Syr 1, 4 - Por. Syr 24,8n; Prz 8,22; Ba 3,32-38. Wlg i przekł. staroż. mają: "5 Zdrojem mądrości jest słowo Boże na wysokości, a drogi jej - to przykazania wieczne".
Syr 1, 6 - Część rkp ma następujący wiersz 7: "Wiedza mądrości komuż została objawiona i któż pojął jej mnogie doświadczenie".
Syr 1, 11 - W rozumieniu autora jest to źródło religijności przejawiającej się w praktykowaniu prawdziwej pobożności.
Syr 1, 14 - Mądrość, zdaniem autora, jest darem własnym, który wierni otrzymają razem z życiem.
Syr 1, 16 - Tzn. bogobojnych.
Syr 1, 20 - Długowieczność nagrodą za mądrość. Przekł. staroż. mają: "21 Bojaźń Pańska oddala grzechy, a kto się jej trzyma, odwraca gniew".
Syr 1, 22 - Tzn. gniewliwego.
Syr 2, 5 - Por. Mdr 11,5-23; Rz 5,3; Jk 1,2-4. Przeciwności są szkołą cnót i dowodem miłości Bożej; por. Tb 12,13; Jdt 8,25-27; Prz 3,12; Mdr 11,8-15.
Syr 2, 18 - Por. 2 Sm 24,14; 1 Krn 21,13.
Syr 3, 14 - Hebr.: "będzie ofiarą zadośćuczynienia za grzechy".
Syr 3, 18 - Por. Prz 3,34; Mt 20,26nn; Mt 23,11n; Łk 18,14; Flp 2,3.5-11; Jk 4,6.10. W rkp kodeks S dodaje: "19 Wielu jest wyniosłych i pysznych, lecz On objawia swe tajemnice cichym". Por. Mt 11,25; par.
Syr 3, 24 - Kilka rkp dodaje: "25 Nie mając źrenic, będziesz pozbawiony światła, nie mając udziału w mądrości, nie chwal się nią".
Syr 3, 26 - Tzn. zatwardziałe w złu; "zuchwalec" - popr. wg syr.; gr.: "grzesznik".
Syr 4, 11 - Por. Prz 1,33; Prz 3,13-18; Prz 8,12-21.
Syr 4, 26 - Starać się ukryć grzechy przed Bogiem - to trud daremny.
Syr 5, 1 - Por. Syr 11,24; Łk 12,15-21; Ap 3,17.
Syr 5, 9 - Tzn. taki, który co innego myśli, a co innego mówi.
Syr 6, 2 - W wielu wydaniach Syr 5,15 b otrzymuje oznaczenie: Syr 6,1. Stąd pozorny brak wiersza. Tekst zresztą skażony.
Syr 6, 21 - Duży, okrągły kamień, którym młodzież, przez podnoszenie, próbowała swych sił.
Syr 6, 22 - Hebr. termin tu użyty wiąże się z czynnościami: "pouczać", "karać", "zwracać uwagę". Mądrość tak pojęta nakłada pewne więzy, krępuje złe skłonności, dlatego wielu nie chce jej dostrzec.
Syr 6, 30 - Wg hebr.
Syr 7, 4 - Niedobrą jest rzeczą starać się o znaczenie tak u Boga, jaki i u władców ziemskich: należy przyjąć to, co Bóg daje.
Syr 7, 17 - Por. Jdt 16,17; Iz 66,24; Mk 9,43-48.
Syr 7, 24 - Tzn. nie bądź zbytnio pobłażliwym.
Syr 7, 27 - Por. Wj 20,12; Tb 4,3n.
Syr 7, 31 - Według Prawa pewne części ofiary przypadały kapłanom; por. Wj 29,28; Kpł 2,3; Kpł 10,14n; Pwt 12,19; Pwt 18,1-8; 1 Tm 5,17n; stąd "rzeczy święte" - przeznaczone dla świątyni i kapłanów.
Syr 7, 33 - O obowiązkach względem zmarłych por. 2 Sm 21,10-14; Tb 1,17n; Tb 12,12n; 2 Mch 12,39-45.
Syr 9, 3 - Por. Prz 7,6-27; Prz 23,27; Prz 29,3.
Syr 9, 5 - Przewidzianych za uwiedzenie: Wj 22,15n; Pwt 22,28n.
Syr 9, 6 - Por. Prz 6,26; Prz 29,3; Łk 15,13.30.
