Ps 1, 1 - Ps 1 Psalm pochodzi z kół mądrościowych z późniejszego okresu. Prawo Boże jest właściwym drogowskazem życia.
Ps 1, 1 - "Szyderców" - tych, co lekceważą Prawo Pana; są oni synonimem grzeszników.
Ps 1, 5 - W sądzie Pana nad występnymi, rozumianym wraz z późnym judaizmem eschatologicznie, wezmą także udział sprawiedliwi (por. Dn 7,22; Mdr 3,8; 1 Kor 6,3).
Ps 2, 1 - Ps 2 Psalm intronizacyjny, wg niektórych autorów przeredagowany po niewoli babilońskiej. Bunty narodów sąsiednich w okresie panowania Dawida służą za temat refleksji nad sprzysiężeniem przeciw królowi izraelskiemu i samemu Panu.
Ps 2, 2 - Pomazańcem jest każdy potomek na tronie Dawida (por. 2 Sm 7,12nn), godnie sprawujący władzę, a zwłaszcza "syn Dawida", Mesjasz.
Ps 2, 4 - "Śmieje się" i "naigrawa" są antropomorficznymi zwrotami, wskazującymi na dysproporcję między potęgą Bożą a niemocą buntowników. Bóg bierze żywy udział w rządach świata, działa niezawodnie, choć nie zawsze natychmiast.
Ps 2, 7 - Stwierdzenie synostwa Boga jest punktem kulminacyjnym intronizacji (por. Ps 89[88],27-28; 2 Sm 7,13-14; 1 Krn 28,6). NT wskazuje na ściśle mesjański sens tego wiersza - odnosząc go do słów Bożych przy zstąpieniu Ducha Świętego pod postacią gołębicy na Chrystusa (Mk 1,11 par.), do zmartwychwstania (Dz 13,33) i do wywyższenia po prawicy Ojca (Hbr 1,3-5).
Ps 2, 9 - Rozprawa eschatologiczna Mesjasza z wrogami. "Rózga" jest symbolem władzy (Lb 24,17) podobnie jak berło; pierwotnie była narzędziem walki i obrony.
Ps 2, 12 - Tekst skażony, różnie popr. Antropomorficznie przedstawiony wyraz najwyższej czci, oddawanej w orientalnym stylu dworskim. Inni tłum.: "z radością Mu śpiewajcie i ze drżeniem składajcie Mu hołdy".
Ps 3, 1 - Ps 3 Psalm utrzymany w tonie lamentacji indywidualnej, zdradzającej u modlącego się głęboką ufność w opiekę Bożą.
Ps 3, 8 - Drastyczny obraz zapożyczony z walki z dzikimi zwierzętami (por. Ps 58[57],7 i Hi 29,17).
Ps 4, 1 - Ps 4 Psalm nadziei, o tendencjach dydaktycznych. Przedstawiając swój los, Psalmista zachęca wiernych i ostrzega przewrotnych.
Ps 4, 3 - Zatwardziałość serca czyni występnych niezdolnymi do przyjęcia prawdy Bożej. Tekst popr. wg LXX; hebr.: "dokąd chwała moja będzie ulegała zniewadze".
Ps 4, 7 - Mowa o objawach Bożego miłosierdzia (por. Ps 31[30],17; Ps 44[43],4; Ps 89[88],16).
Ps 5, 1 - Ps 5 Lamentacja indywidualna. Psalmista, niesłusznie oskarżony, odwołuje się do sprawiedliwości Bożej z prośbą o wskazanie właściwej drogi.
Ps 5, 4 - "Czekam" na odpowiedź Pana, czyli na skuteczną pomoc.
Ps 5, 8 - Najwyższy akt czci oddawanej Bogu na dziedzińcu świątyni.
Ps 5, 10 - Jako organ wypowiadania oszczerstw jest ono siedliskiem śmierci, gotowym przyjąć coraz to nowe ofiary - por. Jr 5,16; Jr 18,18.
Ps 6, 1 - Ps 6 Także lamentacja indywidualna człowieka bliskiego śmierci. Przyjmuje on swoje cierpienie jako ojcowskie napomnienie pochodzące od Pana (por. Prz 3,12; Prz 19,18; Prz 29,17), prosząc jednocześnie o litość (por. Jr 10,24).
Ps 6, 3 - "Kości" oznaczają (podobnie jak "dusza" w w. 4) całego człowieka w jego cierpieniu fizycznym i duchowym.
Ps 6, 6 - ST nie miał jasnego pojęcia życia pozagrobowego. Zmarli przebywają w podziemnym Szeolu, prowadząc życie cieniów. Minimalna ich żywotność powoduje rozluźnienie kontaktu z Panem (Ps 88[87],11-13; Ps 115[113],17; Iz 38,18n), który jednak sprawuje władzę także nad podziemiem (Ps 139[138],8; Am 9,2; Hi 26,6).
Ps 6, 8 - Popr. wg przekł. staroż.; hebr. - 3 osoba.
Ps 7, 1 - Ps 7 Dalsza lamentacja indywidualna człowieka niesłusznie oskarżonego, szukającego sprawiedliwości u Pana.
Ps 7, 4 - Inni tłum.: "dopuściłem się pychy".
Ps 7, 9 - Pan występujący jako sędzia wszystkich narodów ma także ogłosić wyrok uniewinniający na rzecz Psalmisty.
Ps 7, 13 - Karzący gniew Boga, organ Jego sprawiedliwości, opisany jest tutaj na sposób zbrojnego ataku. Pan używa często w ST najazdu wojennego wrogów jako narzędzia kary (por. Jr 4,5-8; Jr 25,29).
Ps 7, 15 - Proces powstawania i dojrzewania grzechu przedstawiony na sposób rozwoju dziecka w łonie matki.
Ps 7, 17 - Obraz kamienia wyrzuconego wysoko w górę, który spada na głowę rzucającego (por. Syr 27,25; Prz 26,27) zastosowany do przewrotnego postępowania, które obraca się przeciw grzesznikowi.
Ps 8, 1 - Ps 8 Hymn mądrościowy, stanowiący być może teologiczną refleksję nad znanym opisem stworzenia świata Rdz 1 [->Rdz 1,1].
Ps 8, 1 - Chodzi o pieśń lub instrument.
Ps 8, 2 - Por. Ps 19[18],2; Ps 113[112],5n; Ps 148,13; Iz 6,3.
Ps 8, 3 - Por. Mt 21,16, gdzie Chrystus Pan odnosi te słowa do mesjańskich okrzyków wydawanych na Jego cześć przez dzieci.
Ps 8, 5 - Por. Ps 144[143],3. Myśl ta nawiązuje niewątpliwie do Rdz 1,26n; Hi 7,17; wiersze 5-7 stosuje NT do Chrystusa: Hbr 2,6-8a (wyższość Chrystusa nad aniołami); 1 Kor 15,27 (w. 7b o eschatologicznym triumfie Chrystusa) i Ef 1,22; (wywyższenie Chrystusa po prawicy Ojca).
Ps 8, 6 - "Istot niebieskich" - inni tłum.: "od Boga", "od aniołów".
Ps 9, 1 - Ps 9 Hymn o charakterze dziękczynnym i częściowo błagalnym stanowi z następnym Ps 10 jedną całość; LXX, VL i Wlg łączą je w jedną pieśń, skąd powstaje różnica w numeracji psalmów. Czynnikiem łączącym jest alfabetyzm, polegający na rozpoczynaniu każdego drugiego (lub trzeciego) wiersza od kolejnej spółgłoski hebrajskiej.
Ps 9, 1 - Zapewne chodzi o początek jakiejś znanej pieśni.
Ps 9, 7 - Stolice wielkich imperiów starożytnego Wschodu legły kolejno w gruzach, z których już ich nie odbudowano (Niniwa - 612 przed Chr., Babilon 539 przed Chr., całe państwo perskie 333 przed Chr.; Jr 49,13 mówi także o definitywnym zburzeniu stolicy Edomu, Bosry).
Ps 9, 8 - Inne obrazy sądu Bożego por. Ps 7,9; Ps 96[95],10-13; Ps 98[97],9.
Ps 9, 13 - Por. Iz 26,21; Ez 7,23; Ez 11,6-10; Ez 16,20n.
Ps 9, 14 - Tekst skażony, tłumaczenie przybliżone. "Bramy śmierci" oznaczają zakres jej władania - por. Ps 107[106],18; Hi 38,10; Iz 38,10; Mt 16,18.
Ps 9, 17 - Kultowo-techniczne określenie, zamykające (podobnie jak "Sela") część psalmu, o bliżej nieznanym znaczeniu.
Ps 9, 21 - Powszechny sąd ma dowieść, ze jedynym i absolutnym władcą świata jest Bóg; nastąpi to wbrew mniemaniu pogan nie liczących się z Panem. Por. Ap 19,1n.
Ps 10, 4 - Tzn. w życiu praktycznym postępuje tak, jakby Boga nie było. Opisują to w szeregu obrazów wiersze 5-11.
Ps 11, 1 - Ps 11 Psalmista znajduje się w sytuacji prześladowanego i zdaje się dyskutować z tymi, którzy doradzają mu ucieczkę (w. 1 - por. Ps 55[54],7). On jednak ufa w sprawiedliwość Pana.
Ps 11, 4 - Antropomorficzne ujęcie Boga, analogiczne do władcy ziemskiego. Por. Ps 33[32],13-15; 1 Krl 8,29n; Iz 66,1.
Ps 11, 5 - Zsyłając doświadczenia na nich i oceniając ich postępowanie. Por. Hi 33,17-19; Jr 17,10.
Ps 11, 6 - "Siarka" - por. Rdz 19,24; Ps 18[17],13nn; "ich kielich" - por. przypis do Ps 16,5.
Ps 11, 7 - mowa o bliskim obcowaniu z Bogiem w życiu obecnym i przyszłym - por. Ps 16[15],11; Ps 17[16],15; Ps 24[23],6; Ps 140[139],14 oraz Mt 5,8; 1 Kor 13,12; Ap 12,4.
Ps 12, 1 - Ps 12 Skarga Psalmisty reprezentującego ludzi oddanych Panu, który odpowiada obietnicą pomocy (w. 6). Por. Iz 57,1; Iz 59,12-15; Oz 4,1n; Mi 7,2-4.
Ps 12, 6 - Formuła objawienia prorockiego.
Ps 12, 7 - Pan dotrzymuje bezwarunkowo swych obietnic (por. Ps 119[118],140; Prz 30,5; Jr 1,12).
Ps 13, 1 - Ps 13 Indywidualna lamentacja.
Ps 13, 2 - Psalmista czuje się zupełnie opuszczony przez Boga. "Krycie oblicza" jest wyrazem niełaski u Boga (por. Ps 30[29],8; Ps 104[103],29), podobnie jak u władców (por. 2 Sm 14,24.28; Est 7,8).
Ps 13, 5 - Por. Ps 22[21],8.
Ps 14, 1 - Ps 14 Lamentacja o charakterze karcącej mowy prorockiej. Psalm ten występuje raz jeszcze jako Ps 53[52] [->Ps 53[52],1] z nieznacznymi zmianami (imię Boże brzmi "Elohim" zamiast "Jahwe").
Ps 14, 1 - Człowiek, który żyje nierozważnie, nie licząc się z Bogiem - Ps 10[9],4.11.13; Iz 32,6; Jr 5,12.
Ps 14, 2 - Jako Sędzia ocenia postępowanie ludzi "siedząc" na niebieskim "tronie" (por. Ps 9,8-9; Ps 11[10],4-5; Ps 33[32],13-15; Ps 102[101],20). Św. Paweł w Rz 3,10-12 przytacza w. 1-3 jako przykład postawy moralnej wszystkich ludzi (Żydów i pogan) pod panowaniem grzechu.
Ps 14, 7 - Aluzja do stosunków, jakie panowały w niewoli babilońskiej, i nadzieja uwolnienia z niej. Później rozumiano "odmianę losu" w sensie eschatologicznego zbawienia.
Ps 15, 1 - Ps 15 Psalm liturgiczny, wymieniający warunki dopuszczenia do świątyni. Wg 2 Krn 23,19; nieczystych nie dopuszczano do niej.
Ps 15, 1 - Pobyt w świątyni jerozolimskiej był uważany za specjalnie bliskie obcowanie z Bogiem.
Ps 15, 4 - Tekst niepewny. Inni tłum.: "kto we własnych oczach jest poniżony i godzien pogardy".
Ps 15, 5 - Lichwę, praktykowaną szeroko i bezwzględnie na starożytnym Wschodzie. Pismo św. surowo potępia: Wj 22,24; Kpł 25,36-37. Odsetki pozwala pobierać jedynie od nie-Izraelitów: Pwt 23,20-21.
Ps 16, 1 - Ps 16 Pieśń ufności o motywach hymnodycznych, pochodzenia lewickiego.
Ps 16, 3 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 16, 5 - Wyrażenia zaczerpnięte z opisu podziału ziemi (por. Joz 14,4; Lb 18,21) i połączone z kultowo-sakralnym obrazem picia kielicha. W tym kontekście kielich oznacza tyle, co "los, decyzja" (por. Ps 11[10],6).
Ps 16, 7 - Por. Ps 32[31],8; Ps 94[93],12; Ps 107[106],11; Pwt 4,36. Serce jest w Piśmie św. także organem myślenia. Obecność Pana "po prawicy" oznacza skuteczną pomoc.
Ps 16, 8 - Por. Ps 32[31],8; Ps 94[93],12; Ps 107[106],11; Pwt 4,36. Serce jest w Piśmie św. także organem myślenia. Obecność Pana "po prawicy" oznacza skuteczną pomoc.
Ps 16, 10 - Zbawcza opieka Boża wyzwoli Psalmistę ze sfery śmierci i zapewni życie pełne radości w obcowaniu z Bogiem. W okresie judaizmu psalm rozumiano o zmartwychwstaniu ciał, a NT (Dz 2,25-28; Dz 13,35-37) wykłada go o zmartwychwstaniu Chrystusa i wywyższeniu po prawicy Ojca.
Ps 17, 1 - Ps 17 Indywidualna lamentacja niewinnie prześladowanego.
Ps 17, 3 - Tekst niepewny. Tłumaczenie przypuszczalne. "Ścieżki gwałtu" oznaczają postępowanie przewrotne.
Ps 17, 4 - Tekst niepewny. Tłumaczenie przypuszczalne. "Ścieżki gwałtu" oznaczają postępowanie przewrotne.
Ps 17, 12 - Nieprzyjaciele przedstawiani są często jako lwy (por. np. Ps 7,3; Ps 10[9],9; Ps 22[21],14; Ps 57[56],5).
Ps 17, 14 - Tłum. przypuszczalne; inni popr.: "Ręką Twoją, Panie, ich uśmierć, skończ z nimi, zabierz im dział życia".
Ps 17, 15 - Zwrot inaczej tłum. w przekł. starożytnych; różnie dziś poprawiany. Por. Wj 24,11; Lb 12,8; J 1,18. W świetle objawienia chrześcijańskiego należy wiersz ten rozumieć o eschatologicznym, pełnym zaspokojeniu wszystkich pragnień (por. Mt 5,6; Ap 7,16).
Ps 18, 1 - Ps 18 Psalm dziękczynny po triumfie nad wrogami, przekazany również z niewielkimi zmianami w 2 Sm 22,2-51. Pochodzenia Dawidowego, ulegał później przeróbkom.
Ps 18, 3 - "Skało" - jako miejsce niezawodnego schronienia; "mocy" - dosł.: "rogu", co wyraża siłę.
Ps 18, 7 - Świątynia była uważana w szczególny sposób za siedzibę Boga na ziemi.
Ps 18, 8-16 - Opis widzialnego objawienia się Boga, czyli teofanii; niektóre rysy są wspólne także z pogańskimi opisami tego rodzaju. Apokaliptyka rozwinęła pewne ich elementy w późnych księgach ST (Dn) i w NT.
Ps 18, 11 - Por. Ps 80[79],2; Ps 99[98],1; 1 Sm 4,4; Ez 1,10; Ez 9,3; Ez 10,2-8.
Ps 18, 12 - Por. Wj 19,16.18; Ps 97[96],2; Ez 1,4.
Ps 18, 13 - Mowa o piorunach - por. Ps 77[76],18n; Ha 3,9.11.
Ps 18, 15 - W hebr.: "ich".
Ps 18, 21 - Chodzi o czystość w sensie religijno-moralnym, a nie rytualnym (por. w. 22-27).
Ps 18, 32 - Określenia Boga jako ostoi zbawienia (por. Ps 95[94],1).
Ps 18, 44 - Inni tłum.: "z tysięcy (wrogiego mi) ludu" w sensie pobicia wrogiej koalicji.
Ps 19, 1 - Ps 19 Hymn o tendencjach dydaktycznych.
Ps 19, 5 - Opis słońca w stylu orientalnych mitologii. Mimo pewnej jego personifikacji, Psalmista uważa je jedynie za posłańca i świadka Stwórcy, któremu oddaje cześć (por. Ps 104[103],19; Ps 148,3). O czytelności obrazu wszechświata - por. Hi 38,33; Mdr 13,1-9; Rz 1,20. "Tam" - tłum. przyp.; inni tłum.: "w środku ich".
Ps 19, 9 - Podobnie jak promienie słoneczne, przykazania udzielają człowiekowi nowej siły życiowej.
Ps 20, 1 - Ps 20 Kultowy psalm królewski, stosowany w NT do Chrystusa.
Ps 20, 7 - Prorocza pewność (por. Iz 30,15-18; Za 4,6) w ustach sprawującego kult.
Ps 20, 8 - Por. Ps 147[146],10; Iz 31,1.
Ps 21, 1 - Ps 21 Pokrewny poprzedniemu psalm królewski, zawierający dziękczynienie i zapowiedź zbawczą połączoną z prośbą Psalmisty.
Ps 21, 5 - Długie, szczęśliwe życie było uważane w ST za najważniejsze dobro (por. Ps 61[60],7; Ps 72[71],17; 1 Krl 1,31; 1 Krl 3,11.14).
Ps 21, 9 - Złorzeczenie przeciw wrogom teokratycznego władcy, uważanym jednocześnie za nieprzyjaciół Boga.
Ps 22, 1 - Ps 22 Indywidualna lamentacja, przechodząca w drugiej części w pieśń dziękczynną o charakterze hymnodycznym. Psalm ten (w. 2) przytaczają Mt 27,46; Mk 15,34 jako słowa Jezusa konającego na krzyżu. Opis męki Psalmisty przypomina pewne motywy z pieśni Sługi Jahwe (Iz 52,13-53,12), jak wiadomo, indywidualne i zbiorowe (naród izraelski cierpiący w niewoli babilońskiej).
Ps 22, 4 - W chwili poświecenia świątyni przez Salomona spoczęła w jej przybytku Chwała Jahwe pod postacią obłoku i pozostała w niej (por. 1 Krl 8,10n).
Ps 22, 5 - Z niewoli egipskiej i od późniejszych nieprzyjaciół.
Ps 22, 7 - Por. Iz 41,14; Hi 25,6. Chodzi o podeptaną godność ludzką Psalmisty (por. Ps 49,7; Iz 52,14; Iz 53,3).
Ps 22, 14 - Zob. przypis
Ps 22, 15 - Szereg drastycznych obrazów przedstawiających agonię; autor jest bliski śmierci (w. 16). Por. Joz 7,5; Ez 7,17; 2 Sm 17,10.
Ps 22, 17 - a "Sfora" - wg. LXX.
Ps 22, 17 - c-19 Wiersze te obrazowo opisują zadawanie śmiertelnych cierpień prześladowanemu (por. Iz 53,5 i Za 12,10). Tłumaczenie "przebodli" opiera się na najstarszym tłum. greckim; TM ma w tym miejscu trudne do zrozumienia "jak lew". Opis męki Chrystusa w Ewangeliach odpowiada dokładnie poszczególnym obrazom psalmu, zwłaszcza w. 15-19, mimo że psalm nie jest przytaczany wyraźnie, poza w. 2.9.19. Tradycja chrześcijańska rozumiała go zawsze o męce i śmierci krzyżowej Chrystusa.
Ps 22, 22 - Prośba o pomoc w chwili śmiertelnego niebezpieczeństwa nie pozostaje bez echa, dlatego Psalmista rozpoczyna dziękczynienie (w. 23nn). Ostatnie słowa inni popr. za LXX: "mnie biednego".
Ps 22, 26 - Por. Ps 50[49],14; Ps 61[60],9; Ps 66[65],13; Ps 116,14.18 (= Ps 115,5.9).
Ps 22, 27 - "Ubodzy" cieszą się specjalną opieką jako ludzie pozbawieni wszelkich gwarancji ludzkich i całkowicie oddani Bogu (por. So 3,12). "Niech... wieki" - zaproszenie do uczty ofiarnej (por. Kpł 7,15; Pwt 14,29).
Ps 22, 28 - Por. Iz 2,2n; Iz 60,3; Ab 0,21; Za 8,22; Za 14,16.
