich uchodziło, podobnie jak wojna, za obowiązek religijny.
Mogło też działać uzasadnienie psychologiczne - wyłączenie niepewnych
wojowników (jak w w. 8), bo i tak zwycięstwo pochodzi od Boga (por. Sdz 7,1-8).
Pwt 20, 10-20 - Tego rodzaju prawo wojenne stosowały wszystkie ówczesne ludy.
Pwt 21, 2 - Prawodawstwa ówczesne czyniły odpowiedzialnym cały klan za popełnione morderstwo, na wypadek nie znalezienia zabójcy.
Pwt 21, 8 - Ceremonia ma charakter religijny, a nie magiczny.
Pwt 21, 10-14 - Prawo humanitarne, łagodzące srogość obyczajów wojennych.
Pwt 21, 18-21 - W starożytności dawano rodzicom uprawnienia nieograniczone w stosunku do dzieci. Prawo Mojżeszowe ogranicza tu samowolę rodziców.
Pwt 21, 23 - Św. Paweł w Ga 3,13 stosuje te słowa do Chrystusa, który przyjął na siebie przekleństwo grzechu.
Pwt 22, 5 - Chodzi o zmianę ubrania ze względu na kulty pogańskie lub magię.
Pwt 22, 8 - Na tarasie często przebywano.
Pwt 22, 9 - Ze względu na odmienne nakazy dotyczące obydwu.
Pwt 22, 10 - Do pracy podobnej używa się zwierząt o równiej sile.
Pwt 22, 14 - Dziewictwo było i jest warunkiem zawarcia małżeństwa u wielu ludów Bliskiego Wschodu. Rodzice więc przechowywali dowody dziewictwa córki w chwili zaślubin (zob. Pwt 22,17).
Pwt 22, 23 - Dziewica zaręczona jeszcze przed zaślubinami uchodziła za żonę, stąd jej współżycie z innym oceniano jako dobrowolne cudzołóstwo.
Pwt 23, 1 - O ile "rozciągnięcie brzegu płaszcza" na kobietę oznaczało poślubienie jej (Rt 3,9), o tyle "odkrycie" jest zamachem na wyłączne prawo męża (zob. Pwt 27,20).
Pwt 23, 3 - Inni tłum.: "mieszaniec".
Pwt 23, 5 - "Z Egiptu" - por. Lb 20,14-21. "Balaama" - por. Lb rozdz. 22-24 [->Lb 22,1]; Lb 31,8.
Pwt 23, 15 - Chodzi o obecność Arki Przymierza w obozie.
Pwt 23, 16 - Chodzi zapewne o niewolnika, zbiega z obcego kraju. Traktować go należało na równi z przychodniami.
Pwt 23, 18 - Nierząd sakralny był na Bliskim Wschodzie uprawiany powszechnie przez kobiety i mężczyzn.
Pwt 23, 19 - Zapewne mowa o mężczyźnie uprawiającym nierząd sakralny.
Pwt 23, 25 - Wolno było tylko zaspokoić pragnienie.
Pwt 24, 1 - Por. Oz 3,1; 2 Sm 3,13-16; Mt 19,3-9.
Pwt 24, 6 - Mowa o młynku domowym, koniecznym do mielenia mąki na chleb, codziennie wypiekany.
Pwt 24, 12 - Ubodzy zastawiali płaszcz, którym się w nocy przykrywali.
Pwt 24, 16 - Prawo odpowiedzialności zbiorowej stosowano na całym Bliskim Wschodzie (Kodeks Hammurabiego i asyryjski). Ujęcie tutaj podane zna już Rdz 18,23-32; 2 Sm 24,17; 2 Krl 14,6. Pwt przechowuje dawne tradycje (por. Jr 31,29n; Ez 18,1-20).
Pwt 25, 3 - Z tego względu rabini nakazywali uderzyć czterdzieści razy bez jednego (por. 2 Kor 11,24).
Pwt 25, 4 - Por. 1 Kor 9,9; 1 Tm 5,18.
Pwt 25, 5 - Obowiązek wynikał z pietyzmu dla zmarłego brata, gdyż imię tylko syn przekazywał potomności (por. Rt 4,1-17).
Pwt 25, 18 - Por. Wj 17,8-16.
Pwt 26, 5 - Abraham był z pochodzenia Aramejczykiem. Język hebr. przyjęli potomkowie od otoczenia. Wlg: "Syryjczyk prześladował ojca mego".
Pwt 26, 14 - Zapewne aluzja do zakazanego Prawem kananejskiego kultu przodków. Inni upatrują tu aluzję do bałwochwalstwa w ogóle.
Pwt 27, 11-26 - Należały one do stylu prawodawstwa Bliskiego Wschodu.
Pwt 27, 15 - Tzn.: "Tak jest".
Pwt 27, 20 - Zob. Pwt 23,1.
Pwt 28, 23 - Tzn. nie spadnie deszcz na ziemię.
Pwt 28, 24 - Wiatr wschodni, który często wieje w lecie, sprowadza zabójczy pył.
Pwt 28, 68 - Tzn. sprzedadzą ich tam Fenicjanie, znani z handlu niewolnikami.
Pwt 29, 3 - Zrozumienie więc i wierność wobec Prawa zależą od łaski Bożej.
Pwt 29, 6 - Por. Lb 21,21-22,1; Lb 32,1-42.