Syr 9, 9 - Za cudzołóstwo Prawo karało śmiercią: Kpł 20,10; Pwt 22,22.
Syr 10, 9 - Prawdopodobnie aluzja do choroby Antiocha IV Epifanesa por. 2 Mch 9,5-10.
Syr 10, 10 - Tekst popr. wg hebr.: LXX: "długa", co przyjmują niektórzy.
Syr 10, 12 - Hebr.: "jest potęgą człowieka: potem odchodzi on sercem od Stwórcy".
Syr 10, 20 - Niektóre rkp mają w 21: "Początkiem dobrego przyjęcia jest bojaźń Pańska, a początkiem odrzucenia jest zatwardziałość i pycha".
Syr 11, 5 - Według hebr., syr. I Wlg; gr. ma: "wielu władców usiadło na podłodze (ziemi)".
Syr 11, 14 - Por. 1 Sm 2,6nn; Hi 1,21; Hi 2,10; Iz 45,7.
Syr 11, 17 - Przed tym wierszem wiele rkp oraz Wlg czyta: "15 Mądrość, wiedza i znajomość Praw [są] od Pana, miłość drogi dobrych czynów [są] od Niego. 16 Błąd i mrok stworzone są dla grzeszników, a dla tych, którzy są dumni z niegodziwości, nieszczęścia będą towarzyszami starości".
Syr 11, 19 - Por. Ps 49[48],17-21; Łk 12,16-20.
Syr 11, 20 - Hebr.: "w zawodzie".
Syr 11, 28 - To samo słowo hebr., które LXX i Wlg tłumaczą "w dzieciach jego", czytamy "w ostatniej chwili".
Syr 12, 1-7 - Por. Mt 5,43-48; Łk 6,32-36; Łk 14,12-14.
Syr 12, 9 - Popr. wg hebr.
Syr 12, 10 - Sens: przewrotność nieprzyjaciela prędzej czy później wyjdzie na wierzch. Zwierciadła starożytne były metalowe. Hebr.: "dostrzeżesz resztki [rdzy]".
Syr 12, 11 - Sens: przewrotność nieprzyjaciela prędzej czy później wyjdzie na wierzch. Zwierciadła starożytne były metalowe. Hebr.: "dostrzeżesz resztki [rdzy]".
Syr 13, 13 - Kilka rkp i Wlg dodają wiersz 14: "Słuchając tego, zbudź się z twego snu. Przez całe swe życie miłuj Pana i wzywaj Go, aby cię zbawił".
Syr 13, 26 - Hebr.: "samotne studiowanie".
Syr 14, 3 - Por. Koh 5,9; Koh 6,2.
Syr 14, 12 - Tzn. Dekret Boży, wyznaczający czas, kiedy ktoś ma umrzeć.
Syr 14, 14 - Por. Koh 2,24; Koh 8,15; Koh 9,7-10; Koh 11,9n.
Syr 14, 21 - Por. Ps 119[118] [->Ps 119[118],1].
Syr 14, 24 - Tak blisko zajmie miejsce, że kołek, do którego się wiąże sznury namiotu, wbije w ścianę domu, gdzie mieszka mądrość.
Syr 15, 9 - Za mądrość daną Izraelowi.
Syr 15, 11 - Por. Jk 1,13n.
Syr 15, 13 - Popr. wg hebr.; LXX: "i nie jest miła dla tych, co się Go boją".
Syr 15, 15 - Dod. za hebr.
Syr 16, 6 - Por. Lb rozdz. 16 [->Lb 16,1].
Syr 16, 8 - Por. Rdz 19,1-29.
Syr 16, 9 - "Narodem zatracenia" - chodzi o mieszkańców ziemi Kanaan; "został zgładzony" - inne tłum.: "wynosił się" (Wlg), "został wygnany z posiadłości" (hebr.).
Syr 16, 10 - Por. Wj 12,37; Lb 11,21; Lb 14,20-38.
Syr 16, 14 - Hebr.: "Każdy, kto czyni sprawiedliwość (= daje jałmużnę), otrzyma odpłatę". Część rkp ma: "15 Pan uczynił twardym faraona, tak iż Go nie poznał, aby poznano wszystkie Jego dzieła pod niebem. 16 Jego miłosierdzie jawne jest wszelkiemu stworzeniu, a światło i mrok rozdzielił między ludzi (gr. dod.: diamentem)".