Ps 22, 30-32 - Tekst popr. Hołd będą składać Panu także zmarli, choć niektóre inne psalmy (Ps 6,6; Ps 88[87],11-13) powątpiewają o tym. Prawdopodobnie chodzi tutaj o eschatologiczną nadzieję zmartwychwstania, podobnie jak w Dn 12,2.
Ps 23, 1 - Ps 23 Psalm ufności, zawierający pełne oddania względem Boga wyznania autora.
Ps 23, 1 - por. Ps 80[79],2. Na całym starożytnym Wschodzie uważano króla za pasterza swego narodu, co ST stosuje także do Boga (np. Ps 79[78],13; Ps 95[94],7; Ps 100[99],3; Iz 40,11).
Ps 23, 4 - Zwykłe wyposażenie pasterza palestyńskiego, tutaj symbole zbawczego zwierzchnictwa Bożego.
Ps 23, 5 - Pełna dobroci opieka, przedstawiona symbolicznie jako uczta wydana przez Boga dla sprawiedliwych. Por. zapowiedź Chrystusa w Łk 22,30 oraz Ap 2,7; Ap 3,20.
Ps 24, 1 - Ps 24 Hymn o zastosowaniu liturgicznym, być może przy wejściu wiernych do świątyni.
Ps 24, 2 - Wg starosemickiej kosmografii świat był zewsząd otoczony praoceanem (Ps 18[17],16; Ps 77[76],17-19; Ps 93[92],1; Ps 104[103],5).
Ps 24, 3-6 - Por. Ps 15[14] [->Ps 15[14],1] - tzw. liturgia Prawa, źródła moralności ludu Bożego ST.
Ps 24, 6 - Tzn. obecności darzącej łaską.
Ps 24, 7 - Mowa o bramach świątyni, do której wstępuje Bóg przedstawiony na sposób monarchy orientalnego. Por. 1 Krl 8,27; Iz 66,1; Ez 43,4.
Ps 25, 1 - Ps 25 Psalm alfabetyczny; kolejne wiersze rozpoczynają się od kolejnej litery alfabetu (z wyj. litery Kof i ostatniego [22] nadliczbowego wiersza na lit. Pe). Treścią przypomina lamentację, ale cel ma dydaktyczny: pouczyć o wierności przymierzu z Bogiem (w. 10.14).
Ps 25, 7 - Prawdopodobnie słowa dodane później.
Ps 25, 13 - Starotestamentalny ideał nagrody doczesnej za dobre życie. Por. Wj 20,12; Lb 14,24; Pwt 1,8; Pwt 4,38.
Ps 25, 15 - Por. Ps 31[30],5; Hi 18,8.
Ps 25, 18 - Inni popr.: "Spraw, niech zniknie udręka...".
Ps 25, 22 - Psalmista często kończy swe osobiste prośby błaganiem o uwolnienie ludu z niewoli lub innego nieszczęścia, właśnie na zasadzie przymierza.
Ps 26, 1 - Ps 26 Podobnie jak Ps 7 [->Ps 7,1] indywidualna skarga człowieka niesłusznie oskarżonego i szukającego sprawiedliwości u Boga.
Ps 26, 6 - Por. Ps 24[23],4; Ps 73[72],13; Pwt 21,6; oraz gest Piłata (Mt 27,24). Tutaj chodzi może o oficjalną przysięgę i ogłoszenie niewinności w świątyni (por. 1 Krl 8,31). Obchodzenie ołtarza - por. 1 Krl 18,26.
Ps 26, 8 - Zob. przypis
Ps 26, 12 - Liturgicznych w świątyni.
Ps 27, 1 - Ps 27 Modlitwa pełna ufności (1-6) i skarga (7-13) niewinnie prześladowanego.
Ps 27, 1 - Światło oznacza zbawcze działanie Boże (por. Ps 97[96],11; Ps 112[111],4; Iz 9,1; Iz 10,17; Mi 7,8-9). W NT prawdziwym światłem jest Chrystus (J 1,9; J 8,12).
Ps 27, 2 - Drastyczne porównanie nieprzyjaciół do dzikich zwierząt, sycących się ciałem swej ofiary (por. Ps 7,3; Ps 17[16],12; Jr 50,7).
Ps 27, 8 - Por. Ps 24[23],6; Ps 102[101],3; Oz 5,15.
Ps 27, 13 - Zbawcze działanie Pana zapewni Psalmiście pełnię życia doczesnego (por. Jr 11,19). Kościół w liturgii rozumie ten wiersz o życiu wiecznym.
Ps 29, 1 - Ps 29 Hymn sławiący wielkość Boga, przejawiającą się w siłach natury. LXX przeznacza go na Święto Namiotów.
Ps 29, 1 - Mowa o duchach, które sprawują służbę liturgiczną w pałacu Pana (w. 9) i otaczają Jego tron (por. 1 Krl 22,19; Iz 6,2-3; Hi 1,6; Hi 2,1; Hi 38,7; Ps 89[88],7; Ps 103[102],20; Ps 148,1-2).
Ps 29, 2 - Wg przekł. staroż. Teksty ugaryckie używają tego zwrotu w sensie: "gdy on się ukaże", co inni tu przyjmują.
Ps 29, 3-9 - Grzmot gwałtownej burzy, która rozpoczyna się nad morzem i postępuje ku południowi. Por. Iz 30,30.
Ps 29, 5 - Drzewa te były uważane w starożytności za symbol potęgi i niezniszczalności; tutaj oznaczają potężnych nieprzyjaciół (por. Iz 2,12nn; Za 11,1).
Ps 29, 6 - Góry drżą na odgłos grzmotu, symbolizującego potęgę Pana.
Ps 29, 9 - Por. Iz 10,33. Inni tłum. za hebr.: "sprawia, że kozice rodzą".
Ps 29, 11 - Podobnie jak indywidualne lamentacje kończą się błaganiem o ocalenie ludu (Ps 25[24],22; Ps 28[27],9, hymny proszą o błogosławieństwo dla całego narodu).
Ps 30, 1 - Ps 30 Indywidualna pieśń dziękczynna o charakterze hymnodycznym. Starożytny ten psalm był stosowany później w liturgii dziękczynnej.
Ps 30, 4 - Tzn. z niebezpieczeństwa śmierci.
Ps 30, 6 - Antropomorficzne wyrażone Boże potępienie grzesznego postępowania człowieka z jego następstwem - karą.
Ps 30, 8 - Por. przypis do Ps 13[12],2.
Ps 30, 10 - Por. Ps 6,6; Ps 88[87],11-13 oraz przypis do Ps 22[21],30-32.
Ps 30, 12 - Szata pokutna i żałobna.
Ps 31, 1 - Ps 31 Indywidualna lamentacja, kończąca się prośbą - hymnem, treścią zbliżoną do "wyznań" Jeremiasza (Jr 12,1nn; Jr 15,10n.15-21; Jr 17,14-18; Jr 20,7-13; Jr 23,9-29).
Ps 31, 3 - Por. Ps 18[17],3.
Ps 31, 5 - Por. Ps 9,16; Ps 25[24],15; Ps 140[139],6.
Ps 31, 6 - Duch jest czynnikiem życia; Psalmista powierza Bogu całe swe istnienie. Te słowa powtarza sam Jezus na krzyżu (Łk 23,40), a potem św. Szczepan (Dz 7,59).
Ps 31, 7 - Popr. wg przekł. staroż.; hebr.: "Nienawidzę".
Ps 31, 11 - Tekst popr. wg przekł. staroż.; hebr.: "grzech".
Ps 31, 14 - Okrzyk wydawany w czasie wojny, wskazujący na nieuchronne niebezpieczeństwo (por. Jr 6,25; Jr 20,10; Jr 46,5; Jr 49,29).
Ps 31, 17 - Wyrażenie oznacza pełną przychylności obecność i opiekę Bożą (por. Lb 6,25; Ps 4,7).
Ps 31, 21 - Dosł.: "pod osłoną swego oblicza". W sferze Bożej knowania wrogów są bezskuteczne.
Ps 31, 23 - Beznadziejność swojej sytuacji rozumie Psalmista jako skutek odwrócenia przychylnego spojrzenia Boga, tj. Jego łaski.
Ps 32, 1 - Ps 32 Indywidualny psalm dziękczynny o charakterze mądrościowym. Pochodzenie późne. Cyt. W Rz 4,7.
Ps 32, 4 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 32, 5 - Por. Prz 28,13; 1 J 1,8n.
Ps 32, 6 - Por. Ps 18[17],5; Iz 8,7-8; Iz 17,12; Iz 23,2n. Nawet najwięksi przeciwnicy nie mogą wyrządzić szkody tym, co ufają Bogu.
Ps 32, 9 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 33, 1 - Ps 33 Hymn prawdopodobnie pochodzenia liturgicznego.
Ps 33, 4 - Por. Ps 19[18],8-11; Pwt 32,4; Iz 45,19.
Ps 33, 5 - Por. Ps 11[10],7; Ps 37[36],28.
Ps 33, 6 - Aluzja do Rdz 1,6.14 (por. Ps 8,4). "Zastępy" oznaczają gwiazdy stworzone przez Boga (por. Ps 147[146],4; Iz 40,26). W NT por. J 1,3; Kol 1,16.
Ps 33, 7 - Kosmografia starosemicka mówi o wodach "górnych" (Rdz 1,7). Wody te Bóg "umieszcza" w zbiornikach, dokumentując swą władzę nad tym żywiołem (por. Ps 135[134],7; Hi 38,22; Jr 10,13).
Ps 33, 9 - Dynamiczna moc stwórcza słowa Pańskiego (w. 4); por. także Ps 148,5n.
Ps 33, 13 - Zob. Ps 11[10],4; Ps 14[13],2; Ps 102[101],20n. Bóg ocenia postępowanie każdego człowieka (w. 15).
Ps 33, 15 - Por. Ps 94[93],9; Ps 139[138],13-16.
Ps 33, 17 - Por. Iz 30,16; Iz 31,1. Zwodnicza jest ufność pokładana we wszelkiej sile fizycznej.
Ps 34, 1 - Ps 34 Indywidualna pieśń dziękczynna o budowie alfabetycznej (brak wiersza dla litery Waw między 6 a 7, wiersz 23 natomiast jest nadliczbowy i powstał później).
Ps 34, 1 - Por. 1 Sm 21,12-15.
Ps 34, 7 - Biedni znajdują się pod specjalną opieką Pana (por. przypis do Ps 22,27).
Ps 34, 8 - Skuteczną pomoc Bożą przynosi Jego wysłannik (por. Ps 103[102],20-21), przedstawiony na sposób dowódcy wojskowego.
Ps 34, 12 - Wezwanie charakterystyczne dla nauczyciela mądrości w Izraelu (por. Prz 2,1; Prz 3,1).
Ps 34, 18 - Przestawiono w. 18 i 17, w przeciwnym wypadku w. 18 byłby niezrozumiały. Definitywna kolejność liter alfabetu ustaliła się później, po napisaniu psalmu, a ścisłe zastosowanie jej doprowadziło do pewnej niekonsekwencji w tekście.
Ps 35, 1 - Ps 35 Indywidualna lamentacja człowieka niesłusznie oskarżonego (por. Jr 20,10n; Lm rozdz.3 [->Lm 3,1]).
Ps 35, 3 - Sens słowa przypuszczalny; w każdym razie chodzi o jakąś broń. Jahwe ma wystąpić w obronie Psalmisty na sposób wojownika, staczającego bitwę (por. Iz 42,13; Za 9,14).
Ps 35, 5 - Anioł Pański, niewidzialny przedstawiciel wojska niebieskiego (zob. Ps 34[33],8 z przypisem), będzie prowadził pościg (w. 6) za uciekającymi nieprzyjaciółmi (por. Iz 17,13).
Ps 35, 8 - Por. Ps 7,16n; Ps 9,16; Ps 57[56],7; Ps 141[140],10.
Ps 35, 10 - "Kości" wyrażają w ST całą istotę człowieka (por. także Rdz 2,23).
Ps 35, 13 - Wobec nieprzyjaznej postawy najbliższych modlitwa Psalmisty za nich nie może odnieść skutku. W podobny sposób pozdrowienie Chrystusa: "Pokój!" przynoszone przez Apostołów wracało do nich, gdy nie znalazło podatnego gruntu (Mt 10,12-13).
Ps 35, 14 - Od prochu sypanego sobie na głowę na znak pokuty (por. Joz 7,6; Ez 27,30; Lm 2,10 c; Lm 3,29).
Ps 35, 17 - Por. sytuację Psalmisty w Ps 22[21],13-14.17.21-22.
Ps 35, 19 - Por. cyt. w J 15,25.
Ps 35, 21 - Urywek formuły oskarżycielskiej wrogów. Pan jednak "widział" cały ich fałsz (w. 22).
Ps 36, 1 - Ps 36 Psalm mądrościowy o motywach indywidualnej lamentacji.
Ps 36, 2 - Podobnie jak Bóg w sercu człowieka dobrego, przewrotność (rozumiana niemal osobowo) mówi do grzesznika, zachęcając do złego postępowania. Inni popr.: "Miła jest dla bezbożnego nieprawość" (por. Hi 20,12).
Ps 36, 3 - Tłum. w pierwszej części w. przypuszczalne.
Ps 36, 5 - Por. Ps 4,5; Mi 2,1.
Ps 36, 8 - Tekst poprawiony. Aluzja do świątyni.
Ps 36, 9 - Aluzja do obfitych ofiar w świątyni (Iz 43,24) i ogólnego dostatku (Jr 31,14). O potokach zob. Ps 46[45],5; Rdz 2,10; Ez 47,1-12; Jl 4,18; Za 14,8.
Ps 36, 10 - Bóg jest źródłem życia (J 2,13). Ze światłości objawiającego się Boga płynie dla człowieka światło, tj. życie i zbawienie (por. Ps 49[48],20; Hi 3,16; Jr 13,16). W NT por. Ap 21,23n; Ap 22,5.
Ps 37, 1 - Ps 37 Mądrościowa antologia charakterystycznych przykładów postępowania ludzi sprawiedliwych i grzesznych; budowa alfabetyczna.
Ps 37, 1 - Ponieważ powodzi im się na pozór dobrze: w. 7 (por. Prz 24,19).
Ps 37, 2 - Por. Hi 14,2; Iz 40,6-7.
Ps 37, 3 - Chodzi o Ziemię Obietnic, ojczyznę Izraela, która zapowiada ojczyznę niebieską eschatologicznego ludu Bożego.
Ps 37, 9 - "Ziemia" jako podstawa do życia i zbawcze dziedzictwo Boże. Tę częstą w psalmie (w. 9.11.22.29.34) obietnicę podjął Chrystus w Kazaniu na górze (Mt 5,5) jako błogosławieństwo dla cichych (w w. 11 "pokorni" stanowią tę samą kategorię ludzi).
Ps 37, 11 - Por. Prz 2,21; Mt 5,5.
Ps 37, 13 - Por. przypis do Ps 2,4.
Ps 37, 15 - Często powtarza się w Ps myśl: zło czynione przez grzesznika obraca się przeciw niemu.
Ps 37, 20 - Stych różnie tłumaczony.
Ps 37, 22 - Hebr.: "przez Niego", co inni odnoszą do "sprawiedliwego" z wiersza 21.
Ps 37, 24 - Nawet w trudnych sytuacjach życia Bóg pospieszy mu z pomocą.
Ps 37, 26 - Będzie zażywał takiej pomyślności, że inni będą ją wskazywać jako przykład błogosławieństwa Bożego.
Ps 37, 27 - W ziemi Pana (por. w. 29 oraz przypis do w. 9).
Ps 37, 35 - Zob. przypis do Ps 29[28],5.
Ps 37, 37 - "Prawości" - tekst popr. wg. przekł. staroż.; hebr.: "uczciwego - prawemu"; "pomyślność" - inni tłum.: "przyszłość" lub "potomstwo".
Ps 38, 1 - Ps 38 Indywidualna lamentacja o charakterze pokutnym.
Ps 38, 2 - Ujemna ocena Boża grzesznego postępowania człowieka.
Ps 38, 4 - Zob. przypis do Ps 35[34],10.
Ps 38, 6 - Grzech przedstawiony jest w psalmach często jako ciężka choroba, np. trąd o odrażających objawach zewnętrznych. Powoduje on opisaną w następnych wierszach ruinę całego organizmu (por. Iz 1,6).
Ps 38, 9 - Inni popr.: "ryczę jak lwica".
Ps 38, 12 - Por. Ps 88[87],9.19; Hi 19,14-15; Jr 12,6; Jr 20,10.
Ps 38, 20 - Tzn. dla uzasadnienia swej nienawiści zmyślają oszczerstwa.
Ps 39, 1 - Ps 39 Indywidualna lamentacja.
Ps 39, 1 - Wybitny lewita, który (1 Krn 9,16) za czasów Dawida sprawował nadzór nad instrumentami muzycznymi (1 Krn 16,41n) i wykonywał utwory muzyczne (1 Krn 25,1.6; 2 Krn 5,12) wraz z Asafem i Hemanem.
Ps 39, 6 - Refleksje zbliżone do Księgi Koheleta (np. Koh 2,26 i in.); zob. także Ps 102[101],12; Ps 144[143],4. Refleksje zbliżone do Hi 7,6-10; Koh 2,26.
Ps 39, 11 - Por. Ps 32[31],4. Bóg zsyła ciężkie kary za grzechy.
Ps 39, 13 - Naród Boży jest gościem w Jego dziedzictwie (por. Ps 119[118],19; Kpł 25,23; 1 Krn 29,15; Hbr 11,13).
Ps 39, 14 - Pan "patrzy" na człowieka, zarówno by go karać (jak tutaj), jak też by go wybawić z cierpienia (np. Ps 25[24],18 i in.).
Ps 40, 1 - Ps 40 Hymn dziękczynny z dodaną przy końcu indywidualną lamentacją (w. 13-18), która jest powtórzeniem Ps 70[69],1-6.
Ps 40, 3 - "Dół zagłady", "kałuża" i "błoto" - to synonimiczne obrazy podziemnego świata zmarłych - sfery śmierci (por. Ps 69[68],3.15). Bóg uratował Psalmistę od niebezpieczeństwa śmierci (por. Jr 38,6-13).
Ps 40, 5 - Por. Ps 1,1-2; Ps 34[33],9; Ps 17,5-7.
Ps 40, 7 - Podobnie jak prorocy Psalmista nie odrzuca ofiar i ich wartości (por. Ps 54[53],8), lecz żąda przede wszystkim posłuszeństwa wobec Pana i Jego słowa (por. Ps 50[49],8-14; Ps 51[50],18n; 1 Sm 15,22; Iz 1,11-13; Jr 6,20; Jr 7,22; Oz 6,6; Am 5,22; Mi 6,8). Najważniejsza jest należyta postawa religijno-moralna, którą ofiary mają wyrażać. W tym celu Pan otworzył (dosł.: "przekopał") Psalmiście uszy (por. Iz 50,5). Hbr 10,5-7 wkłada słowa ww. 7-10 w usta Chrystusa przychodzącego na świat. Brzmienie tekstu jest nieco różne w Hbr niż tutaj wg hebr.
Ps 40, 9 - Por. zapowiedź Nowego Przymierza w Jr 31,33.
Ps 40, 13-18 - stanowi z niewielkimi zmianami powtórzenie Ps 70[69] [->Ps 70[69],1].
Ps 40, 16 - Ciesząc się z jego nieszczęścia (por. Ps 35[34],25).
Ps 40, 17 - Por. Ps 35[34],27.
Ps 41, 1 - Ps 41 Pieśń dziękczynna, opowiadająca o przeciwnościach, z których Bóg wybawił Psalmistę.
Ps 41, 2 - Dodane wg przekł. staroż.
Ps 41, 4 - Także w czasie choroby Pan będzie się nim opiekował i zmieni jego niemoc w zdrowie. Psalmista daje wyraz rozpowszechnionemu w Piśmie św. przeświadczeniu, że choroba jest następstwem grzechu (w. 5).
Ps 41, 9 - Być może chodzi tu nawet o złorzeczenie pod adresem chorego. Stych różnie popr.
Ps 41, 10 - Wspólnota posiłku, szczególnie rytualnego, wytwarzała specjalną więź przyjaźni. Także i ten przyjaciel zwrócił się przeciw nieszczęśliwemu (tłum. ostatnich słów w. przypuszczalne). Por. cytat w J 13,18.
Ps 41, 14 - Wiersz ten stanowi ogólne zakończenie zbioru "Dawidowego" psalmów; podwójne "amen" pochodzi z użytku liturgicznego.
Ps 42, 1 - Ps 42/43 Oba psalmy stanowią całość (por. refren Ps 42,6.12; Ps 43,5) i należą do indywidualnych lamentacji.
Ps 42, 4.11 - Por. Jl 2,17.
Ps 42, 5 - Wg przekł. staroż.
Ps 42, 7 - Psalmista znajduje się u źródeł Jordanu. Misar jest jedną z gór w masywie Hermonu.