Pwt 29, 17 - Tzn. niech nie będzie między wami nikogo, kto by namawiał do niewierności Bogu (por. Dz 8,23; Hbr 12,15).
Pwt 29, 18 - Tłum. przypuszczalne. Sens: zły człowiek sprowadzi nieszczęście na wszystko.
Pwt 29, 22 - Por. Rdz 18,20nn; Rdz 19,1-29.
Pwt 29, 25 - Por. Pwt 4,19.
Pwt 30, 6 - Tzn. Bóg sam udzieli łaski nawróconemu Izraelowi do wypełniania przykazań. Por. Jr 4,4.
Pwt 30, 11 - Por. Hi rozdz. 28 [->Hi 28,1]; Ps 119[118] [->Ps 119[118],1].
Pwt 30, 14 - Por. Rz 10,6nn.
Pwt 32, 1 - Pieśń ułożona jest wg schematu sądu Bożego nad narodem. Jest to podstawa nauki proroków. Filologia każe pochodzenie jej datować na wieki XI - VIII przed Chr.
Pwt 32, 4 - Obraz Bożej wierności w zachowaniu przymierza w przeciwieństwie do lekkomyślności Izraela.
Pwt 32, 8 - Tekst trudny, różnie tłumaczony. W niektórych przekł. staroż. i w tekście z Qumran: "synów Bożych", "aniołów Bożych", może pod wpływem etymologii ludowej.
Pwt 32, 10 - Inni popr.: "wśród nocy".
Pwt 32, 11 - Orzeł zmusza swe młode do wylatywania z gniazda celem ćwiczenia ich skrzydeł, a w razie trudności unosi je na własnych skrzydłach (por. Wj 19,4).
Pwt 32, 13 - Popr. wg przekł. staroż.; hebr.: "i jadł". "Ze skały, opoki" - aluzja do plastrów w szczelinach skalnych i do oliwek rosnących wśród kamieni.
Pwt 32, 15 - "Jeszurun" - imię Izraela (por. Pwt 33,5) zdrobniała forma od jaszar = sprawiedliwy.
Pwt 32, 21 - Za służbę bogom bezsilnym ukarze Bóg swój naród za pomocą narodu nie obdarzonego znajomością prawdziwego Boga.
Pwt 32, 22 - Inni dosł.: "Ogień buchnął mi z nozdrzy". Por. Ps 18[17],9.
Pwt 32, 27 - Nie unicestwi Izraela ze względu na wrogów, którzy chełpiliby się przypisując zwycięstwo sobie.
Pwt 32, 28 - Dotyczy wrogów Izraela.
Pwt 32, 31 - Mowa o bogach pogańskich.
Pwt 32, 35 - LXX: "na dzień pomsty", lecz por. Rz 12,19.
Pwt 32, 39 - Por. 1 Sm 2,6nn; 2 Krl 5,7; Hi 5,18; Iz 46,9.
Pwt 32, 40 - Gest przysięgi. Bóg zapłaci wrogom za krzywdy, o ile się naród nawróci.
Pwt 32, 43 - Tekst hebr. nieznacznie popr. Wg fragmentu z Qumran i LXX: "Sławcie, niebiosa, Pana, oddajcie Mu pokłon, synowie Boży (=aniołowie)".
Pwt 32, 49 - Północno-zachodnia część wyżyny moabskiej.
Pwt 33, 2 - "Wzeszedł" - jak słońce wschodzi zza dalekich gór, tak Bóg ukazuje się Izraelowi jako wybawiciel po nocy niewoli. Tekst w. 2n sporny. "Płonący" - inni popr.: "z Nim tysiące wybranych, kroczących po Jego prawicy".
Pwt 33, 3 - "Święci" - odnosi się do Izraelitów jako wybranych do służby Bożej; "Jego" - popr. wg przekł. staroż.; hebr.: "w twoim ręku".
Pwt 33, 5 - Zob. przypis do Pwt 32,15.
Pwt 33, 6 - Inni popr. za LXX: "niech będzie liczny".
Pwt 33, 8 - Por. Lb 20,1-13.
Pwt 33, 9 - Tzn. Boga ukochał ponad wszystko. Por. Wj 32,25-29; Lb 25,7-13.
Pwt 33, 10 - "Tobą" - dosł.: "wobec Twych nozdrzy"; "całopalenia" - dosł.: "doskonałe ofiary".
Pwt 33, 13 - Pokolenia Efraima i Manassesa, synów Józefa, były pośród pokoleń północnych najmocniejsze.
Pwt 33, 16 - "Mieszkaniec Krzaku" - opisowe określenie Jahwe (Wj rozdz. 3 [->Wj 3,1]). "Dzieła Jego" - inni tłum.: "niech zstąpi". "Księcia" - Wlg: "Nazarejczyka" (por. Rdz 49,26; Lb 6,1); nasuwa się tłumaczenie "poświęconego wśród braci".
Pwt 33, 18 - Występuje łącznie z Zabulonem ze względu na ścisłą z nim łączność.
Pwt 33, 19 - Chodzi o Karmel (por. 1 Krl 18,20).
Pwt 33, 24 - Jego ziemia wyda nadmiar oliwy.
Pwt 33, 25 - Aser ma niezdobyte twierdze.
Pwt 33, 26 - Zob. Pwt 32,15.
Pwt 33, 27 - Tzn. udziela pomocy.
Pwt 33, 28 - Inni popr.: "samotnie mieszka Jakub-El" (nazwa teoforyczna).