Syr 16, 17-23 - Tekst gr. skażony oddaje tylko główną myśl tekstu hebr.: cała natura drży przed Bogiem, a grzesznik zaślepiony tego nie rozumie, owszem, twierdzi: jak można uważać huragan za narzędzie kary Bożej, skoro on i wiele innych dzieł Bożych jest nie do pojęcia: to z kolei utwierdza grzesznika w przekonaniu, że i kary za przekroczenie Przymierza są dalekie.
Syr 16, 18 - Por. Pwt 10,14; 1 Krl 8,27.
Syr 16, 26 - Por. Rdz rozdz. 1 [->Rdz 1,1].
Syr 17, 1 - Por. Rdz 2,7; Rdz 3,19; Koh 3,20; Koh 12,7.
Syr 17, 2 - Por. Rdz 1,28; Mdr 9,2n.
Syr 17, 4 - Por. Rdz 9,2. Nieliczne rkp dodają: "5 Otrzymali używanie pięciu władz Pana, jako szósty darował im po części umysł, a jako siódmy - rozum tłumaczący użycie władz Jego".
Syr 17, 6 - Starożytne przekł. tego wiersza bardzo różne.
Syr 17, 8 - "Oko" - tzn. zdolność poznania prawd Bożych zakrytych dla zmysłów. Ta zdolność jest pewnym uczestnictwem w naturze Bożej; por. Mdr 13,1-6; Rz 1,19n; "dzieł" - wiele rkp dodaje: "9 I dał im przez wieki chełpić się swymi dziwami".
Syr 17, 12 - Por. Wj rozdz. 34 [->Wj 34,1].
Syr 17, 14 - Inni tłum.: "od każdego niesprawiedliwego".
Syr 17, 15 - Nieliczne rkp dodają: "16 Ich drogi od młodości [prowadzą] do złego, i nie zdołali uczynić swych serc cielesnymi zamiast kamiennych, 17 bo w podziale ludów całej ziemi, każdemu...".
Syr 17, 17 - Niektóre rkp dodają: "18 Jego to jako pierworodnego karmi karnością, a udzielając światła miłości nie opuszcza go".
Syr 17, 28 - Por. Syr 6,6; Ps 115[113],17.
Syr 17, 32 - Mowa raczej o Bogu niż o słońcu.
Syr 18, 2 - Tzn. jedynie Bogu nie można niczego zarzucić. Nieliczne rkp dodają glosę: "2 b i prócz Niego nie ma innego. 3 Dłonią swej ręki rządzi On światem i wszystko słucha jego woli, bo On sam przez swą potęgę jest królem wszystkich rzeczy oddzielając w nich rzeczy święte od nieświętych". Wlg dzieli je inaczej.
Syr 18, 13 - Charakter wychowawczy Opatrzności Bożej; por. 2 Mch 6,16-17; Mdr rozdz. 12 [->Mdr 12,1].
Syr 18, 27 - Tzn. kiedy ludzie bezkarnie grzeszą, są to zwłaszcza dni prześladowania.
Syr 19, 17 - Por. Kpł 19,17. Nieliczne rkp dodają: "sam pozbywszy się gniewu. 18 Bojaźń Pańska jest początkiem przygarnięcia, a mądrość od Niego zdobywa miłość. 19 Znajomość przykazań Pańskich jest nauką życia, a ci, którzy czynią, co Mu się podoba, zbierają owoce drzewa nieśmiertelności".
Syr 19, 20 - Nieliczne rkp dodają: "i znajomość Jego wszechmocy. 21 Sługa mówiący panu: Nie zrobię tego, co ci się podoba, choćby potem to wykonał, drażnił swego żywiciela". Inne zastosowanie: Mt 21,28-32.
Syr 20, 14 - Tzn. ofiarodawca zbyt pilnie będzie wypatrywał wynagrodzenia.
Syr 21, 8 - Większość rkp ma tu "zimę". Inni czytają: "luźny stos", podkreślając nietrwałość budowy.
Syr 21, 9 - Wiersz ten wskazuje na odpłatę po śmierci, na ogień piekielny (por. Iz 50,11; Iz 66,24; Mt 5,22.30).
Syr 21, 25 - Tekst popr. wg Wlg; gr. ma: "wargi innych będą o tym opowiadać".
Syr 22, 6 - Wlg odtąd daje inną numerację treści.