Ps 42, 8 - Aluzja do praoceanu lub potopu, potężnych żywiołów, podporządkowanych Bogu, a groźnych dla człowieka (por. Ps 18[17],5; Ps 69[68],3).
Ps 42, 10 - Por. np. Ps 18[17],3; Ps 31[30],4; Ps 95[94],1.
Ps 42, 11 - Zob. Ps 42[41],4.
Ps 43, 3 - Na Syjon ,gdzie mieściła się świątynia Pańska.
Ps 44, 1 - Ps 44 Lamentacja zbiorowa w chwili ucisku narodu izraelskiego.
Ps 44, 3 - Bóg umieścił swój naród w swej ziemi, zapewniając mu najlepsze warunki rozwoju - por. Ps 80[79],9; 2 Sm 7,10; Jr 11,17; Jr 12,2.
Ps 44, 5 - Tj. całemu Izraelowi.
Ps 44, 6 - Aluzja do okrutnych zwyczajów wojny zdobywczej (por. Joz 10,24), praktykowanych na całym Wschodzie. Tutaj przenośnie o zwycięstwie (por. Ps 60[59],14).
Ps 44, 12 - Chodzi o wygnanie (por. Ez 5,10.12; Ez 12,14nn).
Ps 44, 13 - Por. Sdz 2,14; Sdz 3,8; 1 Sm 12,9.
Ps 44, 14 - Por. Ps 79[78],4; Ps 80[79],7; Jr 18,16; Jr 24,9; Lm 2,15nn.
Ps 44, 20 - Tłum. przypuszczalne. Chodzi o pustynię lub ruiny zburzonego miasta (por. Iz 13,22; Iz 34,13; Jr 4,29; Lm 5,18).
Ps 44, 22 - Por. Ps 7,10; Ps 139[138],23n; Jr 17,10.
Ps 44, 25 - Zob. przypis do Ps 13[12],2.
Ps 44, 26 - Aluzja do gestów pokutnych.
Ps 45, 1 - Ps 45 Psalm "królewski" na zaślubiny monarchy. Hbr 1,8-9 stosuje ww. 7-8 do Chrystusa. Może nawiązują do Ps 45 także słowa Jezusa o oblubieńcu w Mt 9,15; J 3,29.
Ps 45, 5 - Tekst zapewne skażony; tłum. przybliżone. Por. Iz 11,4n.
Ps 45, 6 - Por. Ps 18[17],35.
Ps 45, 8 - Przekazanie władzy królewskiej odbywało się ceremonialnie przez namaszczenie; dokonywał go prorok lub kapłan (por. 1 Sm 10,1; 1 Sm 15,17; 2 Sm 12,7). Zwyczaj ten, znany również w dawnej Syrii, posiadał u Izraelitów znaczenie religijne. "Olejek radości" (por. Iz 61,3) nasuwa ideę królowania eschatologicznego.
Ps 45, 10 - "Spotkanie" - scena wprowadzenia królewskiej małżonki, która zajmuje honorowe miejsce. Następne słowa od wiersza 11 są rodzajem upomnienia dla niej; "po prawicy" - inni popr.: "między twymi ulubienicami".
Ps 45, 11 - Por. Rdz 12,1.15; Joz 24,2.14n; Ez 16,3.
Ps 45, 13 - Popr. wg. Targ. TM ma: "narodu" (mianowicie izraelskiego). O eschatologicznej wędrówce narodów na Syjon por. Iz 2,2-3; Iz 56,7; Iz 60,3nn; Iz 66,18nn.
Ps 45, 14 - Tekst skażony, różnie popr. Inni tłum.: "ozdobiona kosztownościami".
Ps 45, 15 - Tekst skażony; tłum. przypuszczalne. Inni popr.: "dla niej".
Ps 45, 18 - Por. Rdz 49,8; Iz 62,7: "narody" ówczesnego świata.
Ps 46, 1 - Ps 46 Przeznaczony do zbiorowego wykonania, psalm ufności.
Ps 46, 1 - Niektóre psalmy podają wskazówki co do melodii, wg której należało je śpiewać (por. np. Ps 9,1; Ps 22[21],1; Ps 45[44],1; Ps 53[52],1; Ps 56[55],1; Ps 57[56],1; Ps 58[57],1; Ps 59[58],1; Ps 60[59],1; Ps 69[68],1; Ps 75[74],1). Mimo podanych pierwszych słów pieśni, melodie te są zupełnie nieznane.
Ps 46, 3 - Straszne nieszczęścia dziejowe, przedstawione obrazowo jako kataklizmy natury, nie mogą być groźne dla ufających Panu. Pełne grozy obrazy są dalekim echem podań o walce żywiołów; Pan je ujarzmia (por. Ps 65[64],1, 7-8; Hi 38,8-11).
Ps 46, 4 - Refren dodany tutaj analogicznie do w. 8 i 12 (por. Sela!).
Ps 46, 5 - Aluzja do rzek w raju (Rdz 2,10-14), umieszczonych przez proroków również w wizji eschatologicznej Jerozolimy (por. Ez 47,1nn; Jl 4,18; Za 14,8), mimo że miasto to nie posiadało rzek. Temat ten w NT symbolicznie rozwija Ap 22,1.
Ps 46, 6 - Ranek jest w psalmach szczególną porą Bożej pomocy (por. Ps 90[89],14; Ps 143[142],8).
Ps 46, 10 - Wg LXX; hebr.: "rydwany". Zgodnie ze starodawnym zwyczajem zdobyty sprzęt wojenny zostaje spalony (Joz 11,6.9; Iz 9,4).
Ps 47, 1 - Ps 47 Psalm królewski na cześć Boga, pochodzenia kultowego o perspektywach eschatologicznych.
Ps 47, 2 - Por. Ps 98[97],8; 2 Krl 11,12.
Ps 47, 4 - Zob. przypis do Ps 44[43],6.
Ps 47, 6 - Wiersz łączy perspektywę historyczną (wejście do ziemi Pańskiej, wprowadzenie Arki Przymierza na Syjon - 2 Sm 6,15) z eschatologiczną (Pan obejmuje przy końcu czasów panowanie nad całą ziemią - Iz 52,7-12).
Ps 47, 9 - Tronem Pańskim jest Arka Przymierza: Ps 99[98],1.
Ps 47, 10 - Dosł.: "tarcze" (Ps 84[83],10; Ps 89[88],19). O zgromadzeniu się obcych władców w okresie eschatologicznym na Syjonie por. Iz 2,2; Iz 60,10n; Mi 4,1nn.
Ps 48, 1 - Ps 48 Pieśń na cześć Syjonu, sławiąca jego wspaniałość.
Ps 48, 3 - Por. Iz 2,2; Iz 14,13.
Ps 48, 4-9 - Historyczna aluzja do cudownej pomocy Bożej w czasie najazdu Sennacheryba (2 Krl 19,35nn) jest dla autora tłem do przedstawienia eschatologicznego triumfu Pana (por. także Iz 13,4nn).
Ps 48, 12 - Okoliczne miasta (por. Lb 21,25; Joz 17,16).
Ps 48, 13 - Potęga Jerozolimy, miasta Pańskiego była przedmiotem dumy narodu wybranego (por. Ne 6,15n; Ne 12,31-43). Chrześcijanie widzą w nim zapowiedź nowego, "górnego" Jeruzalem (por. Ga 4,26; Ap 21,9-22,5).
Ps 48, 15 - Następuje słowo o niewiadomym znaczeniu. Staroż. tłumaczenia dają przekład przybliżony: "na wieki", zresztą najprawdopodobniej błędny. Chodzi o wskazówkę liturgiczną do następnego Ps, która uległa skażeniu. Por. Ps 46[45],1.
Ps 49, 1 - Ps 49 Psalm mądrościowy, pokrewny Ps 73[72] [->Ps 73[72],1].
Ps 49, 4 - Mądrość w sensie praktycznym, tj. umiejętność roztropnego prowadzenia życia.
Ps 49, 5 - Nauczyciel wyjaśnia tajemnicę powodzenia bezbożnych w autorytatywnym pouczeniu mądrościowym. Przy dźwiękach instrumentów muzycznych głosili swoje słowo niekiedy prorocy (por. 1 Sm 10,5; 2 Krl 3,15).
Ps 49, 9 - Wiersz ten stanowi późniejszy dodatek. Człowiek nie może się wykupić od śmierci nawet za największe bogactwa.
Ps 49, 13 - Por. Koh 3,19-21; Koh 12,7.
Ps 49, 15 - Śmierć przedstawiona jest osobowo jako pasterz nad zmarłymi. Por. także przypis do Ps 6,6; oraz uosobienie śmierci w Oz 13,14; Jr 9,20.
Ps 49, 16 - Podobnie jak w Ps 16[15],10-11 (zob. przypis), chodzi o wyzwolenie Psalmisty ze sfery śmierci, zrozumiane w sensie nadzwyczajnego zabrania ze świata na wzór Henocha (Rdz 5,24) i Eliasza (2 Krl 2,7-12) albo w sensie zmartwychwstania ciał ludzi sprawiedliwych (Iz 26,19; Dn 12,2).
Ps 49, 18 - Por. w NT: Mt 6,19; Mk 4,19; Mk 8,36; Łk 16,19-31.
Ps 49, 20 - Tj. musi zstąpić do Szeolu tak jak wszyscy jego przodkowie.
Ps 50, 1 - Ps 50 Psalm typu prorockiego, pochodzenia późniejszego.
Ps 50, 1 - Pan przybywa na sąd nad Izraelem (teofania) i wzywa całą ziemię na świadka swej sprawiedliwości (por. Iz 1,2). Zjawiska towarzyszące teofanii przypominają objawienie się Boga na Synaju (w. 3).
Ps 50, 5 - Zawieraniu przymierza towarzyszyło w starożytności semickiej składanie ofiary (por. Rdz 15,7-17; Jr 34,18). Podobnie przy zawieraniu przymierza synajskiego (Wj 24,5nn) złożono "ofiarę Przymierza". Psalm nawiązuje prawdopodobnie do liturgii odnowienia Przymierza.
Ps 50, 13 - Por. przypis do Ps 40[39],7. Bóg sprowadza do absurdu błędne oczekiwania składających ofiary, jakoby one same przez się były w stanie coś dodać Bogu lub skutecznie wpłynąć na Niego, uśmierzając gniew albo zjednując jego przychylność.
Ps 50, 16 - Krytyka religijności czysto zewnętrznej, bez odpowiednika w życiu (por. Iz 1,11-20; Jr 7,22n; Oz 6,6).
Ps 50, 21 - Tekst niepewny.
Ps 51, 1 - Ps 51 Indywidualna pieśń błagalna i pokutna.
Ps 51, 2 - Por. 2 Sm 12 [->2 Sm 12,1].
Ps 51, 6 - Grzesznik wyznaje, że Bóg karząc go za grzechy okazał się w pełni sprawiedliwym. O grzechu "przeciw Panu" zob. 2 Sm 12,13.
Ps 51, 7 - Już od najwcześniejszego okresu swego życia człowiek staje wobec złowieszczego wpływu grzechu (por. Ps 143[142],2; Rdz 8,21; Hi 14,4; Hi 15,14-15). Później wyrazi to NT w nauce o grzechu pierworodnym (Rz 5,12-21).
Ps 51, 8 - Darem Bożym jest umiejętność zgłębiania tajników własnej duszy.
Ps 51, 9 - Rytuał oczyszczenia z trądu (por. przypis do Ps 38[37],6nn) przewidywał pokropienia tego rodzaju (Kpł 14,3-9). O wybieleniu grzesznika "nad śnieg" zob. Iz 1,18.
Ps 51, 12 - Tylko stwórcze działanie Boże może spowodować wewnętrzne odnowienie grzesznika. Organem nowego życia będzie niewzruszony duch wykluczający wszelką chwiejność (por. Jr 24,7; Jr 31,33; Ez 11,19n; Ez 36,25nn).
Ps 51, 13 - Tutaj (por. także Iz 63,11) pochodzące od Boga źródło wszelkiego życia religijnego i moralnego w człowieku (por. w. 12 i 14).
Ps 51, 16 - Chodzi raczej o przedwczesną śmierć, której Psalmista obawia się jako kary za grzech, niż o aluzję do zbrodni popełnionej na Uriaszu (2 Sm 12,9).
Ps 51, 18 - Por. przypis do Ps 40[39],7 i do Ps 50[49],13.
Ps 51, 20 - Dwa ostatnie wiersze dodano w czasach Nehemiasza, gdy odbudowywano mury Jerozolimy po niewoli babilońskiej; dokończenie tej pracy uważa Psalmista za wyraz specjalnej łaski Bożej.
Ps 52, 1 - Ps 52 Indywidualna lamentacja (ww. 3-10) o motywach karcącej mowy prorockiej i dziękczynienia (w. 11).
Ps 52, 2 - Późniejsze wprowadzenie historyczne z 1 Sm 22,9-19.
Ps 52, 3 - Wg LXX; hebr.: "Niegodziwcze, łaska Boża (czuwa) o każdym czasie".
Ps 52, 9 - Por. Ps 18[17],32; Ps 95[94],1.
Ps 52, 10 - Jeszcze obecnie oliwki rosną na terenie byłego dziedzińca świątyni (dziś dziedzińca meczetu). O znaczeniu obrazu zob. Ps 92[91],13-14; Jr 11,16; Oz 14,7.
Ps 52, 11 - Tu tyle co objawienie.
Ps 53, 1 - Ps 53 Jest powtórzeniem Ps 14[13] [->Ps 14[13],1]. Zob. tam przypisy.
Ps 53, 6 - Wiersz ten zawiera tekst nieco odmienny niż Ps 14[13],5. "Doznali wstydu" wg LXX; hebr.: "możesz ich zawstydzić".
Ps 54, 1 - Ps 54 Indywidualna lamentacja.
Ps 54, 2 - Wprowadzenie historyczne, oparte na 1 Sm 23,19.
Ps 54, 5 - Tak za kilkoma rkp; hebr.: "cudzoziemcy".
Ps 54, 7 - Złorzeczenie przeciw wrogom częste w psalmach. Przewrotność religijno-moralna wrogów stawia ich również w przeciwieństwie do Boga i całego jego narodu. Dopiero w świetle pełnego objawienia NT Chrystus Pan nakazuje miłować nawet nieprzyjaciół (por. Mt 5,44).
Ps 55, 1 - Ps 55 Indywidualna lamentacja połączona z błaganiem.
Ps 55, 9 - Tłum. przypuszczalne.
Ps 55, 10 - Tekst skażony, tłum. przybliżone.
Ps 55, 11 - Por. podobną skargę w Jr 5,1; Jr 6,6; Jr 9,1-4.
Ps 55, 15 - Więź wynikająca ze wspólnego udziału w uroczystościach liturgicznych była uważana za szczególnie silną.
Ps 55, 16 - Zob. przypis do Ps 54[53],7 (nieprzyjaciel w w. 4 jest synonimem niegodziwca).
Ps 55, 19-21 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 56, 1 - Ps 56 Indywidualna lamentacja.
Ps 56, 1 - Domniemana sytuacja historyczna psalmu, zaczerpnięta z 1 Sm 21,11nn. O wskazówce muzycznej zob. przypis do Ps 46[45],1.
Ps 56, 3 - Tekst skażony, tłum. przybliżone. Inni tłum.: "Najwyższy" lub "wywyższają się nade mnie".
Ps 56, 5.12 - Dosł.: "ciało" jako wykładnik śmiertelności i przemijalności człowieka.
Ps 56, 8 - Tłum. przybliżone.
Ps 56, 9 - Ostatnie słowa stanowią typową glosę. Bóg wynagrodzi wszystkie cierpienia Psalmiście. Wyraża to piękny obraz zbierania łez żalu - niby drogocennej substancji - do bukłaka (por. Hi 14,17; Oz 13,12 o przechowywaniu pod pieczęcią grzechów), by je zachować do dnia obrachunku. Autor glosy natomiast nawiązuje (podobnie jak pierwsza część w.) do zwykłego obrazu "księgi Bożej", w której są spisane wszystkie dobre i złe czyny człowieka (por. Ps 109[108],14; Ne 13,14; Iz 65,6; Dn 7,10; Ml 3,16; Ap 20,12).
Ps 56, 14 - Zapewne glosa dodana później.
Ps 57, 1 - Ps 57 Indywidualna lamentacja.
Ps 57, 1 - Por. przypis do Ps 46[45],1. Sytuacja historyczna wg 1 Sm 24,4nn.
Ps 57, 5 - Por. przypis do Ps 17[16],12.
Ps 57, 6 - W lamentacjach występują często motywy hymnodyczne i inwokacje, mające zjednać skuteczną pomoc Bożą. Podobny charakter ma także zakończenie ww. 8-12.
Ps 57, 7 - Por. Ps 7,16; Ps 9,16; Ps 35[34],7-8.
Ps 58, 1 - Ps 58 Lamentacja utrzymana w tonie mów prorockich.
Ps 58, 2 - Dosł.: "bogowie" (por. Ps 82[81],1). Sędziowie i inni zwierzchnicy zastępują samego Boga. Możliwa jest też ironiczna aluzja do kananejskiej mitologii przekazywania władzy sądowniczej pomniejszym bóstwom, sprawującym tę funkcję nagannie. Nadużycia sędziów piętnują często prorocy: Iz 1,23; Iz 5,23; Jr 5,27-29; Am 5,7; Mi 3,11.
Ps 58, 4 - Aluzja do przewrotnych tradycji panujących w rodzinach, w których przekazywano urzędy dziedzicznie.
Ps 58, 6 - Por. Koh 10,11; Syr 12,13; Jr 8,17.
Ps 58, 7-10 - Zob. przypis do Ps 17[16],12; Ps 54[53],7.
Ps 58, 8 - Tekst popr.; por. także Mt 13,4.6.
Ps 58, 9 - Tłum. przypuszczalne.
Ps 58, 10 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne. W ww. 8-10 chodzi o zupełną zagładę przedstawioną w jaskrawych obrazach, dziś nie zawsze zrozumiałych.
Ps 58, 11 - W eschatologicznym obrachunku z nieprawością, rozumianym jako rzeź przewrotnych, dopatruje się Psalmista triumfu sprawiedliwości Bożej.
Ps 59, 1 - Ps 59 Indywidualna lamentacja.
Ps 59, 1 - Domniemana sytuacja historyczna zaczerpnięta z 1 Sm 19,11. O wskazówce muzycznej zob. przypis do Ps 46[45],1.
Ps 59, 3 - Semityzm ten oznacza zabójców.
Ps 59, 5 - Antropomorfizm porównujący brak skutecznej interwencji Bożej do jego snu (por. w. 6).
Ps 59, 6 - Por. Ps 2,1; Ps 25[24],3.
Ps 59, 7.15 - Psy są istotną plagą miast Bliskiego Wschodu. Dwukrotne porównanie przeciwników do psów podkreśla nieustanne ich zabiegi, pełne nienawiści i żądzy zysku.
Ps 59, 9 - Por. przypis do Ps 2,4.
Ps 59, 14 - Złorzeczenie, częste w psalmach; zob. przypis do Ps 54[53],7.
Ps 59, 16 - Wg przekł. staroż.; hebr.: "pozostają na noc".
Ps 59, 17 - Por. Ps 46[45],6 (z przypisem); Ps 90[89],14.
Ps 60, 1 - Ps 60 Zbiorowa lamentacja z pomyślną wyrocznią prorocką (w. 8-10).
Ps 60, 2 - Domniemana sytuacja historyczna w oparciu o 2 Sm 8 [->2 Sm 8,1]; 2 Sm 10,13.18. Tekst 2 Sm 8,13 mówi jednak o osiemnastu tysiącach.
Ps 60, 4 - Klęska narodowa (wygnanie w r. 586?) porównana jest do katastrofy trzęsienia ziemi (por. Iz 24,19).
Ps 60, 5 - "Pojenie" przez Boga jest synonimem kary (por. Ps 75[74],9; Iz 51,17; Ez 23,32nn).
Ps 60, 6 - Tego rodzaju znaki stawiano w czasie wojny, by wskazywały kierunek ucieczki do bezpiecznych, warownych miejsc (por. Jr 4,6).
Ps 60, 8 - Inni tłum.: "przyrzekł w swej świętości" (por. Am 4,2).
Ps 60, 9 - Wymienione w w.8 obszary wchodziły w skład państwa północnego. Wraz z obszarami zajordańskimi (Gilead i Manasses) wpadły one po r. 722 w ręce Asyrii. Podobną zapowiedź por. w Iz 11,13n; Bóg odbierze swą własność.
Ps 60, 10 - Symbol objęcia w posiadanie (por. Pwt 25,9; Rt 4,7: w nieco innym znaczeniu).
Ps 60, 11 - Chodzi o położoną na skalistej wyżynie stolicę Edomu - Bosrę. Edomici należeli do tradycyjnych nieprzyjaciół Izraela (por. Iz 34,5-15; Ez 25,12; Ez 35,1-15; Ab 0,15-18).
Ps 61, 1 - Ps 61 Indywidualna lamentacja.
Ps 61, 3 - Psalmista wzywa Boga z dalekiego kraju, podobnie jak w Ps 42[41],7; Ps 120[119],5n.
Ps 61, 5 - Por. Iz 31,5; Mt 23,27.
Ps 61, 7 - Por. Ps 21[20],5; Ps 72[71],5.17; 2 Krl 20,6. Po niewoli - sens mesjański (por. Jr 30,9).
Ps 62, 1 - Ps 62 Indywidualna pieśń ufności.
Ps 62, 4 - Sytuacja Psalmisty wydaje się beznadziejna, jest on bliski załamania się. Przeciwnicy jego pełni są zakłamania (w. 5 - por. Ps 55[54],22).
Ps 62, 10 - Nieprzyjaciele Psalmisty ("synowie ludzcy") są bezsilni w swych przewrotnych poczynaniach; wykazuje to próba ich postępowania na "wadze życia" (por. Hi 31,6; Dn 5,27: pogląd pochodzenia egipskiego). Podobne refleksje snują psalmy na temat wszystkich ludzi: Ps 39[38],7; Ps 78[77],39; Ps 144[143],4.
Ps 62, 13 - Por. Prz 24,12; Syr 16,12-14; Mt 16,27; Rz 2,6n; 1 Kor 3,13-15; 2 Tm 4,14; Ap 2,23; Ap 14,13; Ap 20,12n; Ap 22,12.
Ps 63, 1 - Ps 63 Indywidualna lamentacja, wskazująca na pewność wysłuchania prośby przez Boga i zawierająca dziękczynienie.
Ps 63, 1 - Por. 1 Sm 23,14 lub 1 Sm 24,2.
Ps 63, 2 - "Dusza" i "ciało" wyrażają w ST całego człowieka; całą swoją istotą tęskni on za Bogiem.
Ps 63, 6 - Tłuszcz jako symbol obfitości (Ps 36[35],9); przy składaniu ofiar przeznaczono go, jako najlepszą część, dla Boga (Kpł 7,23.25).
Ps 63, 8 - Tj. pod opieką Bożą w świątyni. "Skrzydła" nawiązują do cherubów ocieniających Arkę Przymierza (por. 1 Krl 8,6-7; Ps 17[16],8; Ps 36[35],8).
Ps 63, 11 - (63,10-11) Por. przypis do Ps 54[53],7.
Ps 63, 12 - Na króla przysięgano w Egipcie (Rdz 42,15-16), a także w Izraelu (1 Sm 17,55; 2 Sm 11,11; 2 Sm 15,21).
Ps 64, 1 - Ps 64 Indywidualna lamentacja z motywami dziękczynnymi (w. 10-11).
Ps 64, 4 - Por. Ps 7,13; Ps 57[56],5.
Ps 64, 7 - Refleksja typu mądrościowego (por. Jr 17,9).
Ps 64, 9 - Na znak szyderstwa z ich upadku (por. Ps 22[21],8; Ps 44[43],15; Jr 48,27).
Ps 65, 1 - Ps 65 Hymn dziękczynny.
Ps 65, 4 - (65,3-4) Tekst popr. Hebr.: "do Ciebie wszelkie ciało przychodzi - słowa nieprawości" - niezrozumiały.
Ps 65, 6 - "Sprawiedliwość" Bożą w ST wyraża się przede wszystkim w zbawczym działaniu wobec ludzi; "mórz" - inni popr.: "wysp" (por. Iz 66,19).
Ps 65, 8 - Stwórcza moc Boża przedstawiona na tle dawnych podań o walce żywiołów (por. Ps 46[45],3n z przypisem; Ps 89[88],10nn; Ps 93[92],3-4).
Ps 65, 9 - Krańce nieba rozumiane wg starożytnej kosmografii jako miejsca, z których słońce wschodzi i do których wraca, zachodząc (por. Ps 19[18],6n; Hi 38,12.17.19.24).
Ps 65, 10 - Deszcz, który Bóg zsyła z wód "górnych" (por. Rdz 1,7; Hi 38,25), jest warunkiem dobrego urodzaju; wraz z rosą uważano go (w. 13) za specjalne błogosławieństwo Boże.
Ps 65, 12 - Por. przypis do Ps 63[62],6. Bóg przedstawiony jest jako władca objeżdżający na rydwanie swój kraj i rozdzielający dary (opisane ww. 13-14).
Ps 66, 1 - Ps 66 Pieśń dziękczynna.
Ps 66, 6 - Zbawcza pomoc Boża na rzecz wędrujących Izraelitów (Wj 13,17-14,31; Joz 3,14-17) jest częstym tematem w psalmach (np. Ps 74[73],13nn; Ps 114[113],1-8).
Ps 66, 7 - Por. Ps 11[10],4; Ps 14[13],2; Ps 33[32],13nn; Ps 113[112],6.
Ps 66, 10 - Szereg obrazów z różnych dziedzin życia (przetapianie metalu, łowy, praca niewolnicza, traktowanie w czasie bitwy) przedstawia ciężkie próby ludu Bożego związane z niewolą babilońską; "deptać" - inni tłum.: "pozwoliłeś byle komu cwałować na czele nas". Ostatnie słowo wiersza 12 wg przekł. starożytnych.
Ps 66, 16 - Por. Ps 22[21],23n.
Ps 68, 1 - Ps 68 Hymn liturgiczny o motywach prorockich (ww. 12nn; 23nn). Tekst mocno skażony.
Ps 68, 2 - Por. Lb 10,35; Iz 33,3.
Ps 68, 5 - Por. Ps 18[17],10n; Ps 68[67],34; Pwt 33,26; Iz 19,1.
Ps 68, 7 - Tłum. przypuszczalne.
Ps 68, 9 - Tekst skażony, zawiera kilka dubletów (np. "przed Bogiem") oraz glosę "tj. Synaj", umieszczoną w hebr. po słowach "przed Bogiem" (dosł.: "przed obliczem Boga", które w ten sposób występuje dwukrotnie w tekście).
Ps 68, 10 - Por. przypis do Ps 65[64],10.
Ps 68, 12 - Tłum. przypuszczalne. Inni tłum.: "zwiastujących jest mnóstwo".
Ps 68, 13 - Aluzja do wojny z królami kananejskimi (Sdz 5,4-30), zakończonej zwycięstwem i bogatymi łupami ("srebro i złoto" - typowe łupy wojenne: Joz 22,8). "Gołębica" oznacza Izraela (por. Ps 74[73],19; Iz 60,8; Oz 7,11; Oz 11,11).
Ps 68, 14 - Aluzja do wojny z królami kananejskimi (Sdz 5,4-30), zakończonej zwycięstwem i bogatymi łupami ("srebro i złoto" - typowe łupy wojenne: Joz 22,8). "Gołębica" oznacza Izraela (por. Ps 74[73],19; Iz 60,8; Oz 7,11; Oz 11,11).
Ps 68, 15 - Góra położona w pobliżu Sychem (por. Sdz 9,48); pokrycie jej śniegiem (bardzo rzadkie!) pozostało w pamięci Izraela jako znak Boży.
Ps 68, 17 - Masyw Hauranu w górach Baszanu sięga 1800 m. Mimo to góra Syjon w Jerozolimie przewyższa go swą świetnością, bo mieszka na niej sam Bóg.
Ps 68, 18 - Aluzja do uroczystego wprowadzenia Arki Przymierza do świątyni (por. w. 25). Pan przedstawiony jest jako władca niebieski, wstępujący na tron w otoczeniu zastępów swego wojska (por. Ps 47[46],6). W. 19 przypomina może zdobycie Jebus, późniejszej Jerozolimy, przez Dawida: 2 Sm 5,6.
Ps 68, 22 - Obrazy zaczerpnięte z okrutnych walk zdobywczych w Kanaanie i z historii obu królestw (2 Krl 9,36; 2 Krl 10,11.17). Podkreślają one nieograniczoną władzę Boga, przed którą nikt nie może uciec; skruszy ona bezwzględnie wrogów Izraela.
Ps 68, 25-28 - Procesja obrzędowa, związana ze wspomnieniem wprowadzenia arki do świątyni. "Beniamin idzie na czele", gdyż Jerozolima leżała na jego obszarze. Wymienione dwa pokolenia północne - por. Sdz 5,18; 2 Krn 30,10n.
Ps 68, 28 - (68,25-28) Procesja obrzędowa, związana ze wspomnieniem wprowadzenia arki do świątyni. "Beniamin idzie na czele", gdyż Jerozolima leżała na jego obszarze. Wymienione dwa pokolenia północne - por. Sdz 5,18; 2 Krn 30,10n.
Ps 68, 31 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne. Zwierzęta symbolizują potęgę Egiptu (por. Ez 29,2n; Jr 46,20n) wraz z poddanymi mu narodami.
Ps 68, 32 - Por. Iz 18,7; Iz 19,21-25; So 3,10; Za 14,18n.
Ps 68, 34 - Por. przypis do Ps 65[64],12.
Ps 69, 1 - Ps 69 Indywidualna lamentacja, przechodząca w ww. 31nn w dziękczynienie.
Ps 69, 2 - Psalmista znajduje się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Por. Iz 8,8; Jr 38,6; Lm 3,54; Jon 2,6.
Ps 69, 5 - Słowa te stosuje J 15,25 do świata nienawidzącego Chrystusa i Jego zbawczego dzieła.
Ps 69, 10 - Słowa te przytacza J 2,17 w związku z wypędzeniem przez Jezusa przekupniów ze świątyni. Druga część w. cytuje Rz 15,3.
Ps 69, 12 - Pokutny.
Ps 69, 13 - Inni popr.: "i urągają mi pijący sycerę".
Ps 69, 16 - Sfera śmierci przedstawiona jako potwór stale gotowy do pochłonięcia nowych ofiar.
Ps 69, 22 - Dotkniętemu nieszczęściem lub smutkiem przynoszono chleb (np. 2 Sm 3,35; 2 Sm 12,17). Zamiast pożywienia wrogowie przynoszą mu truciznę, a zamiast orzeźwiającego napoju - wzmagający pragnienie ocet. Podobnie postępują nieprzyjaciele Jezusa pod krzyżem - Mk 15,36; J 19,29.
Ps 69, 23 - Por. Rz 11,9n (tekst o nieco różnym brzmieniu). Złorzeczenia utrzymane są w jaskrawych barwach wschodnich (ww. 23-29) i są obce chrześcijańskiemu duchowi miłości (por. przypis do Ps 54[53],7).
Ps 69, 29 - Por. np. Ps 56[55],9 (przypis); Iz 4,3; Dn 12,1; Ap 3,5; Ap 13,8; Ap 17,8.
Ps 69, 32 - O wyższości dziękczynienia nad ofiarami zob. przypis do Ps 40[39],7 i Ps 50[49],13.
Ps 69, 33 - Por. przypis do Ps 22[21],27.
Ps 70, 1 - Ps 70 Indywidualna lamentacja błagalna. Tekst psalmu znajduje się z niewielkimi zmianami w Ps 40[39],14-18.
Ps 70, 4 - Okrzyk radości nad nieszczęściem bliźniego (por. Ps 35[34],21.25; Ez 25,3; Ez 26,2).
Ps 71, 1 - Ps 71 Indywidualna lamentacja błagalna.
Ps 71, 2 - Zbawcza sprawiedliwość Boża, podobnie jak w w. 16.19 i 24 oraz w Ps 65[64],6 (z przypisem).
Ps 71, 7 - Przykładem cudownej opieki Bożej.
Ps 71, 15 - Słowa różnie poprawiane.
Ps 71, 20 - Bóg wybawia go z niebezpieczeństwa życia (por. w. 23).
Ps 72, 1 - Ps 72 Psalm królewski, rozumiany w okresie judaizmu i w NT w sensie mesjańskim.
Ps 72, 3 - Sprawiedliwe rządy Boga rozciągają się na całą naturę (por. Jl 2,23-24); podobnie będzie rządził Mesjasz (Iz 9,6; Jr 23,5; Jr 33,15), opiekun ubogich (Iz 11,4; So 3,12), przynosząc sprawiedliwość i pokój na ziemię (por. Iz 2,4; Iz 32,16n; Za 9,10).
Ps 72, 5 - Por. Ps 89[88],37n.
Ps 72, 6 - Por. Iz 45,8; Iz 61,11.
Ps 72, 8 - Mesjańska zapowiedź powszechnego królestwa Bożego (por. Za 9,10).
Ps 72, 9 - Oddając hołd poddańczy; por. Iz 49,23; Mi 7,17.
Ps 72, 10 - Szeba (w Afryce, w sąsiedztwie Etiopii?) - zob. Rdz 10,7; Iz 43,3; Iz 45,14; Saba (w płd. Arabii) - zob. 1 Krl 10,1nn; Iz 60,6.
Ps 72, 16 - "Łodygi" - hebr.: "mieszkańcy miast"; tekst po części skażony; tłum. przypuszczalne.
Ps 72, 17 - Błogosławieństwo udzielone przez Boga Abrahamowi (Rdz 12,3; Rdz 22,18).
Ps 72, 19 - Doksologia końcowa i konkluzja drugiej Księgi Psałterza.
Ps 73, 1 - Ps 73 Psalm pouczający o charakterze mądrościowym. Podobny temat poruszają: Ps 37[36] [->Ps 37[36],1]; Ps 49[48] [->Ps 49[48],1] oraz Jr 12,1n.
Ps 73, 1 - Tekst poprawiony. Co do treści por. Pwt 28,1-14.
Ps 73, 6 - Porównanie cnót lub wad do szat czy ozdób jest dość częste w Piśmie św. (Por. Iz 59,17; Iz 61,10; Kol 3,10; Ef 4,24).
Ps 73, 7 - Dosł.: "otyłości". W ST człowiek otyły (podobnie jak bogaty) jest synonimem grzesznika (por. w. 4 oraz 12).
Ps 73, 10 - Tłum. przybliżone; por. tłum. staroż.
Ps 73, 11 - W swoim przewrotnym postępowaniu nie liczą się z wszechwiedzą Bożą.
Ps 73, 15 - Tj. ludzi pobożnych i prostolinijnych.
Ps 73, 20 - Pomyślność przewrotnych jest pozorna i szybko przemija bez śladu niby sen.
Ps 73, 26 - Por. Ps 16[15],5 z przypisem.
Ps 73, 28 - Tłum. greckie dodaje jeszcze słowa: "w bramach Córy Syjońskiej" (por. Ps 9,15), których brak w hebr.
Ps 74, 1 - Ps 74 Lamentacja zbiorowa narodu izraelskiego.
Ps 74, 1 - Zob. przypis do Ps 23[22],1.
Ps 74, 2 - Lud Boży należy od początków swego istnienia do Pana, który wybrał go spośród wielu i wybawiał z kolejnych nieszczęść i przeciwności.
Ps 74, 4 - Tekst skażony, powtarza słowo "proporce", co jest prawdopodobnie omyłkowym powtórzeniem kopisty (dittografią).
Ps 74, 5 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 74, 6 - Tekst popr.; hebr.: "rzeźby".
Ps 74, 8 - Tłum. przybliżone.
Ps 74, 9 - W społeczności Bożej zabrakło autorytatywnego przedstawiciela Pana, który by przekazał Jego słowa i wolę (por. 1 Sm 3,1; Ez 7,26; Lm 2,9).
Ps 74, 11 - "Prawica" - symbol skutecznej interwencji zbawczej Boga; z przyczyn niewiadomych Psalmiście Bóg ją opóźnia.
Ps 74, 13 - Psalmista nawiązuje do zbawczej pomocy Boga przeciw wrogom Izraela (cudowne przejście przez Morze Czerwone, przez Jordan), używając tradycyjnych motywów legendarnych walki z morskimi potworami. O rzekach zob. także Ps 104[103],10. Por. Iz 51,9nn.
Ps 74, 16 - Por. Ps 104[103],19.
Ps 74, 19 - Tekst poprawiony. Por. Oz 7,11; Oz 11,11.
Ps 74, 20 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 75, 1 - Ps 75 Zbiorowa pieśń dziękczynna, skupiająca także inne motywy: wyrocznię Pana (w. 3-4), napomnienie typu prorockiego (w. 5-6).
Ps 75, 1 - Por. przypis do Ps 46[45],1.
Ps 75, 4 - Zob. Ps 18[17],8; Hi 9,6; Iz 24,18. Nawet gdyby zachwiały się wszelkie ustalone prawa świata, Bóg, ich twórca, będzie stał na straży porządku moralnego i sądził sprawiedliwie.
Ps 75, 6 - Tj. przeciw Bogu (por. Ps 73[72],9-12).
Ps 75, 9 - Znany obraz prorocki "gniewu" Pańskiego: por. np. Iz 51,17; Jr 25,15-29; Ez 23,31-34; Ab 0,16; Za 12,2; Ap 14,10.
Ps 76, 1 - Ps 76 Pieśń na cześć Syjonu, zbliżona do Ps 46[45] [->Ps 46[45],1] i Ps 48[47] [->Ps 48[47],1].
Ps 76, 3 - Dawna nazwa Jerozolimy (por. Rdz 14,18).
Ps 76, 4 - Por. Ps 46[45],10. Mowa o broni wrogów oblegających miasto (Iz 50,11). Nawiązanie do inwazji asyryjskiej z r. 701 (por. 2 Krl 19,35).
Ps 76, 5 - Por. Ps 104[103],2. Światło jest jedną z cech starotestamentalnej teofanii.
Ps 76, 10 - Pokorni i ubodzy są w ST synonimem pobożnych i jako tacy stanowią grupę ludzi uprzywilejowanych u Boga (por. też Ps 22[21],27 z przypisem); do nich skierowane są przede wszystkim obietnice mesjańskie w ST i w NT (por. np. Iz 61,1; So 2,3; Mt 5,3).
Ps 76, 11 - Tłum. przypuszczalne. Edom i Chamat wymienione są przykładowo jako narody południa i północy, które wszystkie będą składać hołd Bogu. Inni tłum. bez popr. tekstu: "gniew ludzi (= ciemięzców Izraela) oddaje Ci chwałę, resztą pozostałych po gniewie Ty się opaszesz" (por. Jr 13,11).
Ps 76, 12 - Imię Boga, jako pełnego majestatu Sędziego, który poniży wszystko to, co wyniosłe (w. 13 - por. Ps 75[74],8).
Ps 77, 1 - Ps 77 Indywidualna lamentacja, przechodząca w hymn (w. 12nn).
Ps 77, 5 - Tzn. sprowadzasz bezsenność. O niemożności mówienia zob. Ps 39[38],2n.
Ps 77, 11 - Por. przypis do Ps 74[73],11 Inni tłum.: "To mnie uspokaja, że działanie Najwyższego może się zmienić".
Ps 77, 14 - Mowa o bożkach pogańskich, pozbawionych wszelkiej mocy.
Ps 77, 16 - Tj. całego Izraela (por. Ps 81[80],5n).
Ps 77, 17-21 - Językiem tradycyjnych teofanii i podań o pradawnej walce żywiołów (por. Iz 51,9n; Ha 3,8nn) opisuje Psalmista zbawczą opiekę Bożą nad wędrującym Izraelem (por. Ps 18[17],8-16; Ps 114[113],3.5).
Ps 78, 1 - Ps 78 Psalm pouczający w oparciu o refleksję nad historią narodu i zbawczą pomocą Bożą. Styl deuteronomiczny.
Ps 78, 2 - Psalmista zamierza wydobyć pouczające wnioski z przejawów opieki Bożej nad biegiem historii narodu. Mt 13,35 odnosi ten wiersz do nauczania Chrystusa Pana w przypowieściach.
Ps 78, 10 - Antycypowana krytyka schizmy religijnej państwa północnego ("synowie Efraima"), które tym samym naruszyło Przymierze; autor wróci do tego tematu w w. 67.
Ps 78, 12 - Czyli Tanis (LXX).
Ps 78, 13 - Opis wędrówki na pustyni (por. Ps 105[104],39; Wj 14,1.21n; Wj 13,21).
Ps 78, 15 - Por. Ps 95[94],8n; Ps 105[104],41; Wj 17,6.
Ps 78, 18 - Por. Wj 16,3-8; Lb 11,4-15.
Ps 78, 21 - Prawdopodobnie dublet wiersza poprzedniego.
Ps 78, 24 - Wiersz przytoczony w mowie eucharystycznej Jezusa. Por. J 6,31-34.49-58.
Ps 78, 25 - Jako "mocarzy" podają Ps (np. Ps 103[102],20) istoty niebieskie; także Pan jest w Ps 132[131],2.5 (por. Iz 1,24; Iz 49,26) nazwany "mocarzem" (abir).
Ps 78, 27 - Por. Wj 16,13nn; Lb 11,31n.
Ps 78, 37 - Historię zbawienia znaczą grzechy i niewierność Izraela; karę Bożą za nie ogranicza Boże miłosierdzie, na które naród odpowiada znów niewiernością.
Ps 78, 39 - Ciało jest tu czynnikiem słabości człowieka i przemijalności (por. Ps 103[102],14-16; Ps Rdz 6,3; Iz 40,6-8).