Syr 22, 17 - Zapewne mowa tu o płaskorzeźbach, podobnych do stiuku, przy wykonywaniu których używano piasku dobrze przygotowanego. Ozdoba trzymała się, jeśli podkład był odpowiednio wygładzony. Sens: czym mur wygładzony dla tej ozdoby, tym mądrość dla człowieka.
Syr 22, 19 - Serce uważano za siedlisko rozumu i uczuć.
Syr 24, 2 - Synonim Izraela, który w Piśmie św. jest nazywany też wojskiem Pana (np. 1 Sm 17,45).
Syr 24, 6 - Za kilkoma rkp i tłum. starożytnymi.
Syr 24, 10 - Kult w świątyni jerozolimskiej jest więc dziełem mądrości.
Syr 24, 15 - "Aspalat" - rodzaj balsamu; "mirra", "galbanum" - odmiana wonnej żywicy; "onyks" tutaj: muszelki pewnego mięczaka, wchodzące w skład kadzidła w przybytku (zob. Wj 30,34).
Syr 24, 17 - Wlg dodaje: "18 matka pięknej miłości i bogobojności, i poznania, i nadziei świętej. We mnie wszelka łaska drogi i prawdy, we mnie wszystka nadzieja żywota i cnoty".
Syr 24, 21 - Por. J 4,13n.
Syr 24, 23 - Kilka rkp ma wiersz 24: "Nie przestawajcie być mocni w Panu, przylgnijcie zaś do Niego, aby was umocnił. Pan wszechmogący jest Bogiem jedynym, a poza Nim nie ma Zbawcy". Wlg zaś dodaje: "Przyobiecał Dawidowi, słudze swemu, wzbudzić z niego króla bardzo mocnego i na stolicy majestatu siedzącego na wieki".
Syr 24, 25 - Zob. Rdz 2,11.
Syr 24, 27 - Nil - por. wg syr.; "światło". Gichon - zob. Rdz 2,13.
Syr 24, 29 - Według wyobrażeń starożytnego Wschodu - ocean podziemny.
Syr 25, 1 - Zob. Syr 23,16. "Zgadzający się" - inni tłum.: "rozumiejący się" lub "dostosowani".
Syr 25, 11 - Kilka rkp gr. ma: "12 Bojaźń Pana jest początkiem umiłowania Go, wiara zaś początkiem zjednoczenia z Nim".
Syr 25, 15 - Niektórzy popr. na "jadu", opierając się na domyślnym tekście hebr.
Syr 25, 17 - Rkp B: "worka".
Syr 25, 24 - Por. Rdz 3,1-6; Rz 5,12; 1 Kor 15,22; 1 Tm 2,14.
Syr 25, 26 - Tłum. gr. oddaje niewolniczo tekst hebr.: "jeśli nie chodzi według rąk twoich (tzn. jeśli nie umie z tobą współpracować), odetnij ją od twego ciała" (tzn. daj jej list rozwodowy - por. Pwt 24,1-4; Mt 19,3).
Syr 26, 6 - Stych różnie tłum.; syr.: "a obie są biczem języka".
Syr 26, 12 - Przenośnia oznaczająca nierząd.
Syr 26, 18 - W kilku rkp greckich tu następują wiersze 19-27: "19 Synu, zachowaj w zdrowiu kwiat twego wieku i siły twej nie oddawaj obcym. 20 Odszukawszy żyzny grunt w całym kraju, zasiewaj na nim twe ziarno, ufny w twe dobre urodzenie. 21 W ten sposób odrośle, jakie pozostawisz po sobie, również dumne ze szlachectwa, będą [cię] sławiły. 22 Kobietę sprzedajną uznaje się za wartą splunięcia, a mężatkę - za wieżę śmierci dla żyjących z nią. 23 Bezbożna żona dostanie się jako dział grzesznikowi, a pobożną otrzyma mąż bogobojny. 24 Żona bezwstydna dozna hańby, córka zaś wstydliwa uczci także męża. 25 Żonę hardą ocenia się jak psa. Skromna zaś boi się Pana. 26 Żona, która czci swego męża, u wszystkich uchodzi za mądrą, a która nie szanuje - za bezbożną w swej pysze. Szczęśliwy mąż dobrej żony, bo liczba jego dni będzie podwójna. 27 Żonę krzykliwą, nieopanowaną w języku, uważa się za trąbę wojenną, sygnał do natarcia. Dusza każdego człowieka w tych okolicznościach pędzi życie wśród wojennego zamętu".
Syr 26, 28 - Zob. Prz 30,15.