Ps 78, 43 - Zob. przypis do Ps 78,12. Następne ww. 44-51 opisują plagi egipskie (Wj 7,8-12,31), przedstawione w nieco zmienionej formie i porządku niż w tradycji Wj.
Ps 78, 49 - Por. Wj 12,23, gdzie mowa jest o "niszczycielu".
Ps 78, 53 - Por. Wj 14,27nn.
Ps 78, 56 - Charakterystyka postępowania Izraelitów w okresie Sędziów.
Ps 78, 60 - Mówi o tym Jr 7,12; Jr 26,6.
Ps 78, 61 - Arkę Przymierza, która wpadła w ręce Filistynów w czasie jednej z potyczek (1 Sm 4,11).
Ps 78, 66 - Aluzja do nieszczęść, jakie spotkały Filistynów przetrzymujących Arkę: 1 Sm rozdz. 5 [->1 Sm 5,1].
Ps 79, 1 - Ps 79 Lamentacja zbiorowa, opłakująca zburzenie Jerozolimy.
Ps 79, 1 - Por. Ps 74[73],3n; Iz 63,18; Lm 1,10. Mowa o zdobyciu Jerozolimy w r. 587/586 przez Babilończyków.
Ps 79, 2 - Tekst przytacza 1 Mch 7,17.
Ps 79, 6 - Jr 10,25 przytacza dosłownie tę prośbę.
Ps 79, 10 - Pan jest "mścicielem krwi" (por. Lb 35,19).
Ps 79, 12 - Sąsiedzi Judy, Edom i Moab, nie tylko współdziałali z Babilończykami (por. Ps 137[136],7n), ale łupili za ich namową kraj: 2 Krl 24,2.
Ps 80, 1 - Ps 80 Zbiorowa lamentacja społeczności.
Ps 80, 1 - Por. przypis do Ps 46[45],1.
Ps 80, 2 - Por. Ps 23[22],1 z przypisem; Ps 78[77],52; Ps 79[78],13; Ps 95[94],7; Ps 100[99],3. O Jahwe zasiadającym "nad cherubami" - zob. 1 Sm 4,4; Ps 18[17],11; Ps 99[98],1.
Ps 80, 3 - Teofania ma przynieść zbawczą interwencję na rzecz uciśnionych lub nawet ujarzmionych pokoleń Izraela.
Ps 80, 4 - Antropomorfizm wyrażający przychylność i łaskę Jahwe (por. niżej w. 8 i 20; Lb 6,25).
Ps 80, 9-14 - Częste alegoryczne określenie Izraela (por. np. Iz 5,1-7; Jr 2,21; Jr 12,10; Oz 10,1).
Ps 80, 11 - Tj. najwyższe (por. Ps 104[103],16).
Ps 80, 12 - Królestwo Dawida sięgało terytorialnie i wpływami od Morza Śródziemnego aż po Eufrat (por. 1 Krl 5 [->1 Krl 5,1]).
Ps 80, 14 - Królestwo Izraela - winnica, niegdyś troskliwie otoczona murem (opieką Boga: por. Iz 5,5), została po zburzeniu tegoż przez Boga (Ps 89[88],41n) wydana na pastwę nieprzyjaciół.
Ps 80, 16 - Tłum. przypuszczalne. Drugi wiersz stanowi dublet wiersza 18b.
Ps 80, 18 - W pierwotnym znaczeniu chodzi o króla (księcia?) Dawidowego, nazywanego tak samo jak w późniejszym okresie apokaliptyczna postać Syna Człowieczego (Dn 7,13nn). NT używa tego określenia tylko o Jezusie jako Mesjaszu.
Ps 81, 1 - Ps 81 Psalm liturgiczny, utrzymany w tonie wyroczni prorockiej.
Ps 81, 4 - Pierwszy dzień miesiąca księżycowego był dniem świątecznym (Iz 1,13; Am 8,5).
Ps 81, 6 - Przekłady starożytne mają: "słyszał" (Józef).
Ps 81, 8 - Aluzja do teofanii u stóp góry Synaj (także Ps 18[17],12.14; Ps 77[76],19; Ps 104[103],7) i do Wj 17,1-7; Lb 20,2-13 (por. Ps 106[105],32).
Ps 81, 10 - Parafraza pierwszego przykazania Dekalogu (por. Wj 20,2n).
Ps 81, 12 - Por. Jr 7,24; Jr 11,8.
Ps 81, 17 - Tzn. Izraela. Wymienione produkty są symbolem dostatku. Por. Pwt 32,13 z przyp.; Iz 46,17n.
Ps 82, 1 - Ps 82 Psalm o charakterze karcącej mowy prorockiej.
Ps 82, 1 - W wizji prorockiej objawia się Bóg w otoczeniu dworu niebieskiego (Ps 8,6; Ps 29[28],1; Ps 58[57],2; Ps 89[88],6.8), określanego mianem "bogów", "synów Bożych" lub "istot niebieskich". Podobnymi tytułami określeni są dostojnicy i sędziowie (por. przypis do Ps 58[57],2).
Ps 82, 2 - Prorocy często karcą nadużycia przekupnych sędziów (Iz 1,23; Iz 3,14; Iz 5,23; Jr 5,28; Jr 21,12; Am 5,7; Mi 3,11; Za 7,9n).
Ps 82, 5 - Sąd nabiera wyraźnych cech eschatologicznych (por. w. 8).
Ps 82, 6 - Przytacza to Jezus w sporze z przeciwnikami (J 10,34nn). Por. Ez 28,11-19.
Ps 83, 1 - Ps 83 Lamentacja zbiorowa narodu izraelskiego.
Ps 83, 7 - Dziesięciu tradycyjnych wrogów Izraela. O Izmaelitach zob. Rdz 25,13-18, o Hagrytach - Rdz rozdz. 16 [->Rdz 16,1]; 1 Krn 5,10.19n; 1 Krn 11,38. Moabici i Ammonici (podobnie jak Edomici szczególnie nieprzyjaźni sąsiedzi) przedstawieni są pogardliwie w etiologicznym opowiadaniu Rdz 19,30-38 (zob. przypis) jako synowie Lota (w. 9), zrodzeni z kazirodztwa. Gebalici, szczep arabski, zamieszkiwali wzgórza na południe od Morza Martwego. Amalekici prowadzili życie wędrowne na pustyni między Półwyspem Synajskim a płd.-zach. Palestyną i byli spokrewnieni z Edomitami (Rdz 36,12; Pwt 25,17nn; Wj 17,8-16). Jako ostatni wymienieni są mieszkający nad brzegiem morza Filistyni, Fenicjanie, a nawet wielkie imperium mezopotamskie - Asyryjczycy.
Ps 83, 10 - Zwycięstwo Izraelitów pod dowództwem Baraka i Debory w pobliżu góry Tabor (Sdz 4,12-22). O klęsce Jabina, króla Chasor, zob. Sdz 4,2.23-24.
Ps 83, 11 - Inni popr.: "jak z Madianitami, którzy polegli pod En Charod, stali się..." opuszczając "Madianitom" w w. 10. O zwycięstwie tym wspomina Sdz 7,1-25. Obraz poległych, leżących jak nawóz na ziemi - zob. Jr 8,2; Jr 9,21.
Ps 83, 13 - Dosł.: "ziemię" lub "niwy".
Ps 83, 14 - Hebr.: Galgal oznacza okrągłe pozostałości z uschłych roślin ostowatych (Gundelia Tournefortii L.); miotane wiatrem były one plagą dla koni i ludzi. O plewach por. Iz 40,24; Jr 13,24.
Ps 83, 15 - Teofania zwiastująca sąd Boży.
Ps 83, 19 - Tzn. Bóg prawdziwy.
Ps 84, 1 - Ps 84 Hymn wysławiający wspaniałość Syjonu, pokrewny Ps 46[45] [->Ps 46[45],1], Ps 48[47] [->Ps 48[47],1] i Ps 76[75] [->Ps 76[75],1], śpiewany może przez pielgrzymów, zwłaszcza udających się na Święto Namiotów.
Ps 84, 3 - Psalmista tęskni całym swym jestestwem za świątynią Pańską.
Ps 84, 4 - Tekst poprawiony.
Ps 84, 6 - Tekst poprawiony; hebr.: "drogi pielgrzymów".
Ps 84, 7 - Położenie doliny Baka ("łez" lub "płaczu") bliżej nieznane; może chodzi o określenie symboliczne.
Ps 84, 8 - "Nad bogami" - zapewne później dodane. Znaczenie wyrażenia zob. w przypisie do Ps 82[81],1. Inni popr. "swojego", a "moc" oddają przez "szaniec" (= mur miejski), przez który idą naprzód pielgrzymi.
Ps 84, 10 - Tzn. króla lub arcykapłana, uważanego po niewoli za przywódcę narodu.
Ps 85, 1 - Ps 85 Psalm typu prorockiego, zawierający zbiorowe wyznanie ufności (2-4), lamentację (5-8) i obietnicę Bożą utrzymaną w tonie mesjańskim (9-14).
Ps 85, 2 - Wyrażenie to oznacza nie tylko przywrócenie dawnego stanu i powrót z niewoli babilońskiej, ale - pod wpływem proroków - także eschatologiczne odnowienie (por. Jr 29,14; Jr 30,3.18; Jr 31,23; Ez 16,53; Oz 6,11; Am 9,14; So 3,20, także Ps 14[13],7; Ps 53[52],7; Ps 126[125],4). Zakłada ono wewnętrzne nawrócenie i odpuszczenie grzechów (w. 3).
Ps 85, 4 - Por. Iz 54,8; Za 1,12-18.
Ps 85, 7 - W sensie pełnej egzystencji religijno-narodowej we własnym kraju.
Ps 85, 9 - Inni tłum.: "niech nie pozostają bez nadziei".
Ps 85, 10 - Chwała Pańska, która opuściła świątynię wraz z jej zniszczeniem przez Nabuchodonozora, zamieszka w nowej, odbudowanej świątyni (Ez 43,2-9; Ag 2,9), by objawić się wszystkim ludziom (por. Iz 40,5).
Ps 85, 11-14 - Perspektywa pomyślności okresu mesjańskiego przedstawiona za pomocą uosobionych przymiotów Bożych (jak w Ps 43[42],3; Iz 45,8; por. także Iz 9,1-6; Iz 11,4n). "Sprawiedliwość" - to wierność Boga dotrzymującego obietnic przymierza.
Ps 85, 13 - Obfity urodzaj jest w ST tradycyjnym przejawem okresu zbawienia (por. Iz 4,2; Jr 31,12nn; Oz 2,23n; Am 9,13).
Ps 85, 14 - Tekst popr.; hebr.: "i będzie uważać na drogę jego kroków". Por. Iz 58,8.
Ps 86, 1 - Ps 86 Indywidualna lamentacja.
Ps 86, 2 - "Życie" - tu i w w. 4 odpowiednik hebr. Nefesz (= pierwiastek życiodajny) tłumaczony także jako "dusza", "osoba" lub "ja".
Ps 86, 5 - Por. Wj 34,6; Lb 14,18. Por. niżej przyp. do w. 15.
Ps 86, 8 - Por. Ps 40[39],6; Ps 71[70],19; Ps 95[94],3; Ps 96[95],4. W porównaniu z Panem inni bogowie są niczym (w. 10).
Ps 86, 9 - Eschatologiczne nawrócenie wszystkich narodów (por. Ps 22[21],28nn; Ps 66[65],4; Iz 2,3-5; Iz 24,15n; także Ap 15,4).
Ps 86, 13 - Zbawcza interwencja Boża wyrwała Psalmistę ze sfery śmierci.
Ps 86, 15 - Por. Ps 103[102],8; Ps 145[144],8.
Ps 86, 16 - Jako rodowity Izraelita uważa się Psalmista za sługę całkowicie zależnego od Pana jak niewolnik. Por. Ps 116[115] [->Ps 116[115],1], Ps 15[14] [->Ps 15[14],1]; w NT: Mk 10,45; Łk 1,36; Flp 2,7; 2 Kor 8,9.
Ps 87, 1 - Ps 87 Hymn sławiący piękność Syjonu.
Ps 87, 4 - Syjon jest matką także dla Izraelitów rozproszonych wśród narodów obcych (głównie w Egipcie i Babilonii). Inni widzą tu prozelitów, pochodzących z wymienionych narodów.
Ps 87, 5 - Pierwsza część wiersza brzmi w LXX: "O Syjonie każdy powie «Matko!», bo każdy się na nim narodził". Por. Ga 4,26; Ef 5,22-33; Hbr 12,22n.
Ps 87, 7 - Tekst zapewne skażony; tłum. przypuszczalne. Por. Ps 36[35],10; Iz 12,3; Jr 2,13; Ez 47,1-12; Jl 4,18; Za 14,8; Ap 22,17.
Ps 88, 1 - Ps 88 Lamentacja indywidualna.
Ps 88, 1 - Zob. przypis do Ps 46[45],1.
Ps 88, 2 - Tekst poprawiony.
Ps 88, 5 - Psalmista jest bliski śmierci (por. w. 6-7).
Ps 88, 6 - Tekst niepewny; tłum. przypuszczalne. Władza Boga rozciąga się także nad krainą zmarłych (Ps 139[138],8; Hi 26,6; Am 9,2), choć kontakt ich z Nim wydaje się znacznie rozluźniony (w. 11-13 - por. Ps 6,6; Ps 115[113],17; Iz 38,18n), podobnie zresztą jak ze światem żywych.
Ps 88, 8 - Por. Ps 42[41],8.
Ps 88, 9 - Por. np. w. 19 i Ps 31[30],12; Hi 19,13; Jr 11,18nn; Jr 12,6. Być może Psalmista jest chory na trąd (Kpł 13,46).
Ps 88, 11 - Zob. przypis do w. 6. Psalmista nie zna jeszcze prawdy o zmartwychwstaniu ciał (Dn 12,2n), powszechnej w późnym judaizmie i NT.
Ps 88, 16 - Tzn. od wieku dziecięcego (= zawsze) ciążył nade mną gniew Pański, zbliżając mnie często do sfery śmierci.
Ps 89, 1 - Ps 89 Psalm złożony z hymnu (2-19), wyroczni dla domu Dawida (20-38) i lamentacji nad upadkiem królestwa Dawidowego.
Ps 89, 3 - Popr. wg LXX; hebr.: "Bo powiedziałem: Na wieki zostanie ugruntowana łaskawość; niebiosa - utrwalasz w nich swą wierność".
Ps 89, 5 - Por. Ps 45[44],7; Ps 61[60],8; 2 Sm 7,13.16.
Ps 89, 7 - Por. Ps 86[85],8.10; o znaczeniu wyrażenia "synowie Boży" zob. przypis do Ps 82[81],1.
Ps 89, 10 - Zob. Ps 46[45],3n.
Ps 89, 12 - Zob. Ps 24[23],1n.
Ps 89, 15 - Por. Ps 85[84],11nn; Ps 97[96],2.
Ps 89, 18 - Dosł.: "róg".
Ps 89, 20 - Proroctwo Natana 2 Sm rozdz. 7 [->2 Sm 7,1] i dalsze zapowiedzi pomyślne dla dynastii Dawida (por. także Ps 72[71] [->Ps
Ps 89, 27 - Por. Ps 2,7; Pwt 32,15; 2 Sm 7,14.
Ps 89, 28 - Chrystus nosi ten tytuł w Rz 8,29; Kol 1,15-18; Hbr 1,6; Ap 1,5 (cytat tego Ps).
Ps 89, 37 - Por. Ps 72[71],5-7. Pełna realizacja dopiero w Chrystusie: Łk 1,32n; Rz 1,3n; Ap 1,15.
Ps 89, 44 - Tekst popr.; hebr.: "skała"; podobnie w w. 45, tłum. przybliżone.
Ps 89, 46 - Może aluzja do Jozjasza (2 Krl 22,1.9) lub Jechoniasza (2 Krl 24,8.12).
Ps 89, 48 - Tekst skażony; tłum. przypuszczalne.
Ps 89, 53 - Doksologia zamykająca całą III Księgę Ps.
Ps 90, 1 - Ps 90 Lamentacja zbiorowa z pewnymi elementami hymnodycznymi (1-4).
Ps 90, 2 - Nawiązujący do dawnych podań, poetycki sposób opisu powstawania świata (podobnie Hi 38,8; o morzu!). Tylko Bóg był sprawcą i świadkiem tego wydarzenia: Hi 38,8-38; por. Prz 8,25.
Ps 90, 3 - Człowiek, ukształtowany z prochu (Rdz 3,19), zostaje obrócony przez Boga w tenże proch (Ps 103[102],14; Ps 104[103],29; Ps 146[145],4; Hi 38,8-38; Koh 12,7). Wieczność Boga i doczesność człowieka są niewspółmierne (por. 2 P 3,8).
Ps 90, 5 - Tłum. przypuszczalne. Roślinność, pokrywająca wczesną wiosną pustynne tereny Judei, usycha po bardzo krótkim czasie pod wpływem gorącego wiatru wschodniego (chamsin) : Ps 102[101],12; Ps 103[102],15-16; Hi 14,1-2; Syr 14,18; Iz 40,6n.
Ps 90, 8 - Refleksje podobnego typu jak Rdz 6,3; decydującym czynnikiem krótkości i znikomości życia ludzkiego jest grzech. Stanowi to dość częsty temat sentencji mądrościowych, np. Prz 10,27; Syr 18,8-9; obszerniej Koh 12,1-7. Gniew Boży - stały u proroków obraz sprawiedliwości karzącej.
Ps 90, 11 - Tekst popr.; hebr.: "a jaka bojaźń przed Tobą, taki gniew".
Ps 91, 1 - Ps 91 Psalm dydaktyczny, pochodzący z kół mądrościowych. W wolnym przekładzie Jana Kochanowskiego znany jako popularna pieśń religijna: "Kto się w opiekę".
Ps 91, 3 - Hebr. ma wokalizację słowa "zaraza", o której jednak mówi dopiero w. 6. "Zgubne słowo" - to kłamliwe oskarżenie (por. Ps 5,10; Ps 38[37],13).
Ps 91, 6 - Por. Wj 12,29; 2 Krl 19,35; Jr 15,8.
Ps 91, 11 - Bóg strzeże swoich wybranych przez aniołów, by nie dopuścić ich do upadku (Prz 3,23). Na tekst ten powołuje się szatan podczas kuszenia Jezusa (w. 11-12; Mt 4,6).
Ps 92, 1 - Ps 92 Hymn z motywami dziękczynienia.
Ps 92, 9 - Tłum. przybliżone.
Ps 92, 11 - Namaszczenia olejkiem, praktykowane często na Wschodzie, stanowiły akt czci; tutaj może chodzić o symbol świątecznej radości (por. Ps 23[22],5; Ps 45[44],8).
Ps 92, 12 - "Nieprzyjaciół" - wg przekł. starożytnych. Środkowy wiersz jest zapewne późniejszym uzupełnieniem, zbędnym rzeczowo i metrycznie.
Ps 92, 13 - Por. Ps 1,3. Palmy i cedry oznaczają się tak wysokością, jak długowiecznością: ww. 14-16.
Ps 92, 14 - Por. Łk 2,25-38.
Ps 93, 1 - Ps 93 Hymn na cześć Pana-Króla (por. Ps 97[96],1; Ps 99[98],1).
Ps 93, 2 - Uzupełniono wg Targumu.
Ps 93, 4 - Por. Ps 18[17],5; Ps 46[45],3n; Hi 7,12.
Ps 94, 1 - Ps 94 Lamentacja zbiorowa (1-7) i indywidualna (16-23) z akcentami dydaktycznymi (8-11).
Ps 94, 1 - Bóg jest nazwany "mścicielem", ponieważ On wyda ostateczny wyrok na nieprawość. W tym celu błaga Psalmista Pana o teofanię, motyw częsty w Ps.
Ps 94, 6 - Uciskają ludzi bezbronnych i dlatego otaczanych przez Pana specjalną opieką Prawa (Wj 22,21nn; Pwt 24,17-22). Por. Iz 1,23; Iz 3,14n.
Ps 94, 7 - Por. Ps 10,4.11 (= Ps 9,25.32).
Ps 94, 11 - Św. Paweł w 1 Kor 3,20 stosuje to do oceny mądrości czysto ludzkiej.
Ps 94, 15 - Wyrok Boży zmierzający zawsze ku zbawieniu Jego ludu; jego wykładnikiem jest sprawiedliwość.
Ps 94, 17 - Tzn. dostałbym się w sferę śmierci. "Krajem milczenia" jest Szeol.
Ps 94, 20 - Tłum. przybliżone. Krytyka niesprawiedliwych praktyk sądowniczych (zob. w. 21).
Ps 95, 1 - Ps 95 Hymn z napomnieniem prorockim (w. 7bnn), śpiewany zapewne po wejściu wiernych na teren świątyni.
Ps 95, 1 - Por. Ps 89[88],27.
Ps 95, 3 - Zob. Ps 82[81],1; Ps 86[85],8 z przypisem; Ps 96[95],4.
Ps 95, 7 - Por. przypis do Ps 23[22],1.