Syr 27, 1 - Bądź w sensie niezważania na Prawo Boże (por. Ps 10,5[9,26]), bądź w sensie braku litości (por. Prz 28,27).
Syr 27, 25 - Dosł.: "rozdziela razy".
Syr 28, 5 - "Ciałem", tzn. istotą znikomą, przemijającą; "odpokutuje" - inni za syr.: "odpuści".
Syr 28, 14 - W późniejszej literaturze żydowskiej oznacza tego, kto miesza się jako trzeci między dwu, aby ich poróżnić.
Syr 28, 22 - Por. Jk 3,5n.
Syr 28, 26 - Tzn. przez język.
Syr 29, 1 - Pożyczka bezprocentowa względem Izraelitów była nakazana w Prawie: Wj 22,24; Kpł 25,35n; Pwt 15,7-11; Pwt 23,20; Ps 37[36],21.26. Por. Mt 5,42.
Syr 29, 2 - Tzn. jeśli sam pożyczyłeś od bliźniego.
Syr 29, 7 - Od zachowania prawa o pożyczaniu.
Syr 29, 12 - Sens: jałmużna będzie takim bogactwem jak zbiory zamykane w spichlerzu.
Syr 29, 25 - Składniej syr.: "gdy się jest przybyszem, doznaje się wstydu i niesłusznie się słyszy twarde słowa".
Syr 29, 26 - Aluzja do stosunków egipskich, gdzie wędrowni kupcy często bywali wyzyskiwani przez gospodarzy domów.
Syr 30, 11 - Kilka rkp dodaje: "i nie pobłażaj jego złym czynom, naginaj mu karku w czasie młodych lat".
Syr 30, 18 - Jest to aluzja do pogańskiego zwyczaju składania zmarłym ofiar z pokarmu. Hebr.: "przed bożkiem".
Syr 30, 23 - Według hebr.; gr.: "oszukuj swą duszę"; kilka rkp: "miłuj swą duszę".
Syr 30, 25 - Tłum. przypuszczalne; hebr.: "sen zadowolonego to jak przysmak". Wlg: "serce jasne jest też wesołe przy ucztach, uczty jego bowiem przyrządzane są starannie".
Syr 31, 13 - Popr. wg hebr.; gr. ma: "przed każdym obliczem".
Syr 31, 21 - Kilka rkp: "przejdź się dalej".
Syr 32, 3 - W czasie uczty były śpiewy i muzyka.
Syr 32, 16 - Popr. wg hebr.; gr.: "otrzymają wyrok".
Syr 32, 18 - Popr. wg hebr.; gr.: "obcy".
Syr 32, 19 - Inni: "dzisiaj nie zmieniając zdania".
Syr 32, 22 - Popr. wg hebr.; gr.: "wobec dzieci".
Syr 33, 3 - Popr. wg hebr.; gr.: "zapytywanie wyroczni".
Syr 33, 12 - Aluzja do łask udzielonych Izraelowi i kar zesłanych na ościenne ludy pogańskie. Por. Rdz 9,25nn; 1 Sm 2,6-8; Łk 1,51nn.
Syr 33, 25-33 - Por. Wj 21,2-11.20n26n; Kpł 25,44-55; Pwt 15,12-18; Mt 18,23-35; Łk 12,43-48; Ef 6,9; Kol 4,1.
Syr 33, 27 - Narzędzie tortury służące do wyciągania i wykręcania członków.
Syr 33, 31 - Niewolników najczęściej zdobywano na wojnie.
Syr 34, 1 - Czasem wprawdzie Bóg posługuje się snami jako środkiem objawienia (np. Rdz 28,10-17; Rdz 31,10-13; Rdz 37,5-10; Rdz 41,1-36; Lb 12,6; Mt 1,20-23; Mt 2,13.22), niemniej uciekanie się do snów jako do środka wróżbiarskiego było zakazane przez Prawo (Kpł 19,26; Pwt 13,1-5; Pwt 18,9-14), a ganione przez proroków (Jr 29,8).
Syr 34, 3 - Popr. wg hebr.; gr.: "widzenia".
Syr 34, 8 - Tzn. w życiu należy kierować się Prawem i mądrością, a ich obietnice na pewno się spełnią.
Syr 34, 10 - Inni dosł.: "pobłądził".
Syr 34, 19 - Por. Am 5,21-27.
Syr 34, 25 - Por. Lb 19,11-20.
Syr 35, 4 - Inni uzupełniają: "trzeba czynić".
Syr 35, 17 - b Popr. wg hebr.
Syr 35, 19 - Tzn. prześladowcom.
Syr 35, 20 - Tzn. potęgę (por. Pwt 33,11).
Syr 36, 5 - Te, jakie się działy w czasie wyjścia Żydów z niewoli egipskiej (Wj rozdz. 7-15 [->Wj 7,1]).
Syr 36, 7 - Hebr.: "Przyspiesz czas i bacz na koniec, bo któż ci może powiedzieć: Co czynisz?"
Syr 36, 11 - Por. Wj 4,22; Pwt 7,6; Jr 31,9; Oz 11,1. Co do imienia "Izrael" - zob. Rdz 32,25-29.
Syr 36, 16 - "Sług" - popr. wg części rkp i hebr.; gr.: "proszących"; "Aaronowym" - por. Lb 6,24-27.
Syr 36, 26 - Popr. wg hebr.; gr.: "zbójcy obrotnemu".
Syr 37, 3 - Popr. wg hebr. I Wlg; gr.: "zaplątałaś się" lub "przytoczyłaś się".
Syr 37, 5 - Żeby się przed nim bronić.
Syr 37, 8 - Tekst niepewny.
Syr 37, 17 - Popr. wg hebr.; gr.: "ślad", "znak". Starożytni sercu przypisywali myślenie. Por. Mk 7,21n.
Syr 37, 22 - Popr. wg hebr.; sens: widać po nim dbałość o siebie; gr.: "godne wiary w jego ustach".
Syr 37, 24 - Uzupełniono wg hebr.
Syr 37, 26 - Wg hebr.; gr.: "zaufanie".
Syr 38, 1 - Mowa o honorarium.
Syr 38, 5 - Por. Wj 15,23nn.
Syr 38, 8 - Hebr.: "pomoc". Inni: "szczęście".
Syr 38, 10 - Wyrażenie symboliczne: przeciwieństwo rąk skierowanych do przewrotności.
Syr 38, 11 - Popr. wg hebr.; gr.: "jak gdyby nie od ciebie".
Syr 38, 16 - Wg hebr.; LXX: "stosownie do jego wyroku".
Syr 38, 19 - Za kilkoma rkp.
Syr 38, 29 - Garncarz stara się przede wszystkim o to, by mieć jak najwięcej wyrobów.
Syr 38, 32 - Popr. wg syr.; LXX: "nie zamieszkają i nie będą krążyć".
Syr 39, 4 - Tzn. wszystkiego.
Syr 39, 11 - Tłum. przypuszczalne. Inni: "Mu wystarczy".
Syr 39, 14 - "Kadzidło" - inni tłum.: "jak Liban"; "podnieście głos" - popr. wg syr.
Syr 39, 15 - Wg hebr.; gr.: "pieśni warg i harf".
Syr 39, 17 - Por. Rdz 1,6-9; Wj 14,22; Joz 3,16.
Syr 39, 23 - Por. Rdz 19,24n; Ps 107[106],34; Mdr 10,6n.
Syr 40, 1 - Tj. ziemi.
Syr 40, 2 - Tekst skażony.
Syr 40, 7 - Tekst skażony. Inni: "w czasie służby" (= na jawie).
Syr 40, 11 - "Do ziemi": por. Syr 41,10; Rdz 3,19; Ps 146[145],4; "do morza": por. Syr 39,22; Koh 1,7; hebr. i syr.: "a co z góry, powróci do góry".
Syr 40, 14 - Tzn. świadczy dobrodziejstwa (por. Pwt 15,7n.11).
Syr 40, 17 - Dosł.: "w błogosławieństwach". Hebr.: "Ale miłość nigdy się nie chwieje".
Syr 40, 23 - Hbr.: "przyjaciel i towarzysz przychodzą z pomocą w chwili stosownej, lecz bardziej niż obydwaj - mądra żona".
Syr 40, 27 - Popr. wg hebr.; gr.: "ukryje ją [Pan] ponad wszelką chwałę".
Syr 41, 1 - Popr. wg hebr.; gr.: "może sam się odżywiać".
Syr 41, 11 - Hebr.: "Znikomy jest człowiek wraz ze swym ciałem, lecz imię pobożnych nie zginie"
Syr 41, 14 - Por. Syr 20,30n.
Syr 41, 20 - Lub: "przy posiłku". Tekst nie całkiem pewny, podobnie i sens niejasny, czy chodzi o zasadę dobrego wychowania, czy o coś więcej.