Ps 95, 8 - Por. Wj 17,1-7; Lb 20,1-11; Pwt 6,16.
Ps 95, 10 - Tekst uzupełniony wg przekł. starożytnych.
Ps 95, 11 - Tj. do ziemi obietnic, do Kanaanu. Nikt z buntowniczego narodu, który opuścił Egipt (z wyjątkiem Kaleba i Jozuego), tam nie wszedł; weszło zaś pokolenie zrodzone wśród trudów wędrówki na pustyni (por. Lb 14,22-24.29-35).
Ps 96, 1 - Ps 96 Hymn na cześć Pana-Króla.
Ps 96, 1 - Por. Iz 42,10nn.
Ps 96, 4 - Por. Ps 86[85],8 z przypisem.
Ps 96, 6 - Por. Ps 89[88],15.
Ps 96, 9 - Tłum. przypuszczalne (por. 2 Krn 20,21). Wg podobnego tekstu ugaryckiego możliwe jest także znaczenie: "w Jego świętym objawieniu się" (teofanii: por. w. 13 i paralelizm). LXX rozumie to określenie o dziedzińcu świątyni.
Ps 96, 10 - Por. Ps 93[92],1.
Ps 96, 13 - Eschatologiczna teofania Pana na powszechny sąd (por. Iz 40,10; Iz 59,19-20; Iz 60,1; Iz 62,11).
Ps 97, 1 - Ps 97 Hymn na cześć Pana-Króla.
Ps 97, 1 - Cały świat ma brać udział w tej radości (por. Ps 96[95],1).
Ps 97, 2 - Zasadami eschatologicznego królestwa Bożego są, podobnie jak w Ps 89[88],15, sprawiedliwość i prawo.
Ps 97, 3-6 - Częste w Ps obrazy opisujące teofanię Boga (por. np. Ps 18[17],9; Ps 50[49],3; Ps 68[67],3).
Ps 97, 7 - Zob. przypis do Ps 86[85],8.
Ps 97, 8 - Tj. miasta judzkie.
Ps 97, 11 - Wg przekł. starożytnych; hebr.: "jest rozsiane".
Ps 98, 1 - Ps 98 Hymn na cześć Pana-Króla.
Ps 98, 1 - Por. Ps 96[95],1n.
Ps 98, 7 - Radość eschatologiczna (Ps 97[96],1) udziela się całej naturze (por. także Ps 96[95],11; Iz 55,12).
Ps 98, 9 - Niemal dosłowne powtórzenie Ps 96[95],13. Por. Ap 15,3.
Ps 99, 1 - Ps 99 Hymn na cześć Pana-Króla; w. 5 i 9 stanowią refren.
Ps 99, 1 - Por. Ps 18[17],11; Ps 80[79],2; 1 Sm 4,4.
Ps 99, 2 - Por. Iz 12,6; Iz 24,23.
Ps 99, 5 - Czyli na Syjonie, który w ten sposób określają także Iz 66,1; Mt 5,35. Szczególnie chodzi jednak o Arkę Przymierza w świątyni Salomona (por. Ps 132[131],7; 1 Krn 28,2).
Ps 99, 7 - Aluzja do wędrówki Izraelitów na pustyni.
Ps 100, 1 - Ps 100 Hymn wykonywany chóralnie w czasie liturgii świątynnej ST.
Ps 100, 3 - "Bogiem" jest tylko Jahwe - por. 1 Krl 18,39; "pastwiska" - por. Ps 95[94],7 oraz Ps 23[22],17 (przyp.).
Ps 100, 5 - Por. Ps 106[105],1; Ps 107[106],1; Ps 118[117],1; Jr 33,11.
Ps 101, 1 - Ps 101 Psalm typu mądrościowego, odzwierciedlający idealną postać monarchy teokratycznego. Por. Iz 9,6; Iz 11,1-5.
Ps 101, 1 - Także Mt 23,23 podaje sprawiedliwość i łaskawość jako ideał pobożnego życia, przekreślany przez obłudę faryzeuszów.
Ps 101, 2 - Wyraz tęsknoty za mającym przyjść Mesjaszem (Mt 11,3; J 4,25). Inni popr.: "niech przyjdzie do mnie wierność".
Ps 101, 3 - Por. Prz 11,19n.
Ps 101, 5 - Idealny król winien zwalczać bezwzględnie oszczerstwo i pychę.
Ps 101, 8 - W Jerozolimie.
Ps 103, 1 - Ps 103 Hymn dziękczynny.
Ps 103, 5 - "Twoje dni" - tekst popr.; hebr.: "twoją ozdobę"; "odnawia się młodość... jak orła" - tekst różnie wyjaśniany. Widziano tu aluzję do podań o feniksie i o życiu orłów. Raczej nawiązuje autor do Iz 40,31, gdzie się podkreśla niewyczerpane na pozór siły skrzydeł tego ptaka jako symbol młodości.
Ps 103, 8 - Por. Ps 86[85],15; Ps 145[144],8; Wj 34,6n.
Ps 103, 9 - Tj. nie dochodzi bezwzględnie swych praw (por. Iz 57,16).
Ps 103, 14 - Zob. Ps 90[89],3-12 z przypisami. W. 15 brzmi dosł. w hebr.: "Człowiek...? Dni jego są jak trawa!"
Ps 103, 19 - Por. Ps 22[21],29; Iz 66,1; Dn 7,9n.
Ps 103, 20 - Zapewne glosa.
Ps 104, 1 - Ps 104 Indywidualny hymn pochwalny.
Ps 104, 2 - Por. Iz 60,19; 1 Tm 6,16.
Ps 104, 3 - Kosmografia semicka (Rdz 1,7). Także w Ps 29[28],10 Bóg "zasiada" nad wodami. O Panu "cwałującym na obłokach" zob. Ps 68[67],5.
Ps 104, 4 - Hbr 1,7 stosuje to do aniołów. "Ogień i płomienie" - tekst popr. Możliwe także jest tłum.: "płonący ogień" lub "płomienie ogniste".
Ps 104, 6 - W czasie potopu: Rdz 7,20.
Ps 104, 9 - Por. Rdz 9,11-15; Hi 38,8-11; Jr 5,22.
Ps 104, 13 - Zob. przypis do Ps 33[32],7.
Ps 104, 15 - Namaszczanie twarzy oliwą praktykowano m.in. jako wyraz świątecznej radości (Ps 23[22],5; Ps 45[44],8).
Ps 104, 16 - Tzn. najwyższe i najpotężniejsze.
Ps 104, 17 - Inni popr.: "na wierzchołkach".
Ps 104, 18 - Chodzi o gatunek borsuka skalnego lub nawet koziorożca, a nie o świstaka żyjącego w Alpach i Tatrach.
Ps 104, 19 - Izraelici posługiwali się przede wszystkim kalendarzem księżycowym, stąd księżyc wymieniony jest na pierwszym miejscu.
Ps 104, 28 - Bóg jest Panem i stwórcą życia na ziemi. On daje wszystkim istotom życiodajne tchnienie; dopóki podtrzymuje je i syci swoimi dobrami - żyją, w przeciwnym wypadku umierają i wracają do ziemi (Hi 34,14n). Czynnikiem stwórczym i odnawiającym wszystko jest Duch Boży (Rdz 1,2; Rdz 2,7; Koh 12,7).
Ps 104, 32 - Chodzi może o pożar lasu (od pioruna) lub wybuch wulkanu. Por. także Ps 144[143],5.
Ps 104, 35 - Tłum. greckie umieszcza Alleluja na początku Ps 105[104] [->Ps
Ps 105, 1 - Ps 105 Hymn oparty na refleksjach nad zbawczą historią narodu. Por. Ps 78[77] [->Ps 78[77],1].
Ps 105, 4 - Zwykle o uczęszczaniu do świątyni, ale także ogólniej o oddawaniu czci Bogu.
Ps 105, 9 - Por. Rdz 15,3-5.
Ps 105, 14 - Por. Rdz 12,10-20; Rdz 20,1-18; Rdz 26,1-11 (opowiadania o bardzo podobnych motywach).
Ps 105, 16-23 - Tradycja biblijna o sprzedaniu Józefa do Egiptu (Rdz 37,28), który, ciesząc się specjalną opieką Bożą, uratował swą rodzinę w czasach głodu (Rdz 41,54-57; Rdz 42,25; Rdz 44,1nn; Rdz 45,5). Dzięki niemu cała rodzina przeniosła się do Egiptu, tworząc później naród izraelski. Por. także Dz 7,9-15.
Ps 105, 27-37 - Opis plag egipskich (por. Ps 78[77],43-51) w nieco innej kolejności niż w Wj 7,14-12,30. Niektóre plagi psalm pomija. Wiersz 37 wreszcie opisuje samo cudowne wyjście z Egiptu (Wj 11,2n; Wj 12,31-36).
Ps 105, 27 - Tekst poprawiony.
Ps 105, 28 - Tekst poprawiony.
Ps 105, 39 - Cuda Boże w czasie wędrówki na pustyni (Wj 13,21n; Wj 14,9; Wj 16,13nn; Wj 17,6; Lb 20,7-11). Por. Ps 78[77],14nn.25-29.
Ps 105, 44 - Dosł.: "trudem".
Ps 106, 1 - Ps 106 Podobnie jak poprzedni, psalm ten zawiera refleksje nad zbawczą historią narodu z podkreśleniem jednak jego niewdzięczności (por. także Ps 78[77] [->Ps 78[77],1] oraz Ps 136[135] [->Ps 136[135],1]).
Ps 106, 1 - Por. Ps 100[99],5; Ps 107[106],1; Ps 118[117],1; Jr 33,11.
Ps 106, 4 - 1 os. l. mnogiej wg przekładów starożytnych; hebr. ma 2 os. 1. pojedynczej ("pamiętaj o mnie" itd.); cały psalm jednak ma charakter kolektywny.
Ps 106, 6 - Zbiorowe wyznanie grzechów społeczności (por. 1 Krl 8,47; Lm 1,18; Lm 3,40nn; Dn 9,5-19).
Ps 106, 7-11 - Por. Ps 78[77],17. O cudzie nad Morzem Czerwonym opowiada Wj 14,21-31; Wj 15,4-7.
Ps 106, 14 - Wj 16,2-15; Lb 11,4-6.18-23.31nn.
Ps 106, 16 - Bunt przeciw Mojżeszowi i Aaronowi pod wodzą Koracha (Lb 16 [->Lb 16,1]). Psalm wymienia jedynie dwóch innych sprawców, zapewne z uwagi na potomków Koracha, sprawujących dziedzicznie urząd śpiewaków w świątyni. Aaron nazwany jest "świętym" (w. 16) ze względu na sprawowaną funkcję kapłańską (Kpł 21,6-8).
Ps 106, 19 - Por. Wj 32,4.8; Pwt 9,12.16. Złoty cielec był zapewne pokryty złotem (Iz 30,22). Możliwe, iż był on odlany z samego złota (Wj 32,4), choć tego rodzaju posągi sporządzano raczej rzadko. Por. Jr 2,11; Rz 1,23 (cytat!).
Ps 106, 23 - Por. Wj 32,11-17; Pwt 9,25-29.
Ps 106, 24 - Por. Lb 13,25-14,4.
Ps 106, 26 - Antropomorfizm częsty w ST, oznaczający bezwzględne wypełnienie groźby, które poręcza majestat Boży (Lb 14,11n).
Ps 106, 28 - Epizod bałwochwalstwa uprawianego w pobliżu góry Peor, w Moabie, na cześć Baala (Lb rozdz. 25 [->Lb 25,1] - por. Lb 23,28), uważany (Oz 9,10) za początek niewierności Izraela w Zajordaniu. W przeciwieństwie do Boga żywego (Jr 10,10), bożki pogańskie są martwe ("umarłe").
Ps 106, 30 - Jeden z kapłanów, syn Eleazara, wnuk Aarona (por. Lb 25,7).
Ps 106, 32 - Por. Ps 95[94],8n; Wj 17,1-7; Lb 20,2-13.
Ps 106, 37 - Ofiary składane z dzieci (m.in. na cześć Molocha w Tofet w Dolinie Synów Hinnoma w Jerozolimie) przejęli Izraelici z otoczenia kananejskiego (por. Kpł 18,21; Pwt 12,31; Jr 7,31; Jr 19,5). Obcy bogowie nazwani są tu "złymi duchami" (dokładniejsze znaczenie terminu sadim nie jest znane). Dwa środkowe wiersze w w. 38 stanowią zbędną glosę, zresztą błędna w tym miejscu, bo tu chodzi o zabójstwa w wyniku niesprawiedliwych wyroków sądowych (Iz 1,15n; Jr 22,3.13; Mi 3,2n).
Ps 106, 38 - Ofiary składane z dzieci (m.in. na cześć Molocha w Tofet w Dolinie Synów Hinnoma w Jerozolimie) przejęli Izraelici z otoczenia kananejskiego (por. Kpł 18,21; Pwt 12,31; Jr 7,31; Jr 19,5). Obcy bogowie nazwani są tu "złymi duchami" (dokładniejsze znaczenie terminu sadim nie jest znane). Dwa środkowe wiersze w w. 38 stanowią zbędną glosę, zresztą błędna w tym miejscu, bo tu chodzi o zabójstwa w wyniku niesprawiedliwych wyroków sądowych (Iz 1,15n; Jr 22,3.13; Mi 3,2n).
Ps 106, 43 - Tekst popr.: hebr.: "swym planom".
Ps 106, 46 - Aluzja do zakończenia niewoli babilońskiej (2 Krn 36,22n; Ezd 1,1-4).
Ps 106, 47 - Tekst zakłada społeczność izraelską przebywającą w niewoli lub w rozproszeniu.
Ps 106, 48 - Doksologia czwartej księgi Psałterza wraz ze starożytną wskazówką liturgiczną.
Ps 107, 1 - Ps 107 Hymn dziękczynny prawdopodobnie pochodzenia liturgicznego (1-32), z zakończeniem dydaktycznym (33-43).
Ps 107, 1 - Zob. Ps 100[99],5 z przypisem.
Ps 107, 2 - Chodzi o wybawionych z niewoli babilońskiej (Iz 62,12) albo o uwolnionych przez Boga z aktualnych przeciwności i nieszczęść. W. 3 sugeruje znaczenie eschatologicznego zgromadzenia całego Izraela z diaspory.
Ps 107, 9 - Por. "Magnificat" (Łk 1,53).
Ps 107, 10 - Wykroczenia przeciw Prawu Bożemu karane były niekiedy więzieniem (jeśli nie podlegały karze śmierci - por. Kpł 24,12; Lb 15,12). Winnych umieszczano w specjalnym budynku (2 Sm 20,3), częściej zaś w nieużywanej cysternie (Jr 38,6; Za 9,11). Tutaj jednak uwięzienie przedstawia raczej obrazowo niewolę babilońską (por. Iz 42,22), gdzie zresztą niektórzy z uprowadzonych trzymani byli także w więzieniu lub pod strażą. Z tej niewoli Pan wybawił uprowadzonych.
Ps 107, 16 - Por. Iz 45,2.
Ps 107, 17 - W ST grzech i choroba pozostają w ścisłym związku. Ma ona przedstawiać naocznie i niemal dotykalnie złowrogie skutki grzechu (por. Ps 32[31],1-5; Ps 38[37],3-9; Ps 39[38],12). Sens przenośny choroby - por. Iz 1,5n; Lm 1,13n.
Ps 107, 20 - Tekst popr. (por. też Ps 147,15[4]; Iz 55,11).
Ps 107, 23 - Do wdzięczności i dziękczynienia zobowiązani są przede wszystkim podróżni na morzu, uważanym za specjalnie niebezpieczne.
Ps 107, 29 - Por. Ps 65[64],8; Ps 89[88],10; Jon 1,4-15; Mt 8,26 par.
Ps 107, 33-43 - Ta hymnodyczna część psalmu opracowuje motywy zaczerpnięte z Iz (rozdz. 40-55 [->Iz 40,1]) i odzwierciedla sytuację grupy żydowskiej po powrocie z niewoli babilońskiej.
Ps 107, 40 - Por. Hi 12,21-24.
Ps 108, 1 - Ps 108 Psalm złożony z Ps 57[56],8-12 (ww. 2-6) oraz Ps 60[59],7-14
(ww. 7-14) skupia różne elementy literackie: dziękczynienie (2-6),
wyrocznię (8-10), lamentację (7.11-14). W niektórych miejscach
poprawiono tekst wg Ps 57[56] [->Ps 57[56],1] i Ps 60[59] [->Ps
Ps 109, 1 - Ps 109 Lamentacja indywidualna z obszernym działem złorzeczeń (6-20), o których zob. przyp. do Ps 54[53],7.
Ps 109, 4 - Sytuacja Psalmisty podobna jest do Ps 35[34],12-13, szczególnie zaś do Jr 18,20.
Ps 109, 6 - Hebr. określenie oskarżyciela (satan) przyjęło się później jako imię własne nieprzyjaciela rodu ludzkiego, szatana (por. Hi 1,6). W sądzie oskarżyciel stawał po prawej stronie oskarżonego.
Ps 109, 8 - Por. Dz 1,20 (cytat wraz z Ps 69[68],26).
Ps 109, 9 - Wiele motywów złorzeczeń występuje w Jr 18,20-23 (por. w. 4.9.10.14).
Ps 109, 14 - Nie odpuszczona wina (ta, którą Pan "pamięta") ciążyła nie tylko na bezpośrednim winowajcy, ale i na następnych jego potomkach (por. Wj 20,5), wg zasad odpowiedzialności i solidarności zbiorowej; później zwalczają ten punkt widzenia prorocy, podkreślając odpowiedzialność osobistą (Jr 31,29n; Ez 18,1-32). Tutaj (w. 15a) Psalmista personifikuje niemal winę, przedstawiając ją jako stojącą i stale oskarżającą grzesznika przed Panem (por. w. 17nn).
Ps 109, 15 - Tekst popr. wg przekł. starożytnych; hebr.: "ich (pamięć)" (por. jednak w. 16nn).
Ps 109, 18 - To złorzeczenie nawiązuje do ordaliów, czyli sądu Bożego, praktykowanego wobec mężatek podejrzanych o wiarołomstwo; pojono je "gorzką wodą" (por. Lb 5,11-31).
Ps 109, 19 - Zob. przypis do Ps 73[72],6. Przekleństwo ma przylgnąć do niego całkowicie, tak jak szata do ciała (także w. 29).
Ps 109, 23 - Por. Ps 102[101],12.
Ps 109, 24 - Tj. z wycieńczenia.
Ps 110, 1 - Ps 110 Psalm królewski o charakterze mesjańskim.
Ps 110, 1 - Psalm zapowiada zajęcie zaszczytnego miejsca po prawicy Ojca przez Chrystusa zmartwychwstałego (Dz 2,34n; Rz 8,34; Hbr 10,12n; 1 P 3,22). Jezus stosuje ten wiersz do siebie, podkreślając swą godność boską i mesjańską (Mt 22,44); przewyższa ona godność nie tylko jakiegokolwiek króla ziemskiego, ale i aniołów (Hbr 1,13). Podnóżki przy tronach były używane na Wschodzie (np. w Egipcie) i przedstawiały niekiedy wizerunki najbardziej znienawidzonych nieprzyjaciół (por. także Ps 89[88],11; Joz 10,24; Iz 51,23).
Ps 110, 2 - Boski król będzie panował na nowym, odrodzonym Syjonie, zwyciężając otaczających go nieprzyjaciół (
Ps 110, 3 - Tekst wiersza skażony (hebr. dosł: "Twój naród jest ochoczy (?) w dniu twej potęgi w świętej ozdobie, z łona brzasku już rosa twego dziecięctwa jest Twoja") i niezrozumiały w tradycyjnej postaci. Proponowane brzmienie stanowi próbę odtworzenia myśli autora na podstawie przekł. starożytnych i tradycji rękopisów. Chodzi zapewne o niewymowne zrodzenie Mesjasza-Króla, przedstawione obrazowo (por. Ps 2,7).
Ps 110, 4 - Starotestamentalna zapowiedź wiecznej godności arcykapłańskiej Chrystusa. Obszerny komentarz do tego daje Hbr (Hbr 5,6.10; Hbr 6,20; Hbr 7,1-28). O samej postaci Melchizedeka zob. Rdz 14,17-20 (z przypisem).
Ps 110, 5 - Odmiennie niż w w. 1, Pan znajduje się po prawicy Mesjasza - Króla, gromiąc Jego nieprzyjaciół (por. Ps 2,9) lub wspomagając Go (jeśli podmiotem "zetrze" jest Mesjasz).
Ps 110, 6 - Sąd eschatologiczny nad światem nawiązuje do znanej tematyki prorockiej "dnia Pańskiego" (Ps 21[20],10; Iz 13,9.13; Jl 1,15; Mi 5,14; So 1,14-18).
Ps 110, 7 - Tekst różnie wyjaśniany: jako aluzja do triumfu Gedeona (Sdz 7,4-6.21-23) lub przenośnie jako czerpanie przez Mesjasza łask Bożych z niewyczerpanego zdroju (Iz 35,6).