Syr 41, 24 - Zapewne mowa o tym mężu; inni tłum.: "własną" lub opuszczają.
Syr 42, 2 - Zapewne mowa o poganach.
Syr 42, 12 - Tekst skażony. Popr. wg hebr.; gr. zwraca się wprost do czytelnika, Wlg zaś - do córki.
Syr 42, 14 - Mowa o dobroci stanowiącej przynętę do grzechu. Por. Koh 7,26nn.
Syr 42, 17 - Jako silnie zwarte wojsko, gotowe wypełnić każdy rozkaz Boży.
Syr 42, 18 - Popr. wg hebr.; gr.: "znak wieku" (lub: "wieczności"); syr.: "co ma przyjść na świat".
Syr 43, 7 - Tłum. przypuszczalne ze względu na kontekst. Hebr. różnie tłum.
Syr 43, 13 - Popr. wg hebr.; gr.: "śnieg".
Syr 43, 24 - Por. Ps 104[103],25n; Ps 107[106],23-30.
Syr 43, 27 - Nie w sensie panteistycznym, lecz powszechnej przyczynowości. Bóg jest transcendentny: Syr 43,28.
Syr 44, 4 - Popr. wg hebr.; gr.: "rozumem wiedzy dla ludu - mądre mowy w ich nauce". Inni tłum. inaczej.
Syr 44, 10 - Popr. wg hebr.; gr.: "miłosierdzia".
Syr 44, 16 - "Nawrócenia" - hebr.: "znajomość" [Boga]. Por. Rdz 5,24 (LXX); Hbr 11,5.
Syr 44, 17 - Por. Rdz 6,5-9; Rdz 8,21n; Rdz 9,9n; "okupem" - hebr.: "odroślą"; "co żyje" - dosł. "ciała".
Syr 44, 19 - Por. Rdz 17,4n.
Syr 44, 20 - Por. Rdz rozdz. 15 [->Rdz 15,1]; Rdz rozdz. 17 [->Rdz 17,1]; Rdz 22,1-18; Hbr 11,17.
Syr 44, 22 - Por. Rdz 17,19; Rdz 26,3-5.
Syr 44, 23 - Por. Rdz 27,28n; Rdz 28,14; Rdz 35,9-12; Rdz 49,28. "W błogosławieństwach" - hebr.: "w jego pierworodztwie".
Syr 45, 3 - Por. Wj rozdz. 7-12 [->Wj 7,1]; Wj rozdz. 19-24 [->Wj 19,1]; Wj 33,18-23.
Syr 45, 5 - Por. Wj 19,9-20; Wj 33,11.
Syr 45, 7 - Por. Wj rozdz. 28 [->Wj 28,1].
Syr 45, 8 - Popr. wg hebr.; gr.: "oznaki władzy".
Syr 45, 12 - Wg hebr.; gr.: "z wyrzeźbioną pieczęcią poświęcenia".
Syr 45, 13 - Wg hebr.; gr.: "przed nim nie było podobnej piękności".
Syr 45, 15 - Dosł.: "napełnił mu ręce" (por. Wj 28,41; Kpł 8,1-13).
Syr 45, 18 - Por. Lb 16,1-17,15.
Syr 45, 20 - Por. Lb 18,8-21.
Syr 45, 22 - Por. Pwt 10,9.
Syr 45, 23 - Gr. Finees - por. Lb 25,1-13.
Syr 46, 1 - Znaczy ono: "Jahwe jest zbawieniem".
Syr 46, 2 - Por. Joz 8,18n.26.
Syr 46, 4 - Por. Joz 10,12n.
Syr 46, 7 - Por. Lb 13,30-14,9.
Syr 46, 8 - Por. Lb 14,30; Joz 14,6-14.
Syr 46, 12 - Mowa o godnych następcach (por. Iz 66,14; Za 6,12).
Syr 46, 13-15 - Por. 1 Sm rozdz. 1 [->1 Sm 1,1]; 1 Sm 3,19n; 1 Sm 8-10; 1 Sm 16,13.
Syr 46, 16 - Por. 1 Sm 7,9-13.
Syr 46, 18 - Popr. wg hebr.; gr.: "Tyru", o czym 1 Sm nic nie mówi.
Syr 46, 19 - Por. 1 Sm 12,1-5.
Syr 46, 20 - Por. 1 Sm 28,6-25.