Ps 111, 1 - Ps 111 Hymn dziękczynny o charakterze mądrościowym. Budowa alfabetyczna (zmiana litery hebr. alfabetu co stych).
Ps 111, 3 - Por. Ps 112[111],3.
Ps 111, 4 - W świętach liturgicznych przypominających je.
Ps 111, 5 - Aluzja do cudownego karmienia Izraelitów w czasie wędrówki na pustyni (Wj rozdz. 16 [->Wj 16,1]; Lb 11,31n).
Ps 111, 10 - "Bojaźń..." - częste stwierdzenie w księgach mądrościowych (np. Prz 1,7); "według niej" - popr. wg przekł. starożytnych.
Ps 112, 1 - Ps 112 Antologia sentencji mądrościowych ujęta w formie pieśni, wysławiających szczęście sprawiedliwego. Budowa psalmu jak w Ps 111[110] [->Ps 111[110],1].
Ps 112, 3 - Por. Ps 111[110],3.
Ps 112, 5 - Zwłaszcza bez pobierania odsetek (Kpł 25,35nn; Pwt 15,7-11) i oczywiście bez zabronionej Prawem lichwy.
Ps 112, 8 - Nie będzie się musiał z nimi liczyć, będzie nimi gardził.
Ps 112, 9 - Dosł.: "róg" (por. Ps 89[88],18).
Ps 112, 10 - Por. Ps 1,6.
Ps 113, 1 - Ps 113 Hymn pochodzenia liturgicznego. Ps 113-118 stanowią tzw. "Wielki Hallel", odmawiany podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt.
Ps 113, 4 - Por. Ps 89[88],7.9. Tu i w ww. nast. podkreślona bezwzględna transcendencja Boga.
Ps 113, 7 - Por. Ps 107[106],41; 1 Sm 2,8; Łk 1,52n.
Ps 113, 9 - Bezpłodność uważano w ST za hańbę, wielodzietność za błogosławieństwo Boże (np. Rdz 16,1.4; Rdz 17,15-21; 1 Sm 2,5). "Alleluja" - tak hebr., a LXX przenosi je na początek następnego Ps, zapewne słusznie.
Ps 114, 1 - Ps 114[113] Hymn stwierdzający zbawcze działanie Boże w historii.
Ps 114, 3 - Zob. Ps 66[65],6.
Ps 114, 4 - Przy teofanii Pana (Wj 19,18) drżą góry i pagórki (por. Ps 29[28],6; Ha 3,6). Nastrój radosny podkreśla Ps 96[95],9-13.
Ps 114, 7 - Tekst poprawiony.
Ps 114, 8 - Dalsze wzmianki o wydarzeniach wędrówki na pustyni (Wj 17,1-7; Pwt 8,15; Ps 107[106],35). Por. zapowiedź Iz 43,20.
Ps 115, 1 - Ps 115[113] Psalm o niejednolitej strukturze literackiej (lamentacja, motywy hymnodyczne, napomnienie typu prorockiego).
Ps 115, 1 - Por. Ez 36,20-23.
Ps 115, 2 - Por. Ps 79[78],10.
Ps 115, 3 - LXX dod.: "i na ziemi". Por. Ps 135[134],6.
Ps 115, 4-8 - Pamflet na znikomość obcych bóstw oparty na odpowiednich tradycjach prorockich (Iz 44,9-20; Jr 10,3-15; por. Ps 135[134],15-18).
Ps 115, 9 - Te trzy grupy Izraelitów w Ps 118[117],2-4. "Bojący się Pana" oznaczają tu zapewne prozelitów.
Ps 115, 17 - Zob. przypis do Ps 6,6.
Ps 116, 1 - Ps 116[114-115] Indywidualna pieśń dziękczynna.
Ps 116, 3 - Psalmista znajdował się w niebezpieczeństwie życia, popadł już niemal w sferę śmierci, jak się wydawało, nieodwołalnie.
Ps 116, 5 - Por. Ps 86[85],15; Ps 111[110],4; Ps 112[111],4.
Ps 116, 8 - Por. Ps 56[55],14; (Iz 25,8).
Ps 116, 10 - Tę część wiersza przytacza 2 Kor 4,13, rozumiejąc tekst o wierze nadprzyrodzonej (w zmartwychwstanie Chrystusa i chrześcijan).
Ps 116, 11 - Por. Ps 12[11],3; Ps 62[61],10.
Ps 116, 13 - Zapewne gest dziękczynny, stosowany w liturgii ST (Wj 29,40) jak też u chrześcijan (1 Kor 10,16). "Kielich" oznaczał w ogóle los lub ostateczną decyzję (por. przypis do Ps 16[15],5); w tym sensie mówi ST często o "pucharze lub kubku gniewu Pana" (Iz 51,17.22; Jr 25,15-29; Lm 4,21) jako o decyzji kary. Ten sam obraz może mieć, jak się wydaje, także znaczenie pozytywne, zadatku wyzwolenia.
Ps 116, 15 - Tzn. Bóg nie pragnie śmierci swoich czcicieli, lecz ratuje ich od niej (w. 8); por. Ps 16[15] [->Ps 16[15],1], Ps 10n [->Ps 10,1]; Ps 72[71],14. Przekłady starożytne pod wpływem nauki o zmartwychwstaniu ciał zmieniły sens wyrażenia, uważając śmierć za drogę połączenia się z Bogiem i otrzymania nagrody. Tak rozumie ten wiersz także chrześcijańska liturgia i Martyrologium.
Ps 116, 16 - Zob. Ps 86[85],16.
Ps 118, 1 - Ps 118 Hymn świąteczny pochodzenia liturgicznego.
Ps 118, 1 - Częsta formuła używana w psalmach, szczególnie liturgicznych (por. np. Ps 100[99],5; Ps 107[106],1; Jr 33,11). Tutaj służy ona za refren (ww. 1-4.29), podobnie jak w całym Ps 136[135] [->Ps 136[135],1].
Ps 118, 2 - Zob. przypis do Ps 115,9nn.
Ps 118, 6 - Hbr 13,6 przytacza to w pouczeniu religijno-moralnym.
Ps 118, 11 - Zapewne glosa lub błędne powtórzenie, którego nie znają rękopisy przedmasoreckie z Qumran (4QPsb) i z genizy w Kairze.
Ps 118, 12 - Tłum. przybliżone wg LXX; hebr.: "zgasły".
Ps 118, 13 - Tekst popr. wg LXX.
Ps 118, 14 - Por. Wj 15,2.6.12; Mdr 18,8n.
Ps 118, 17 - Por. Iz 54,8; Jr 10,24.
Ps 118, 19 - Por. Ps 24[23],7-10. Aluzja do świątyni.
Ps 118, 20 - Por. Iz 26,2.
Ps 118, 22 - Psalmista porównuje się do kamienia używanego do wznoszenia budowli, który jednak został przez budowniczych odrzucony jako nieprzydatny. Wbrew ich mniemaniom stał się on najbardziej istotnym kamieniem narożnikowym, podtrzymującym budowlę. Symbolika pochodzi z Iz 28,16 (Za 3,9; Za 4,7) i jest często stosowana w NT do Chrystusa (Mt 21,42; Dz 4,11; 1 Kor 3,11; Ef 2,20; 1 P 2,7n).
Ps 118, 25 - Por. Ne 1,11.
Ps 118, 26 - Błogosławieństwo kapłańskie w ramach uroczystości liturgicznych w odpowiedzi na w. 25. W Mt 21,9 aklamacja na cześć Jezusa - Mesjasza przy Jego wjeździe do Jerozolimy ("Hosanna" - "wybaw!", por. w. 25). Wyrażenie to ma sens jednoznacznie mesjańsko-eschatologiczny, jak wynika ze słów Jezusa w Mt 23,39.
Ps 118, 27 - "Pan" = Jahwe; "Ścieśnijcie... ołtarza" - aluzja do liturgii judaizmu, zwłaszcza Święta Namiotów - por. Kpł 23,40; Ne 8,15; 2 Mch 10,7.
Ps 118, 28 - Por. Wj 15,2.
Ps 119, 1 - Ps 119 Antologia sentencji, wyznań, dziękczynień lub nawet lamentacji, sławiąca tajemnice i cuda objawionego Prawa Bożego. Jest ono wymieniane (jako "prawo" lub osiem jego synonimów) w każdym poszczególnym wierszu (z wyjątkiem w. 122, zapewne skażonego). Budowa psalmu jest alfabetyczna, osiem kolejnych wierszy rozpoczyna się od tej samej kolejnej litery alfabetu hebr. Psalm ten powstał po niewoli babilońskiej w kołach mądrościowych. Atmosfera jego przygotowuje już Nowe Przymierze z jego naczelnym prawem miłości Boga, którego słowa słuchać - to błogosławieństwo (Mt 22,37-40; Łk 11,28).
Ps 119, 1 - Por. Ps 1,1; Ps 19[18],8-15.
Ps 119, 9 - Tj. nienaganne postępowanie; zob. droga.
Ps 119, 10 - W czasach eschatologicznych "szukanie" to będzie skuteczne (por. Jr 29,13-14). Przykazania Pańskie będzie miał każdy wypisane nie na tablicach, lecz w sercu (w. 11 - por. Jr 31,31-33).
Ps 119, 14 - Por. Prz 3,14; Prz 8,10; Iz 64,4.
Ps 119, 19 - Psalmista czuje się na ziemi gościem, który jako taki nie posiada własnej ziemi (Ps 39[38],13). Nie za nią jednak tęskni, ale za pełnieniem woli Bożej.
Ps 119, 24 - Por. Jr 15,16.
Ps 119, 25 - Lamentujący Psalmista czuje się poniżony i bliski śmierci; tylko słowo Pańskie może przynieść odnawiające go wewnętrznie życie. Por. Pwt 8,3; Pwt 28,1-14; Pwt 30,15n.19n.
Ps 119, 33 - Ostatnie słowa można też zrozumieć w sensie "ku nagrodzie", ponieważ samo wierne zachowywanie przykazań jest połączone dla ludzi pobożnych z głęboką radością (w. 35).
Ps 119, 36 - Człowiek sprawiedliwy kieruje swym postępowaniem według wskazań Prawa, a nie według nadziei czy wielkości spodziewanego zysku.
Ps 119, 37 - Tekst popr. wg Targumu i niektórych rkp; hebr.: "na drodze Twojej".
Ps 119, 38 - Skutecznej zbawczej opieki.
Ps 119, 40 - Sprawiedliwość oznacza tu pełną przychylności wierność Bożą w wywiązywaniu się z obietnic (w. 38.41).
Ps 119, 46 - Por. Jr 1,10.18n.
Ps 119, 48 - Wiersz zapewne przerobiony (interpolowany?) - por. niezwykłą budowę (4 stychy!) i powtórzenie synonimu "prawa". Może zostały dodane słowa "ku Twym przykazaniom, które kocham". Występują one jednak we wszystkich rkp hebrajskich.
Ps 119, 54 - Por. przypis do w. 19.
Ps 119, 55 - Pobożny Izraelita rozważa Prawo zawsze (Ps 1,2), gdy kładzie się spać i gdy wstaje (Pwt 6,7). Zrzeszenie z Qumran nakazywało studiowanie Prawa nieustannie (1QS 6,6), dzień i noc, a każdy z pełnoprawnych członków miał obowiązek czuwać trzecią cześć nocy i studiować Prawo. Lamentujący Psalmiści modlą się często także nocą (por. np. Ps 22[21],3; Ps 88[87],2).
Ps 119, 57 - Wyznanie lewickie, rozumiane duchowo (por. Ps 16[15],5; Ps 73[72],26). Lewici nie otrzymywali działu ziemi; ich działem był sam Bóg (por. Lb 18,20; Pwt 10,9).
Ps 119, 62 - Por. Ps 42[41],9; Ps 63[62],7.
Ps 119, 64 - Por. Ps 33[32],5.
Ps 119, 70 - Zob. Ps 17[16],10; Ps 73[72],7 (z przypisem). Dosł.: "Jak tłuszcz stało się gęste ich serce".
Ps 119, 71 - Wg LXX (2 os.); hebr.: "że doznałem poniżenia" (1 os.). Por. Hi 5,17n; Prz 3,11n.
Ps 119, 72 - Ówczesne odważane środki płatnicze większej wartości, synonim bogactwa. Inni uzupełniają: "syklów".
Ps 119, 73 - Por. Rdz 2,7; Hi 10,8; Jr 18,6;
Ps 119, 82 - Por. Hi 19,27; Iz 38,14.
Ps 119, 83 - W dymie suszono bukłaki z kozich skór, przeznaczone do transportu i przechowywania płynów. Wystawione na działanie ciepła i dymu ulegały zmarszczeniu, nabierały trwałości i oczywiście czerniały.
Ps 119, 89 - Por. Iz 40,8. Tu słowo jest jakby uosobione.
Ps 119, 90 - Stwórcza moc słowa Pańskiego (por. Ps 93[92],1; Ps 96[95],10).
Ps 119, 98 - Por. Ps 19[18],8n.
Ps 119, 100 - Por. Ps 105[104],22; Hi 12,12; Hi 15,10; Hi 32,7. Prawo Boże znaczy więcej niż doświadczenie.
Ps 119, 103 - Por. Ps 19[18],11; Jr 15,16; Ez 3,3.
Ps 119, 105 - W okresie judaistycznym porównywano często Prawo do świata (Prz 6,23). Żydowscy nauczyciele podkreślali chętnie swoją rolę jako nosicieli światła dla świata, podobnie jak rolę Jerozolimy jako "światła narodów" (Iz 60,1-3.19). Prawdziwym "światłem świata" jest Chrystus (J 1,9; J 8,12); odzwierciedlają je Jego uczniowie (Mt 5,14nn).
Ps 119, 108 - Por. Ps 50[49],14,23; Ps 141[140],2; Oz 14,3.
Ps 119, 109 - Hebr. ma dosł.: "mam ustawicznie w swej ręce" - charakterystyczny dla języka hebr. sposób mówienia o grożącym niebezpieczeństwie śmierci.
Ps 119, 113 - Którzy nie chcą zdecydować się na bezkompromisowe zachowywanie Prawa, ale paktują ze złem. Por. 1 Krl 18,21.
Ps 119, 115 - Por. Ps 6,9.
Ps 119, 117 - Tekst popr. wg LXX; hebr.: "oglądał".
Ps 119, 119 - Por. Ez 22,18-22. Tekst popr. wg przekł. star.
Ps 119, 120 - Por. wyżej w. 67.
Ps 119, 122 - Jedyny wiersz psalmu, który nie wymienia żadnego z odpowiedników "Prawa". Niektórzy krytycy zmieniają dlatego "swego sługę" na "swoje słowo", co jednak nie ma potwierdzenia w rkp.
Ps 119, 130 - Dosł.: "brama"; LXX parafrazuje to w sensie wyjaśnienia lub wdrażania do pełnienia Prawa.
Ps 119, 131 - Por. Hi 29,23.
Ps 119, 132 - Por. Ps 25[24],16.
Ps 119, 135 - Dosł.: "Twoje oblicze niech zajaśnieje" (por. Ps 4,7).
Ps 119, 137-144 - Por. Pwt 32,4.
Ps 119, 139 - Por. Ps 69[68],10 z przypisem. LXX harmonizuje za cyt. Ps: "gorliwość o Twój dom" jak w Ps 69[68],10 (harmonizacja).
Ps 119, 140 - Por. Prz 30,5.
Ps 119, 148 - Por. Ps 63[62],7; Ps 77[76],5.
Ps 119, 154 - Częsty motyw w Ps. Pan ma wystąpić w sądzie jako obrońca Psalmisty. Por. Ps 43[42],1; Jr 50,34.
Ps 119, 156 - Por. Ne 9,7.19.27.31.
Ps 119, 158 - Por. Ps 139[138],21.
Ps 119, 162 - Por. 1 Sm 14,30.
Ps 119, 164 - Tzn. bardzo często lub w sposób pełny (por. Ps 12[11],7; Prz 24,16).
Ps 119, 165 - Por. Ps 37[36],11; Ps 72[71],7.
Ps 119, 170 - Por. Ps 79[78],11; Ps 88[87],3.
Ps 119, 175 - Por. Ps 22[21],27; Iz 38,19.
Ps 119, 176 - Por. Iz 53,6; Jr 50,6; Ez 34,16; Łk 15,1-7.
Ps 120, 1 - Ps 120 Indywidualna lamentacja; pieśń pielgrzymów.
Ps 120, 1 - "Pieśń stopni" (lub "pieśń pielgrzymów") - obszerna grupa psalmów (120-134) nosi ten tytuł, ponieważ były one śpiewane przez pielgrzymów zdążających do Jerozolimy. Niektórzy autorzy współcześni rozumieją mniej słusznie słowo hebr. "stopnie" o specyficznej budowie literackiej tych psalmów. Poszczególne wiersze podejmują często ostatnie słowo wiersza poprzedniego (por. ww. 2-3.5.6.7; Ps 121[120],1.3.4.7.8 itd.). "Wysłuchał" - inni popr. na czas przyszły.
Ps 120, 3 - "Dorzuci" - jak ukarze twoje krzywoprzysięstwo? (Zob. Rt 1,17 z przypisem); "języku" - por. Ps 7,13-14; Ps 11[10],2; Ps 57[56],5; Ps 64[63],4.
Ps 120, 4 - Inni tłum.: "wyostrzone nad ogniem z janowca". Por. Prz 16,27 - za ogień winy ogień kary.
Ps 120, 7 - Tłum. przybliżone. Inni dod.: "i o prawdzie".
Ps 121, 1 - Ps 121 Pieśń pielgrzymów (przypis do Ps 120[119],1) o charakterze prorockim.
Ps 121, 2 - Por. Ps 124[123],8; Iz 45,12.
Ps 121, 3 - Bóg czuwa nad każdym krokiem ludzi Mu oddanych (por. Ps 23[22],3n; Ps 66[65],9). Aluzja do "zdrzemnięcia się" czy "spania" stanowi może polemikę jak w 1 Krl 18,27 przeciw naturalistycznym bóstwom kananejskim.
Ps 121, 5 - Bóg ochrania wiernych "w cieniu skrzydeł" (Ps 17[16],8; Ps 36[35],8; Ps 57[56],2). W ten sposób nawiązuje Psalmista do Arki Przymierza ocienianej skrzydłami cherubów.
Ps 121, 6 - O niebezpieczeństwie promieni słonecznych zob. 2 Krl 4,19; Jon 4,8. Pełnia księżyca przynosi w górach palestyńskich nocny chłód; może chodzi także o inne negatywne wpływy przypisywane w starożytności działaniu księżyca (np. choroby).
Ps 122, 1 - Ps 122 Pieśń pielgrzymów o tendencjach hymnodycznych (zob. przypis do Ps 120[119],1).
Ps 122, 3 - Tłum. przybliżone. Do tego wiersza nawiązuje zapewne Ef 2,19-22 w słynnym obrazie prawdziwego Kościoła Bożego.
Ps 122, 5 - Jerozolima była nie tylko centrum religijnym, ale jednocześnie najwyższym trybunałem sądowniczym, gdzie sądy sprawowali tradycyjnie zapewne przedstawiciele rodu Dawida (Iz 16,5). Odbywało się to w centrum administracyjnym, w bramach miejskich.
Ps 123, 1 - Ps 123 Pieśń pielgrzymów, o motywach indywidualnej i zbiorowej lamentacji (zob. przypis do Ps 120[119],1).
Ps 123, 1 - O niebie jako sferze Bożej, w której króluje On w nieskończonym majestacie - zob. Ps 2,4; Ps 11[10],4; Ps 115[113],3.16. Także uczniowie Chrystusa mają zwracać się do Ojca, "który jest w niebie" w Modlitwie Pańskiej (Mt 6,9).
Ps 123, 3 - Psalm zakłada sytuację zesłańców Judy w niewoli babilońskiej. Por. Ez 36,4.
Ps 124, 1 - Ps 124 Pieśń pielgrzymów o charakterze hymnu dziękczynnego (zob. przypis do Ps 120[119],1).
Ps 124, 1 - Por. Ps 118[117],2; Ps 129[128],1.
Ps 124, 3 - Trzy obrazy - pochłonięcie (Ps 79[78],7; Iz 9,11; Jr 51,34), zatopienie w rwących strumieniach (Ps 42[41],8; Ps 69[68],3) i porwanie przez odmęty praoceanu (Iz 8,7; Iz 17,12; Jr 47,2).
Ps 124, 8 - Por. Ps 121[120],2.
Ps 125, 1 - Ps 125 Pieśń pielgrzymów, o silnych akcentach ufności.
Ps 125, 1 - Starodawna tradycja o niezniszczalności Syjonu. Pod koniec monarchii rozumiano ją błędnie i dlatego zwalczana była przez proroków (por. Jr 7,4-15).
Ps 125, 3 - Por. Iz 14,5; Ez 7,11. Niegodziwi nie będą sprawowali władzy nad ludźmi pobożnymi.
Ps 125, 5 - Tymi słowami kończy się także Ps 128[127],6; zob. także Ga 6,16; (błogosławieństwo dla nowego ludu Bożego).
Ps 126, 1 - Ps 126 Pieśń pielgrzymów, o różnych elementach literackich (błaganie, zapowiedzi pocieszające).
Ps 126, 1 - Tekst popr. Znaczenie zwrotu "odmiana losu" zob. w przypisie do Ps 85[84],2.
Ps 126, 2 - Por. Iz 51,11; Jr 31,12.16; Ez 36,36.
Ps 126, 5 - Por. Iz 25,8n; Ap 7,7; Ap 21,4.
Ps 126, 6 - Por. podobne myśli teologiczne w Ps 30[29],6 i J 16,20nn.
Ps 127, 1 - Ps 127 Pieśń pielgrzymów, w stylu mądrościowym. Wzmianka o autorstwie Salomona pozostaje być może w związku z budową "domu" (w. 1), rozumianego jako świątynia (podobnie jak w Ps 72[71],1 wzmianka o "synu królewskim"). Salomon także był znany jako autor utworów dydaktycznych (1 Krl 5,12). W w. 2 może dopatrzono się aluzji do 2 Sm 12,35; 1 Krl 3,5.12, gdzie Salomon jest "umiłowanym" i obdarzonym mądrością "we śnie".
Ps 127, 1 - Wszelkie poczynania, nawet najstaranniejsze, są daremne bez pomocy Bożej (por. Pwt 8,11-18; Prz 10,22; Mt 6,25-34; Mk 4,26nn).
Ps 127, 2 - W owocach pracy, którą podejmują wszyscy, czynnikiem istotnym jest nie czysto ludzka zapobiegliwość, ale łaska Boża. Swoim umiłowanym udziela jej Bóg także bez ich specjalnych wysiłków ("we śnie").
Ps 127, 3 - Wielodzietność uważano w ST za specjalne błogosławieństwo Boże (Wj 23,36). Liczni synowie byli przedmiotem dumy ojca występującego publicznie (w. 5).
Ps 128, 1 - Ps 128 Pieśń pielgrzymów, typu mądrościowego.
Ps 128, 2 - Por. Ps 112[111],3. Odwrotnie zaś: Ag 1,7-11.
Ps 128, 3 - Obraz idealnego życia rodzinnego: dzielna małżonka (Prz 31,10-31) i liczne potomstwo (zob. przypis do Ps 127[126],3). Obraz: por. Syr 24,14; Jr 11,16.
Ps 128, 5 - Błogosławieństwo dla sprawiedliwego (por. Ps 125[124],5; Ps 134[133],3), którego źródłem jest Pan mieszkający na Syjonie. Por. Pwt 28,1-14.
Ps 129, 1 - Ps 129 Pieśń pielgrzymów, o motywach ufności, i złorzeczenie pod adresem niegodziwych.
Ps 129, 1 - Tj. od czasu pobytu w niewoli egipskiej - Jr 2,2; Oz 2,17; Oz 11,1.
Ps 129, 3 - Mowa o karze cielesnej - Iz 51,23.
Ps 129, 6 - Por. Iz 37,27; Jk 1,9n.
Ps 129, 8 - Por. Ps 118[117],26; Rt 2,4.
Ps 130, 1 - Ps 130 Pieśń pielgrzymów, o charakterze pokutnym i motywach lamentacji. Por. Ne 1,8-11.
Ps 130, 4 - Przebaczenie jest wolnym darem łaski Bożej (Ne 9,17), udzielanym tylko okazującym wobec Boga lęk i uległość. W ten sposób przebaczając, Bóg pomnaża grono "bojących" się" Go, do których należy Psalmista.
Ps 130, 6 - Hebr. powtarza dwukrotnie te słowa (zapewne dittografia).
Ps 131, 1 - Ps 131 Pieśń pielgrzymów wyrażająca ufność. Por. Jr 45,5.
Ps 131, 1 - Dosł.: "co jest zbyt cudowne dla mnie".
Ps 131, 2 - "Niemowlę" - trudne do przetłumaczenia słowo hebr. Gamul oznacza małe dziecko w pierwszych latach życia, uspokojone, nakarmione albo odstawione od piersi matki. Dla autora spokój tego dziecka służy za obraz wewnętrznego spokoju człowieka ufającego Bogu, Chrystus domaga się podobnej postawy od uczniów (por. Mt 18,3).
Ps 132, 1 - Ps 132 Pieśń pielgrzymów, o liturgicznych motywach pochwalnych na cześć Syjonu.
Ps 132, 1 - Prośba o Bożą interwencję (por. Ps 137[136],7).
Ps 132, 3 - Por. 2 Sm 7,1nn (1 Krn 17,1; 1 Krn 28,2).
Ps 132, 6 - "Arce" - hebr. ma: "o niej" (por. jednak w. 8); "pola Jaaru" - poetycka aluzja chóru do odnalezienia arki w Kiriat-Jearim koło Efrata niedaleko Betlejem (Rdz 35,19), rodzinnej miejscowości Dawida (por. 1 Sm 7,1n; 2 Sm 7,1n; 2 Sm 6,2; Mi 5,1).
Ps 132, 7 - Starotestamentalne określenie arki przymierza (zob. przypis do Ps 99[98],5).
Ps 132, 8 - Por. Ps 68[67],2 z przypisem.
Ps 132, 11 - Hebr. ma dosłownie "z owocu twoich wnętrzności", nie wymieniając przedmiotu; chodzi zapewne o "potomstwo" lub "królów" (por. Ps 89[88],20-30).
Ps 132, 13 - Por. 2 Krn 6,6; 2 Krn 7,12.
Ps 132, 17 - "Moc" - dosł.: "róg", "Światło" - por. 1 Krl 11,36. "Pomazańcem" jest król, potomek Dawida, panujący na Syjonie. W pochwalnej pieśni kapłan Zachariasz rozumie ten tekst o Mesjaszu (Łk 1,69).
Ps 133, 1 - Ps 133 Pieśń pielgrzymów, typu mądrościowego, zawierająca być może aluzję do wspólnoty między kapłanami i lewitami.
Ps 133, 2 - Olejek (z dodatkiem wonności) służył zarówno do namaszczeń codziennych, jak i do użytku liturgicznego (por. Wj 30,25.30.32). Namaszczenie "wybornym olejkiem" (2 Krl 20,13) uchodziło za szczególny akt czci; wylany na głowę olejek spływał na brodę i częściowo także na szaty. Drugą cześć w. 2 ("brodę Aarona... szaty") wielu autorów uważa za glosę. Por. Wj 29,7; Wj 30,30n; Kpł 8,2.12; Kpł 21,10.
Ps 133, 3 - "Rosa" - uważano ją za szczególny dar Boży dla spalonej letnim słońcem ziemi (Rdz 27,28; Pwt 23,13; Oz 14,6); "tam" - inni tłum.: "dlatego".
Ps 134, 1 - Ps 134 Pieśń pielgrzymów, o charakterze hymnodycznym z błogosławieństwem kapłańskim.
Ps 134, 1 - LXX ma nieco inny tekst: "którzy trwacie w domu Pana, na dziedzińcu domu waszego Boga". Mowa o kapłanach i lewitach (1 Krn 9,33).
Ps 134, 3 - Por. Ps 128[127],5 (Lb 6,24).
Ps 135, 1 - Ps 135 Hymn pochwalny na cześć Pana.
Ps 135, 1 - Por. Ps 134[133],1; Ps 113[112],1.
Ps 135, 4 - Por. Wj 19,5; Pwt 7,6.
Ps 135, 5 - Por. Ps 86[85],8 z przypisem.
Ps 135, 6 - Por. Ps 115[113],3.
Ps 135, 8 - Ostatnia plaga egipska opisana w Wj 12,29; (por. Ps 78[77],51).
Ps 135, 9 - Zapewne glosa.
Ps 135, 10 - Por. Ps 136[135],17-22; Lb 21,21-35; Pwt 7,1n.
Ps 135, 15-18 - Polemika przeciw bóstwom obcym: zob. Ps 115[113],4-8 z przypisem.
Ps 135, 21 - LXX zapewne słuszne przenosi Alleluja na początek następnego Ps.
Ps 136, 1 - Ps 136 Dziękczynna pieśń pochwalna pochodzenia liturgicznego o budowie litanii.
Ps 136, 2 - Tj. najwyższego Boga (por. Ps 86[85],8; Pwt 4,35; Pwt 10,17).
Ps 136, 4-9 - Częsty w Ps temat cudownej mocy stwórczej Boga (Ps 72[71],18; Ps 86[85],10). Wiersze 7-9 nawiązują niewątpliwie do Rdz 1,14-18.
Ps 136, 10 - Por. Ps 78[77],51; Ps 135[134],8. Odtąd - opis cudów Wyjścia.
Ps 136, 13 - Hebr. ma "Morze Sitowia" (Wj 14,21-22).
Ps 136, 16 - Por. Pwt 8,15; Jr 2,6; Am 2,10.
Ps 136, 17-20 - Zob. Ps 135[134],10-11.
Ps 136, 21 - Por. Ps 44[43],3.
Ps 136, 25 - Por. Ps 104[103],27n; Ps 145[144],15; Ps 147[146],9.
Ps 137, 1 - Ps 137 Zbiorowa lamentacja wygnańców judzkich, połączona z elementami złorzeczenia.
Ps 137, 1 - Zapewne chodzi o kanały nad dolnym Eufratem i Tygrysem, nad którymi zbierali się wygnańcy z Judy, by opłakiwać zburzenie Jerozolimy (uroczystości liturgiczne z obmyciami). Por. Ez 1,1; Ez 3,15.
Ps 137, 3 - Chodziło zapewne o pieśni religijne lub nawet o "pieśni Syjonu" w sensie Ps 46[45] [->Ps 46[45],1]; Ps 48[47] [->Ps 48[47],1]; Ps 76[75] [->Ps 76[75],1]; Ps 84[83] [->Ps 84[83],1] lub Ps 87[86] [->Ps 87[86],1].
Ps 137, 4 - Wśród Izraelitów panowało przekonanie, że godziwy kult można było sprawować jedynie w ziemi Pańskiej, tj. w Palestynie. Ziemia obca była uważana za "nieczystą" (Oz 9,3; Am 7,17).
Ps 137, 5 - Tekst poprawiony; hebr.: "niech zapomni" niezrozumiały.
Ps 137, 7 - Złorzeczenie pod adresem Edomu (sens złorzeczeń: zob. przypis do Ps 54[53],7), częste u proroków. Edomici czynnie pomagali Babilończykom przy zdobyciu miasta w r. 586 i cieszyli się z jego upadku (por. Ab 0,8-15; Ez 25,12nn; Ez 35,5-15).
Ps 137, 8 - Podyktowane prawem odwetu (Wj 21,24) straszne złorzeczenie pod adresem Babilonu odzwierciedla nie tylko nienawiść przeciw okrutnemu najeźdźcy, ale także barbarzyńskie zwyczaje panujące w toczonych wówczas wojnach (por. 2 Krl 8,12; Iz 13,16; Oz 10,14; Oz 14,1; Na 3,10).
Ps 139, 1 - Ps 139 Hymn stanowiący refleksję nad wszechmocą i wszechobecnością Bożą; na koniec przechodzi w lamentację.
Ps 139, 1 - Por. Hi 31,4; Jr 12,3; Jr 17,10.
Ps 139, 5 - Dosł. "z tyłu i z przodu". Por. także z ww. 4,5; Mt 6,4.6.18; Dz 17,28.
Ps 139, 8-12 - Por. Ps 123[122],1 z przyp.; Hi 26,6; Hi 9,2nn.
Ps 139, 12 - Glosa.
Ps 139, 13 - Por. Hi 10,10n; Jr 1,5; Hbr 10,5nn.
Ps 139, 14 - Tekst poprawiony.
Ps 139, 15 - "Istota" - hebr. dosł.: "kości", uważane za istotną część jednolitej psychofizycznej struktury człowieka; "ziemi" jako pramatki: Hi 1,21; Syr 40,1.
Ps 139, 16 - Tekst popr.; hebr.: "w zarodku" (w stanie embrionalnym). O "księdze" Bożej zob. Ps 56[55],9; (z przypisem); Ps 69[68],29. Jest ona symbolem wszechwiedzy Bożej, obejmującej także bieg rzeczy przyszłych.
Ps 139, 19 - Por. ww. 21n; Jr 12,1nn oraz przypis do Ps 53[52],7.
Ps 139, 20 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne.
Ps 139, 23 - Por. Ps 17[16],3; Ps 26[25],2.
Ps 139, 24 - Chodzi może o aluzję do słynnej nauki o dwóch drogach, znanej w kołach mądrościowych (por. Ps 1,6), lub do Przymierza jak w Jr 6,16.
Ps 140, 1 - Ps 140 Indywidualna lamentacja zbliżona do Ps 64[63] [->Ps 64[63],1].
Ps 140, 4 - Por. Ps 10,7 [= Ps 9,28]; Ps 58[57],5; św. Paweł przytacza ten wiersz w wiązance tekstów starotestamentalnych w Rz 3,13.
Ps 140, 5 - Dosł.: "zachwiać moimi krokami".
Ps 140, 6 - Tekst popr.; hebr. ma: "i sieci".
Ps 140, 9 - Sela zostało tu zapewne umieszczone niewłaściwie; opuszcza je tłum. syryjskie.
Ps 140, 11 - Tekst popr. w pierwszej części wiersza. Aluzja do zniszczenia Sodomy i Gomory (Rdz 19,24) i losu buntowników na pustyni (Lb 16,31-32).
Ps 140, 14 - Aluzja do świątyni jako miejsca ucieczki wiernych Bogu.
Ps 141, 1 - Ps 141 Indywidualna lamentacja z akcentami dydaktycznymi.
Ps 141, 2 - Psalmista porównuje modlitwę do codziennej ofiary składanej w świątyni (Wj 29,39; Lb 28,4), jak Dn 3,39n; Oz 14,3.
Ps 141, 5 - Tekst skażony, tłum. przypuszczalne. O namaszczaniu olejkiem zob. przypis do Ps 133[132],2.
Ps 141, 6 - Tj. Boga, obrońcy i ucieczki dla Izraelitów (por. np. Ps 95[94],1).
Ps 141, 7 - Tekst skażony, różnie popr.; hebr.: "jak przy szczelinie, która rozdziera ziemię" - niezrozumiały.
Ps 142, 1 - Ps 142 Indywidualna lamentacja.
Ps 142, 1 - Domniemana sytuacja historyczna wg 1 Sm 22,1 albo 1 Sm 24,4 podobnie jak w Ps 57[56],1.
Ps 142, 4 - Częsty w Ps motyw podstępnego działania wrogów (Ps 141[140],9).
Ps 142, 5 - Wg przekładów starożytnych; hebr. ma tryb rozkazujący, co inni zachowują.
Ps 142, 6 - Tj. na świecie (por. Ps 27[26],13 z przypisem).
Ps 143, 1 - Ps 143 Indywidualna lamentacja.
Ps 143, 1 - Sprawiedliwość Pańska polega w ST przede wszystkim na wiernym wypełnianiu obietnic Przymierza (por. Oz 2,21n); może też ona jednak sprowadzać karzący gniew.
Ps 143, 2 - Por. Ps 51[50],7; Ps 130[129],3. W NT przytacza to św. Paweł w ogólnym znaczeniu (Rz 3,20; Ga 2,16), mówiąc o powszechnej grzeszności.
Ps 143, 3 - Dodatek późniejszy, zaczerpnięty z Lm 3,6.
Ps 143, 5 - Por. Ps 77[76],6n.
Ps 143, 6 - Por. Ps 63[62],2.
Ps 143, 7 - Tj. bym nie popadł w sferę śmierci.
Ps 143, 9 - Hebr. skażony; tłum. wg LXX.
Ps 143, 10 - Por. Ps 25[24],4n. "Dobry duch" (Ne 9,20) reprezentuje pozytywne działanie Pana, jakkolwiek i "duch zły" jest Mu podporządkowany (por. 1 Sm 16,14; 1 Krl 22,23n).
Ps 144, 1 - Ps 144 Lamentacja i dziękczynienie króla oparte na motywach Ps 18[17] [->Ps 18[17],1].
Ps 144, 2 - Tekst popr.; hebr.: "łaską", co inni zostawiają.
Ps 144, 3 - Por. Ps 8,5 z przypisem.
Ps 144, 4 - Por. Ps 39[38],6n.
Ps 144, 5 - Por. Ps 104[103],32 z przypisem, a także Iz 63,19.
Ps 144, 9 - Por. Ps 33[32],3.
Ps 144, 11 - (144,10b-11) stanowi dosłowne powtórzenie w. 7-8, prawdopodobnie błędne.
Ps 144, 13 - Zob. Kpł 26,4-6. Ww. 13-15 opisują pomyślność okresu mesjańskiego, podobnie jak Jr rozdz. 31; [->Jr 31,1] 33 [->Jr 33,1]; Ez 34,23-31.
Ps 145, 1 - Ps 145 Hymn pochwalny o budowie alfabetycznej.
Ps 145, 8 - Por. Ps 103[102],8 z przypisem.
Ps 145, 13 - Wieczne królestwo Boże cechuje nie tylko potęga i chwała, ale także dobroć i łaskawość (w. 8-9). Zob. także Dn 3,100(33); 1 Tm 1,17. Drugą część wiersza ("Panie... święty") zachowały tylko przekłady starożytne; hebr. jej nie ma.
Ps 145, 15 - Zob. Ps 104[103],28 z przypisem.
Ps 145, 21 - Dodatek, który pewne rkp uzupełniają jeszcze słowami z Ps 115[113],18: "Lecz my błogosławimy Pana odtąd i aż na wieki".
Ps 146, 1 - Ps 146 Hymn pochwalny.
Ps 146, 3 - Por. Ps 118[117],8n; Jr 17,5.
Ps 146, 4 - Por. Ps 104[103],28n z przypisem, także Rdz 3,19; Koh 3,20. Słowa wiersza przytacza 1 Mch 2,63.
Ps 146, 7 - Bóg otacza specjalną opieką tych, którym ludzie nie gwarantują pełnej egzystencji, karze zaś i pozbawia pomocy występnych. Przypisywanie Bogu przyczynowości sprawczej (w. 9c) nie zmniejsza oczywiście odpowiedzialności ludzi za złe postępowanie.
Ps 146, 10 - Por. Ps 33[32],16n; Am 2,14nn.
Ps 147, 1 - Ps 147[146-147] Hymn pochwalny.
Ps 147, 1 - LXX dod.: "Chwalcie Pana".
Ps 147, 2 - Powracających z niewoli babilońskiej (Ps 51[50],20; Iz 11,12; Iz 60,1nn).
Ps 147, 6 - Por. Ps 145[144],14; Ps 146[145],8-9; Iz 40,29; Łk 1,52.
Ps 147, 8 - Motywy Ps 104[103],14.21 (Łk 12,24). Ostatnie słowa w. 8 dodane wg Ps 104[103],14; hebr. je opuszcza w tym miejscu.
Ps 147, 13 - Por. Ne 3,1-32; Ne 7,4.72; Ne 11,1n.
Ps 147, 14 - Por. Iz 60,17nn.
Ps 147, 16 - Obrazy te zob. także w Iz 1,18; Dn 7,9. Psalmista opisuje tu rzadsze w Palestynie zjawiska atmosferyczne okresu deszczów (ww. 16-17). Zastosowanie - por. Iz 55,10n.
Ps 147, 20 - Por. Pwt 4,7n.
Ps 148, 1 - Ps 148 Hymn pochwalny (por. Dn 3,52-90; Ap 5,13).
Ps 148, 1 - Por. hymn anielski w Łk 2,14; (Ps 19[18],2).
Ps 148, 4 - Dosł.: "niebiosa niebios". Motywy w. 2 por. także w Ps 103[102],20n. O "wodach ponad niebem" zob. przypis do Ps 33[32],7.
Ps 148, 5 - Por. Ps 33[32],9; Iz 48,13.
Ps 148, 6 - Por. Ps 93[92],1; Ps 96[95],10; Jr 31,35n.
Ps 148, 7 - Dosł.: "otchłanie". O praoceanie por. Rdz 49,25; Ps 36[35],7.
Ps 148, 9 - Por. Iz 43,20; Iz 44,23.
Ps 148, 14 - Dosł.: "róg" jak w Ps 89[88],18. "Alleluja" opuszczają przekłady starożytne.
Ps 149, 1 - Ps 149 Hymn pochwalny.
Ps 149, 1 - Por. Iz 42,10nn.
Ps 149, 3 - Jako wyraz głębokiej radości, przejawiającej się także w uroczystościach liturgicznych.
Ps 149, 5 - W starożytności przy ucztach zajmowano miejsca półleżące, na sofach; tutaj chodzi o ucztę niebieską, przedstawioną na sposób ziemskiej. Tekst jednak niepewny, różnie tłumaczony.
Ps 149, 7 - Aluzja do zapowiedzi u proroków kary na narody obce (zob. szczególnie Ez 25,14; Za 9,13-16).