Syr 47, 1 - Por. 2 Sm rozdz. 7 [->1 Sm 7,1]; 2 Sm rozdz. 12 [->2 Sm 12,1].
Syr 47, 3 - Por. 1 Sm 17,34n.
Syr 47, 4 - Por. 1 Sm 17,40-54.
Syr 47, 6 - Por. 1 Sm 18,7; 2 Sm 5,1-3.
Syr 47, 8 - Tj. psalmami. Por. 2 Sm 23,1.
Syr 47, 9 - Por. 1 Krn 16,4-43.
Syr 47, 11 - Por. 2 Sm 7,5-17; 2 Sm 11,2-12,13.
Syr 47, 13 - Por. 1 Krl 5,17-19; 1 Krl 6,1-38.
Syr 47, 14 - Por. 1 Krl 3,4-28.
Syr 47, 15 - Por. 1 Krl 5,9-14.
Syr 47, 17 - Por. 1 Krl 10,1-10.
Syr 47, 18 - Por. 1 Krl 10,14-27.
Syr 47, 19 - Por. 1 Krl 11,1-13.
Syr 47, 23 - Por. 1 Krl 12,1-20.
Syr 47, 24 - Por. 1 Krl 12,26-13,10; 1 Krl 13,33n; 2 Krl 17,7-23.
Syr 48, 2 - Por. 1 Krl rozdz. 17 [->1 Krl 17,1]; 1 Krl 18,2.38; 2 Krl 1,9-13.
Syr 48, 5 - Por. 1 Krl 17,17-24.
Syr 48, 6 - Por. 1 Krl 21,17-24; 2 Krl 1,1-8.
Syr 48, 7 - Por. 1 Krl 19,9-18.
Syr 48, 8 - Por. 1 Krl 19,15-21. L. poj. wg hebr.
Syr 48, 9 - Por. 2 Krl 2,1-18.
Syr 48, 10 - "Zachowany" - popr. Wg hebr.; gr.: "w surowych pismach"; "pomstą" - mowa o sądzie Bożym, który jest jednym ze znamion czasów mesjańskich; "do syna": Ml 3,24.
Syr 48, 11 - Hebr. ma tylko "szczęśliwy, kto ciebie widział i umarł, i tyś szczęśliwy, bo żyjesz". Obecny tekst gr. wyraża wiarę w zmartwychwstanie.
Syr 48, 12 - Por. 2 Krl 2,9n; 2 Krl 6,16.32.
Syr 48, 13 - Por. 2 Krl 13,20n.
Syr 48, 16 - "Reszta" wg hebr.; gr.: "mała garstka".
Syr 48, 17 - Por. 2 Krl 20,20; 2 Krn 32,5.30; Iz 22,11.
Syr 48, 18-21 - Por. 2 Krl 18,13-19,37; Iz rozdz. 36n [->Iz 36,1].
Syr 48, 23 - Por. 2 Krl 20,5-11; Iz 38,4-8.21n.
Syr 49, 1 - Por. 2 Krl rozdz. 22n [->2 Krl 22,1].
Syr 49, 7 - Por. Jr 1,5.10; Lm 1,4; Lm 2,3.
Syr 49, 8 - Por. Ez rozdz. 1n [->Ez 1,1]; Ez rozdz. 8-10 [->Ez 8,1].
Syr 49, 9 - Popr. wg hebr.; gr. czytał te same spółgłoski, lecz podłożył inne samogłoski, stąd ma: o "wrogach pod ulewnym deszczem". Por. Ez 14,14.20.
Syr 49, 10 - Zob. Syr 46,12.
Syr 49, 11 - Por. Ag 2,23.
Syr 49, 12 - Por. Ezd 3,8-11; Ag 1,12; Ag 2,3-9.
Syr 49, 13 - Por. Ne 2,11-4,17.
Syr 49, 14 - Zob. Syr 44,16.
Syr 49, 15 - Por. Rdz 50,25n.
Syr 50, 1 - Tj. Szymon II, syn Oniasza II (',5"> Por. obrzęd pojednania: Kpł rozdz. 16 [->Kpł 16,1].
Syr 50, 6 - Wyraz dodany wg hebr.
Syr 50, 25 - Zob. Prz 30,15.
Syr 51, 10 - Popr. wg hebr.; gr. ma zagadkowe, brzmiące już po chrześcijańsku: "Wzywałem Pana, Ojca mego Pana".
Syr 51, 26 - Por. Pwt 30,11-20.